Театр өнеріне талғаммен қарайтын Еуропада қазақ тілінде спектакль қойып, әлемді мойындатқан «Атырау жастар» театры өңір жастары арасында зор беделге ие. Алғашқы қойылымды көшеде қойып бастаған актерлер театрға келгенде мектеп жасындағы балалар болған. Тәуекел мен сенім деп аталатын жолдан өтіп, талай кедергіден шыңдалып өскен өнер ордасы туралы «Атырау жастар» театрының директоры, көркемдік жетекшісі Әміржан Нұрланұлы сұхбатында айтып берді.– Театр ашу – кез келгеннің қолынан келетін іс емес. Оған да бір жүректілік, батылдық, талант керек. Жалпы, театр ашу туралы идея қайдан келді?
– Таңдауым театр саласында жүргеннен кейін адам ретінде артымнан із қалдырғым келді. Оның үстіне, қараңыз, Атырауда жалғыз академиялық театр бар. Бұрын Атырауда бірде-бір рет жастар театры ашылмаған екен.
Бір атап өтерлігі, жұбайым Гүлнұр екеуміз театрда табысқан жұппыз. Үйде де, жұмыста да біргеміз. Идеяның бәрі шайдың басында отырғанда келеді ғой. Сондай әңгіменің арасында ойымыз бір жерден шығатынын түсіндік.
Жоспарымызды жазып-сызып алғаннан кейін, актерлерді іздеуді бастадық. Қаладағы студент жастарды, Тілендиев атындағы кіші өнер академиясының талантты оқушыларын қарадық. Сөйтіп, кастинг жариялап, жас өнерпаздарды айналамызға жинадық. Сосын моно-спектакльдерді қойып бастадық.
Алғашқы спектаклімізді қаламыздағы «Тұрғындар қалашығында» орналасқан орталық паркте қойдық. «Ретро Party» деп атау беріп, көшеден басталған қойылымымыз көрерменнің ықыласына бөленді.
– Сонда да команданың, театрдың қалыптасуы туралы ашып айтып өтсеңіз...
– Іріктеуден жинап әкелген өнерпаздарға екі айдай театр тілі, сахна мәдениеті, жүріс-тұрыс бойынша сабақ өттік. Жұбайым екеуміз әрі режиссер, әрі сценарист ретінде қызмет еттік. Актер болу басқа да, театр ашып, өзіңе қарап отырған жас ұжымға басшылық жасау басқа дүние екенін түсіндім.
Жаңадан ашылған дүние сәби сияқты ғой. Спектакльді сахна декорациясы, реквизит сияқты нәрселерді үй-үйден тасып жүрдік. Оның үстіне, ол кезде театрға актер есебінде келгендердің көбі кәмелет жасқа толмаған. Ал қойылымдар кешкі жетіден кейін болады. Ондайда балаларымызды жинау үшін ата-аналарынан рұқсат алуға тура келеді.
– Білуімше, театр әртістерінің көпшілігінің арнайы кәсіби білімі жоқ. Соған қарамастан әлемнің мен деген театр сыншыларын мойындатып жүрсіздер...
– Иә, театр әртістерінің арасында актерлікті бітіріп, диплом алғандары жоқ. Бертін келе Астана, Алматыдан, Ресейдің Мәскеу қаласындағы қысқа мерзімді курстарды оқып, біліктілігін арттырды. Театрдың актерлері таза тәжірибе арқылы шыңдалды. Қазір олардың көбі Махамбет атындағы академиялық қазақ драма театрында да өнер көрсетіп жүр. «Атырау жастар» театрының бүгінгідей биікке жетуіне кезіндегі Жастар саясаты басқармасының үлкен көмек көрсеткенін атап өткім келеді.
– Бір кездері сіздер сахналаған «Жәннат» қойылымының қазіргі тілмен айтқанда «хит» болғанын білемін. Бұл сіздердің үлкен сахнадағы алғашқы қойылымдарыңыз еді ғой...
– Театрымыз ашылған уақытта дін мәселесі өте өзекті болып тұрған еді. Жат ағымның жетегінде кетіп, отбасынан безінгендер, «отты нүктелерге» аттанғандар көбейген Жастар саясаты басқармасы бізді қолдап, «Құрманғазы» мәдениет үйінде, Халық шығармашылығы орталығында өнер көрсетуге рұқсат бергеннен кейін біз «Жәннат» спектаклін сахналадық. Ол спектакль залға мыңдаған көрерменді жинады.
Үйленіп алып, ажырасып кету, баланы далаға тастай салу, ата-ананы қарттар үйіне өткізіп жіберу, нашақорлық, құмар ойындары сияқты өзекті проблемаларды қозғайтын «Үйлену» спектаклін қойдық. Алғашқы сапарын аудандардан бастаған театр осылайша Испанияға барып, топ жарды.
– Ғажабы сол, сіздер Испания жерінде тұрып, спектакльді қазақ тілінде қойып шықтыңыздар...
– Испанияның Барселона қаласындағы шағын қалашықта халықаралық театр фестивалі өтті. Әлемнің бірнеше мемлекеті қатысқан фестивальда Мұқанғали Томановтың режиссерлігімен «Затмение» деген спектакльді қойдық. Ол кісінің қойған спектакльдері жүлдесіз қайтпайтынын білетінмін. Мұқанғали ағаның өтінішімді жерге қалдырмай, қолдағанына ризамын.
Спектакльде балаға ананың махаббаты көрсетіледі. Бала дүниеге келгеннен кейін оны ата-ана тәрбиелейді, барын салады. Ол бала есейіп, жолы болған адамға айналғаннан кейін ата-анасын ұмытып кетеді. Бала ақыл тоқтатып, артына қараса, ата-анасы өмірден өтіп кетеді.
Бұл мәселе Испанияда өте өзекті екен. Рас, спектакльді біз қазақ тілінде қойдық. Ана деген сөзді ғана испан тілінде «мамми» деп қана айтқыздық.
Біздің спектакльді тамашалаған көрермендер былай тұрсын, басқа елдердің театр актерлері өзі көзіне жас алып, залда үлкен бір толқыныс болды. Осы жеңістен кейін елдегі ірі театрлар бізге басқаша көзқараспен қарай бастады. Испаниядан келгеннен кейін бізге Махамбет атындағы академиялық қазақ драма театры жанынан арнайы штат берілді.
– Осындай бір керемет жеңісті «Клеопатра» спектаклі де әкелді ғой...
– 2021 жылы Қырымның Керчь қаласында тарихы тереңнен бастау алатын халықаралық фестиваль өтті. Сол фестивальға Қазақстаннан екі театр бардық. Бірі Тараздан, екіншісі «Атырау жастар» театры. Керчь өте бір ерекше қала екен. Тарихи аймақта антикалық атмосфера сақталған. Біз ол фестивальға «Клеопатра» спектаклін алып бардық.
Спектакль өте ерекше шықты. Ол жұмысқа да Томан ағамыз режиссерлік етті. Біз онда декорация апармадық. Театр таудың етегінде болғандықтан, қойылым сол жерде болды.
Ол жердегі талап – спектакль орыс тілінде қойылуы керек еді. Немесе синхронды аударма жүруі қажет. Дегенмен қойылым далада өтетіндіктен, бізге синхронды аударма жасау қиын болды. Атыраудан спектальді орысша дайындап апардық. Бірақ, қойылымға 5 минут қалғанда спектакльді қазақша қоямыз деп шештім. Актерлерді жинап, шешімімді айттым. Ондағы ойым – өзіміз Қазақстаннан барып тұрып, қазақ тілінде сөйлемесек, ұлтымызға құрметсіздік сияқты көрінетіндей болды. Актерлерім басында ойымды түсінбеді. Бірақ қазақ болғандықтан, қазақша қоямыз деп нақты шешімімді айтқаннан кейін бәрі келісті.
Сөйтіп, Аллаға сыйынып, залға көрермендердің қасына барып отырдым. Спектакль басталған уақытта «где перевод?», «что это такое?» деп жанымда отырған бір-екі адам орнынан тұрып кетті. Артынша тағы екі адам шығып кетті.
Залда қозғалыс көбейді. Арада 5 минут өткенде көрермен тынышталды да қалды. Ешкім қозғалмайды, ешкім бір-бірімен сөйлеспейді. Спектакль бір сағат жүрді. Қойылым соңында зал тік тұрып қошемет көрсетті.
Қазір есімін ұмытып отырмын. Бірақ Ресейдің атақты театр сыншысы мені шақыртып алып, қолымнан алды. «Үлкен жұмыс істегенсіңдер. Біз басында тіліңді түсінбедік. 5 минуттан кейін біз театрдың тілін түсіндік. Өнерде шекара жоқ екенін дәлелдегеніңе рақмет», – деді.
Алайда олар адамды аяйтын кісілер емес. Үлкен сыншы, атағы дардай тұлғалар. Бізден кейін қаншама керемет театрлар өнер көрсетті. Сағаттап қойылған спектакльдерден кейін қорытынды болды.
«Үздік әйел» номинациясын Клеопатраны ойнаған біздің актрисамыз жеңіп алды. Осылай марапаттаулар басталды. Спектакльдер бойынша жеңімпаздар үшінші, екінші, бірінші орындар айтылды. «Бізге ештеме жоқ болды ғой» деп еңсем түсіп отырғанда «Гран-при! «Қазақстан. «Атырау. Жастар театры» деп хабарлаған уақытта қуаныштан жүрегім жарыла жаздады. Сол кездегі толқынысты, эмоциямды сөзбен жеткізу мүмкін емес. Испанияға алып кеткен Туымыз бар еді. Сол Туды ырымдап Керчьке де әкеткен болатынмын. Туды көтеріп, сахнаға шықтым.
– Әңгімеңізге рақмет!
Үйленіп алып, ажырасып кету, баланы далаға тастай салу, ата-ананы қарттар үйіне өткізіп жіберу, нашақорлық, құмар ойындары сияқты өзекті проблемаларды қозғайтын «Үйлену» спектаклін қойдық. Алғашқы сапарын аудандардан бастаған театр осылайша Испанияға барып, топ жарды.
– Ғажабы сол, сіздер Испания жерінде тұрып, спектакльді қазақ тілінде қойып шықтыңыздар...
– Испанияның Барселона қаласындағы шағын қалашықта халықаралық театр фестивалі өтті. Әлемнің бірнеше мемлекеті қатысқан фестивальда Мұқанғали Томановтың режиссерлігімен «Затмение» деген спектакльді қойдық. Ол кісінің қойған спектакльдері жүлдесіз қайтпайтынын білетінмін. Мұқанғали ағаның өтінішімді жерге қалдырмай, қолдағанына ризамын.
Спектакльде балаға ананың махаббаты көрсетіледі. Бала дүниеге келгеннен кейін оны ата-ана тәрбиелейді, барын салады. Ол бала есейіп, жолы болған адамға айналғаннан кейін ата-анасын ұмытып кетеді. Бала ақыл тоқтатып, артына қараса, ата-анасы өмірден өтіп кетеді.
Бұл мәселе Испанияда өте өзекті екен. Рас, спектакльді біз қазақ тілінде қойдық. Ана деген сөзді ғана испан тілінде «мамми» деп қана айтқыздық.
Біздің спектакльді тамашалаған көрермендер былай тұрсын, басқа елдердің театр актерлері өзі көзіне жас алып, залда үлкен бір толқыныс болды. Осы жеңістен кейін елдегі ірі театрлар бізге басқаша көзқараспен қарай бастады. Испаниядан келгеннен кейін бізге Махамбет атындағы академиялық қазақ драма театры жанынан арнайы штат берілді.
– Осындай бір керемет жеңісті «Клеопатра» спектаклі де әкелді ғой...
– 2021 жылы Қырымның Керчь қаласында тарихы тереңнен бастау алатын халықаралық фестиваль өтті. Сол фестивальға Қазақстаннан екі театр бардық. Бірі Тараздан, екіншісі «Атырау жастар» театры. Керчь өте бір ерекше қала екен. Тарихи аймақта антикалық атмосфера сақталған. Біз ол фестивальға «Клеопатра» спектаклін алып бардық.
Спектакль өте ерекше шықты. Ол жұмысқа да Томан ағамыз режиссерлік етті. Біз онда декорация апармадық. Театр таудың етегінде болғандықтан, қойылым сол жерде болды.
Ол жердегі талап – спектакль орыс тілінде қойылуы керек еді. Немесе синхронды аударма жүруі қажет. Дегенмен қойылым далада өтетіндіктен, бізге синхронды аударма жасау қиын болды. Атыраудан спектальді орысша дайындап апардық. Бірақ, қойылымға 5 минут қалғанда спектакльді қазақша қоямыз деп шештім. Актерлерді жинап, шешімімді айттым. Ондағы ойым – өзіміз Қазақстаннан барып тұрып, қазақ тілінде сөйлемесек, ұлтымызға құрметсіздік сияқты көрінетіндей болды. Актерлерім басында ойымды түсінбеді. Бірақ қазақ болғандықтан, қазақша қоямыз деп нақты шешімімді айтқаннан кейін бәрі келісті.
Сөйтіп, Аллаға сыйынып, залға көрермендердің қасына барып отырдым. Спектакль басталған уақытта «где перевод?», «что это такое?» деп жанымда отырған бір-екі адам орнынан тұрып кетті. Артынша тағы екі адам шығып кетті.
Залда қозғалыс көбейді. Арада 5 минут өткенде көрермен тынышталды да қалды. Ешкім қозғалмайды, ешкім бір-бірімен сөйлеспейді. Спектакль бір сағат жүрді. Қойылым соңында зал тік тұрып қошемет көрсетті.
Қазір есімін ұмытып отырмын. Бірақ Ресейдің атақты театр сыншысы мені шақыртып алып, қолымнан алды. «Үлкен жұмыс істегенсіңдер. Біз басында тіліңді түсінбедік. 5 минуттан кейін біз театрдың тілін түсіндік. Өнерде шекара жоқ екенін дәлелдегеніңе рақмет», – деді.
Алайда олар адамды аяйтын кісілер емес. Үлкен сыншы, атағы дардай тұлғалар. Бізден кейін қаншама керемет театрлар өнер көрсетті. Сағаттап қойылған спектакльдерден кейін қорытынды болды.
«Үздік әйел» номинациясын Клеопатраны ойнаған біздің актрисамыз жеңіп алды. Осылай марапаттаулар басталды. Спектакльдер бойынша жеңімпаздар үшінші, екінші, бірінші орындар айтылды. «Бізге ештеме жоқ болды ғой» деп еңсем түсіп отырғанда «Гран-при! «Қазақстан. «Атырау. Жастар театры» деп хабарлаған уақытта қуаныштан жүрегім жарыла жаздады. Сол кездегі толқынысты, эмоциямды сөзбен жеткізу мүмкін емес. Испанияға алып кеткен Туымыз бар еді. Сол Туды ырымдап Керчьке де әкеткен болатынмын. Туды көтеріп, сахнаға шықтым.
– Әңгімеңізге рақмет!
