2019 жылы еліміз 66,8 млрд теңгенің қағаз өнімдерін шығарды. Бұл бір жыл бұрынғы көрсеткіштен 14,6%-ға жоғары. Статистика комитетінің дерегіне сүйенсек, саладағы инфляцияны қоса алғандағы нақты өндіріс өсімі 7,8%-ды құраған.
Көңіл аударарлық бір қызық дерек бар. Қазақстандағы қағаз өңдеуші кәсіпорындардың дені дәретхана қағазын көптеп шығарады. Яғни, сұраныс көп. Қағаздың осы түрінің өндірісі бір жылда 30%-ға өсіпті. Бұдан бөлек, гигиеналық қағаз сүлгілерді шығару 14%-ға ұлғайған. Өңдеуші зауыттар да өнім көлемін нарықтағы сұранысқа сай көбейтіп отырғаны анық. Жалпы, соңғы уақытта қазақстандықтар табысының 45%-ға жуығына азық-түлік сатып алатыны жайлы көп жазылып, айтылды. Демек, тапқан-таянғанымызды тамаққа және қағазға жұмсап жүрміз бе деген де ой туады осындайда.
Айта кетейік, елімізде аталған саланың өркендеуі 2015-2018 жылдары айрықша байқалды. Өндіріс көлемі де осы кезеңде 45 млрд теңгеден 58 млрд теңгеге өсті. Нақты айтқанда, қағаздың өзі мен картон өндірісі бірден 2,1 еседен 46,2 тоннаға дейін артты. Сондай-ақ картон мен қағаздан жасалған қорап, жәшік, т.б қағаз ыдыстар 7,6%-ға (95,9 мың тонна) ұлғайды.
Біздегі қағаз өндірісінің 80%-ы негізгі төрт өңірге тиесілі: Алматы облысы (20,8 млрд теңге, 31,2%), Алматы қаласы (17,5 млрд теңге, 26,2%) ШҚО (8,3 млрд теңге, 12,4%) және Шымкент қаласы (7,6 млрд теңге, 11,4%). Алайда бұл секторда импорттың үлесі де елеулі. Былтырғы 11 ай ішінде республикаға 134 млн долларға қағаз бұйымдары және 303 млн долларға қағаз бен картон шикізаты әкелініпті. Назар аударарлық жайт, аталған кезеңде санитарлық-гигиеналық өнімдердің барлығы дерлік импорттық өніммен толған, отандық өнім үлесі 3,2%-дың төңірегінде ғана. Сонымен қатар пошталық-канцеляриялық өнімдер (ашықхаттар, конверт, қойын дәптер және т.б) бойынша біздің компаниялар сұраныстың 17,6%-ын ғана өтеген.
Десе де, тұтастай алғанда жергілікті команиялар қазақстандық нарықты белгілі бір деңгейде қамтып, гигиеналық қажеттілікке арналған өнімдерді (дәретхана қағазы, қағаз майлықтар, орамалдар) шығарып отыр. Яғни, 2019 жылдың 11 айында қазақстандық компаниялар сұраныстың 70%-ын қамтамасыз етті. Ал дәптердің 71,7%-ы өз өніміміз.
Мұндағы негізгі мәселе – шикізатта. Қағаз шикізаты Қазақстандағы қат дүниенің бірі. Өйткені жеріміздің 3,8%-ын ғана орманды. Табиғатта бар орман-тоғайдың өзі көлемі сиреп, түрлі себептерге байланысты азайып барады. Отандық қағаз өнеркәсібінің 90%-ын шикізатты макулатура құрайды. Ең бастысы, макулатураны өзіміз өндіреміз. Бұл толық кешенді өндіріс, шикізаттан орама рулонды өнімге дейінгі кезеңнен тұратын цикл. Ал целлюлоза-қағазды негізінен Ресейден, Қытайдан немесе Беларусь елінен сатып аламыз. Мамандар макулатура целлюлозадан арзанға түсетінін айтады. Себебі макулатура өңделген шикізат, келісін орта есеппен 50 теңгеден алуға болады. Былтыр мамыр айында елордада өткен целлюлоза-қағаз өнеркәсібін дамыту форумында ИИДМ Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің төрағасы Қанат Байытов «Қағаз бен қағаз өнімдері өндірісінің басым бөлігін картон-қағаз өнеркәсібі құрайды. Қазақстан орманға бай емес. Қазіргі уақытта картон-қағаз өндіретін өнеркәсіптер шикізат ретінде қайта өңделген қағаз бен картондық макулатураны қолданады» деп мәлімдеген болатын.
Әйтсе де, макулатураның барлығын бірдей іске жарата алып отырған жоқпыз. Неге десеңіз, еліміздің үш өңіріндегі кәсіпорындарға өзге аймақтардан шикізат жеткізу жағы дұрыс жолға қойылмаған. Яғни, арақатынас қашық, тасымал құны макулатура бағасынан бірнеше есе қымбатқа түседі. Оның үстіне, 2019 жылдың басында Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі ел аумағынан макулатура шығаруға тыйым салған болатын. Ондағы мақсат отандық кәсіпорындарды шикізат тапшылығынан қорғау болғанымен, бір қайнауы ішінде кеткен шешім өзге өңірлердегі керексіз қағаз қалдықтарының құнын түсіріп жібергені рас. Бұрын Ресейге өткізіп келген шекаралас өңірлер шектеуден кейін қалдық қағазын қайда жіберерін білмей дағдарып қалды. Естеріңізде болса, жоғарыдағы министрліктің тері шикізатына салған шектеуінен кейін төрт түліктің терісі ит тартып, далаға шашылып қалған болатын. Кейбір аймақтағы қағаз қалдығы да соның кебін киді.
Рас, жалғыз біз емес, макулатураны сыртқа шығаруға тыйымды 2011 жылы Беларусь, 2015 жылдан 2016 жылға дейін Ресей де қолға алған болатын. Себебі ЕАЭО-ның экспорттық тауарының негізгі көзі – макулатура. Одаққа мүше елдер ішінара осылай экспортқа шектеу қойып отырмаса, өздері шикізатсыз қалады.
Дегенмен қазіргі күні елімізде қағаз өңдеу өнеркәсібі өз деңгейінде жұмыс істеп тұр деуге негіз бар. Ішкі нарықта қазақстандық ірі 3 компаниядан бөлек, Түркияның, Ресейдің, Беларусь пен Украинаның кәсіпорындары ішінара өнім өңдеумен айналысып жатыр.
Бір сөзбен айтқанда, бәсекелестік даму үстінде. Мұндағы басты мәселе – кәсіби маман тапшылығы. Өзге де өңдеу саласы секілді қағаз өңдеуде де инженер-технолог тапшы. Сондықтан маман даярлау ісіне де мән беріп қойған жөн секілді.
Дастан ДУМАНҰЛЫ
Айта кетейік, елімізде аталған саланың өркендеуі 2015-2018 жылдары айрықша байқалды. Өндіріс көлемі де осы кезеңде 45 млрд теңгеден 58 млрд теңгеге өсті. Нақты айтқанда, қағаздың өзі мен картон өндірісі бірден 2,1 еседен 46,2 тоннаға дейін артты. Сондай-ақ картон мен қағаздан жасалған қорап, жәшік, т.б қағаз ыдыстар 7,6%-ға (95,9 мың тонна) ұлғайды.
Біздегі қағаз өндірісінің 80%-ы негізгі төрт өңірге тиесілі: Алматы облысы (20,8 млрд теңге, 31,2%), Алматы қаласы (17,5 млрд теңге, 26,2%) ШҚО (8,3 млрд теңге, 12,4%) және Шымкент қаласы (7,6 млрд теңге, 11,4%). Алайда бұл секторда импорттың үлесі де елеулі. Былтырғы 11 ай ішінде республикаға 134 млн долларға қағаз бұйымдары және 303 млн долларға қағаз бен картон шикізаты әкелініпті. Назар аударарлық жайт, аталған кезеңде санитарлық-гигиеналық өнімдердің барлығы дерлік импорттық өніммен толған, отандық өнім үлесі 3,2%-дың төңірегінде ғана. Сонымен қатар пошталық-канцеляриялық өнімдер (ашықхаттар, конверт, қойын дәптер және т.б) бойынша біздің компаниялар сұраныстың 17,6%-ын ғана өтеген.
Десе де, тұтастай алғанда жергілікті команиялар қазақстандық нарықты белгілі бір деңгейде қамтып, гигиеналық қажеттілікке арналған өнімдерді (дәретхана қағазы, қағаз майлықтар, орамалдар) шығарып отыр. Яғни, 2019 жылдың 11 айында қазақстандық компаниялар сұраныстың 70%-ын қамтамасыз етті. Ал дәптердің 71,7%-ы өз өніміміз.
Мұндағы негізгі мәселе – шикізатта. Қағаз шикізаты Қазақстандағы қат дүниенің бірі. Өйткені жеріміздің 3,8%-ын ғана орманды. Табиғатта бар орман-тоғайдың өзі көлемі сиреп, түрлі себептерге байланысты азайып барады. Отандық қағаз өнеркәсібінің 90%-ын шикізатты макулатура құрайды. Ең бастысы, макулатураны өзіміз өндіреміз. Бұл толық кешенді өндіріс, шикізаттан орама рулонды өнімге дейінгі кезеңнен тұратын цикл. Ал целлюлоза-қағазды негізінен Ресейден, Қытайдан немесе Беларусь елінен сатып аламыз. Мамандар макулатура целлюлозадан арзанға түсетінін айтады. Себебі макулатура өңделген шикізат, келісін орта есеппен 50 теңгеден алуға болады. Былтыр мамыр айында елордада өткен целлюлоза-қағаз өнеркәсібін дамыту форумында ИИДМ Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің төрағасы Қанат Байытов «Қағаз бен қағаз өнімдері өндірісінің басым бөлігін картон-қағаз өнеркәсібі құрайды. Қазақстан орманға бай емес. Қазіргі уақытта картон-қағаз өндіретін өнеркәсіптер шикізат ретінде қайта өңделген қағаз бен картондық макулатураны қолданады» деп мәлімдеген болатын.
Әйтсе де, макулатураның барлығын бірдей іске жарата алып отырған жоқпыз. Неге десеңіз, еліміздің үш өңіріндегі кәсіпорындарға өзге аймақтардан шикізат жеткізу жағы дұрыс жолға қойылмаған. Яғни, арақатынас қашық, тасымал құны макулатура бағасынан бірнеше есе қымбатқа түседі. Оның үстіне, 2019 жылдың басында Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі ел аумағынан макулатура шығаруға тыйым салған болатын. Ондағы мақсат отандық кәсіпорындарды шикізат тапшылығынан қорғау болғанымен, бір қайнауы ішінде кеткен шешім өзге өңірлердегі керексіз қағаз қалдықтарының құнын түсіріп жібергені рас. Бұрын Ресейге өткізіп келген шекаралас өңірлер шектеуден кейін қалдық қағазын қайда жіберерін білмей дағдарып қалды. Естеріңізде болса, жоғарыдағы министрліктің тері шикізатына салған шектеуінен кейін төрт түліктің терісі ит тартып, далаға шашылып қалған болатын. Кейбір аймақтағы қағаз қалдығы да соның кебін киді.
Рас, жалғыз біз емес, макулатураны сыртқа шығаруға тыйымды 2011 жылы Беларусь, 2015 жылдан 2016 жылға дейін Ресей де қолға алған болатын. Себебі ЕАЭО-ның экспорттық тауарының негізгі көзі – макулатура. Одаққа мүше елдер ішінара осылай экспортқа шектеу қойып отырмаса, өздері шикізатсыз қалады.
Дегенмен қазіргі күні елімізде қағаз өңдеу өнеркәсібі өз деңгейінде жұмыс істеп тұр деуге негіз бар. Ішкі нарықта қазақстандық ірі 3 компаниядан бөлек, Түркияның, Ресейдің, Беларусь пен Украинаның кәсіпорындары ішінара өнім өңдеумен айналысып жатыр.
Бір сөзбен айтқанда, бәсекелестік даму үстінде. Мұндағы басты мәселе – кәсіби маман тапшылығы. Өзге де өңдеу саласы секілді қағаз өңдеуде де инженер-технолог тапшы. Сондықтан маман даярлау ісіне де мән беріп қойған жөн секілді.
Дастан ДУМАНҰЛЫ