Сондықтан қазақстандық турист шетелде неден сақтануы, нені ескеруі керек екені жөнінде біршама мәліметті шолып, сарапшының пікіріне құлақ түрдік.
Шетелде демалатындар қатары артты
«Туристік қамқор» корпоративтік қорының деректеріне жүгінсек, маусым айына дейін 74 506 жерлесіміз шетелге демалуға аттанған. Қазақстандық көп барған ТОП-5 елдің бірінші орнында Түркия тұр, бес айдың ішінде 30 мыңнан астам адам демалуға барған. Мысырда 19 мыңдай адам демалып қайтқан. Біріккен Араб әмірліктерін тамашалауға 14 мың адам аттанған. Тайландта демалысын өткізуге бес мыңдай қазақстандық аттанған. Ал 4,5 мың жерлесіміз демалыс орны ретінде Вьетнамды таңдаған. Биыл бес айдың ішінде 283,6 мың қазақстандық турист жолдамасын алған. Бұл былтырғы жылдың бес айымен салыстырғанда 2,5 есеге көп. Ескере кетер жайт, аталмыш елдерге өз бетімен немесе туыстарына барғандар бұл статистикада көрсетілмеген. Оларды қоссақ, шетелге демалу үшін аттанғандар саны әлдеқайда көп екенін көреміз.
Ұлттық статистика бюросының деректеріне жүгінсек, шетелге шыққандар саны күрт өскен. Биыл бірінші тоқсанда 1,4 млн қазақстандық шекара асқан. Бұл былтырғы жылдың алғашқы үш айымен салыстырғанда 66 пайызға көп. Яғни, былтыр 845,2 мың адам шетелге барып келген.
Аурухана төсегіне байлаған...
Демалысын қызықпен өткізіп, жақсы көңіл күймен келгендер қатары көп деген үміттеміз. Алайда БАҚ-та бөтен елде оқыс жағдайға ұшырап қалған жерлестеріміз туралы жайсыз жа-ңалықтар кездеседі.
Мысалы, таяуда Таиландта жүрдек катер жағалаудағы бетон мұнараға соғылды. Екі адам мерт болған оқиғада қазақстандық турист айтарлықтай зардап шекпегені айтылды. Дауыл кезінде теңізге түскен Артур Ысқақов суға батып кетіп, оны құтқарушылар алып шықты. Ол аурухананың жансақтау бөлімінде көз жұмды.
Ақпан айында осы елде демалып жүрген жас әнші Дархан Жүнісбеков жол апатынан көз жұмды.
Оңтүстік-шығыс Азиядағы елдердің бірінде демалып келген павлодарлық ауруының беті қайтпаған соң инфекция бөліміне жүгінеді. Сынама оның маса шағып, денге безгегін жұқтырғанын көрсетеді. Шетелдегі демалысының соңы оны бір апта аурухана төсегіне байлаған.
Коронавирус пандемиясы кезінде туризмі дамыған елдердің көбінде вакцина, ПТР анықтамасы талап етілетін. Алайда биыл осы талап барлық елде алынып тасталды. Тек Африка елдеріне барғанда сары безгекке қарсы вакцина жасалуы тиіс. Одан жыл сайын жүз мыңдаған адам көз жұмады. Бұл көбінесе Африка немесе Оңтүстік Америка аймақтарында кездеседі.
Былтыр жазда Конгода маймыл безгегі өршігені белгілі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегінше, Африкадан тыс 24 елде осы ауру тіркелді. Эпидемиологтар инфекция таралған қолайсыз аймақтарға барып келгендердің осы жұқпалы індетті әкелу қаупін болдырмау шараларын қолға алған болатын.
Осындай қауіп-қатер, ойға келмейтін оқыс жағдайлардан сақтану және оған дайын болу жөнінде ақыл-кеңес сұрап туризм саласы маманының пікіріне құ-лақ түрген едік.
Travel bank компаниясының турагенті, трэвел блогер Роза Есенқұлова қазақстандық туристерді оқыс жағдайдан құтқаратын басты әрі міндетті шара – ол медициналық сақтандыру жасату екенін баса айтты. Сақтандыру полисін шетелге шықпай тұрып жасату керек екен, өйткені шетелде жүріп жасаған сақтандыру кейде жұмыс істемей қалуы мүмкін.
Жолдаманы туристік компаниядан ала ма, әлде шетелге өзі билет алып аттана ма немесе сол елдегі туыстарына бара ма, соған қарамастан туристің ме-дициналық сақтандыруын алдын ала әзірлетіп алғаны жөн.
«Бөтен елде кез келген жағдай болуы ықтимал. Ыстығың көтеріліп, жөтелің күшеюі немесе құлап қалып, аяқ-қолыңды жарақаттап алуың мүмкін. Оқыс жағдайда медициналық сақтандыру көмектеседі, онда барлық талаптар ескерілген әрі байланыс нөмірлері көрсетіледі. Турист соған байланысқа шығып, «мына қаладамын, осындай жағдай болды, мынадай қонақ үйде орналасқанмын» деп айтады. Құжатының көшірмесін жолдағанда жаһандық Call орталықтың ассистенті туристі елден алып кету қажет болса, сол шараны қолға алады, ал ол өзі емдеу орнына бара алатын болса, сол маңдағы емханаларға жолдайды. Онда дәрігер сақтандыру бойынша тегін қабылдап, көмек көрсетеді. Дәрі-дәрмек, болмаса ота жасау қажеттілігі болса, ол жеке жасалады. Алайда ескеретін жайт, сақтандырудың сомасы белгілі бір қаражатқа есептелген болады. Көрсетілген көмек одан асып кетсе, артығын турист өз қалтасынан төлейді», – дейді Роза Есенқұлова.
Ұсақ-түйек осындай оқиғалар кездесіп жатады. Мысалы, «баласын маса шағып кетіп, аллергиясы өршіген, мопедтен құлап, аяғын сындырып алған» деген сияқты оқиғалар. Біздің компанияда турпакеттің ішінде осы сақтандыру мен ұшақ билеті қоса кіреді.
Еске сала кетсек, жауапсыз туроператорлардың кінәсінен шетелдерде жатын орынсыз, қайтатын билетсіз қалған қазақстандық туристердің мәселесін шешу үшін 2016 жылы Қазақстан азаматтарының сыртқа шығу туризмі саласындағы құқықтарына кепілдік беру жүйесі енгізілді. Ол «Туристік қамқор» корпоративтік қорына жүктелген еді. Туроператорлар қормен шарт жасайды. Күтпеген жағдай болған кезде немесе туроператор банкроттыққа ұшыраған жағдайда, сол елде төңкеріс болса, әуежайда немесе ұшаққа қатысты оқыс жағдай болса, қор қазақстандық туристтерді шетелден әкелуді өз міндетін алады. Бұл мүмкіндік турист жолдамасы берілгенде тур кодпен қоса ұсынылады. Ал өз бетімен шетелге сапарлап жүргендерге ондай мүмкіндік берілмейді.
Трэвел блогер Роза Есенқұлованың айтуынша, келесі ескеретін нәрсе – жеке базалық дәрі қобдишасы.
«Бұл еліміздің ішінде сапарларға шыққан жағдайда керек нәрсе. Қобдишада ыстық түсіретін, іш ауыруын басатын, аллергия және жөтел дәрілері, винт, спирт т.б. болуы тиіс. Осыларды да шетелге алып шығу керек. Жеке тағайындалған дәрілерді де ұмытпаған жөн», – дейді сарапшы.
Сақтансаң сақтаймын...
Роза Есенқұлова туристің өзін қорғаудың бірінші тәсілі – сақтандыру, екіншісі – дәрі қобдишасы, үшіншісі – адамның барынша сақ әрі мұқият болып жүруі.
«Қазақта «Сақтанғанды сақтаймын» деген сөз бар ғой. Бөтен елге барар алдында сол елдің заңдарын, шетелдікке қойылатын талаптарын, қалалардағы тәртіп ережелерді алдын ала қарап, танысып алғанның артықтығы жоқ. Қай жерде не істемеу керек, қандай киім кимеу керек деген секілді. Туризм компаниясы арқылы барған жағдайда оны турагент түсіндіріп, ескертеді. Ал өз бетімен келгендерге ізденуге тура келеді», – дейді ол.
Оның айтуынша, Тайландта жағажайда темекі шегуге болмайды. Оған айыппұл салады. Одан басқа да айыппұлдар аз емес. Тәртіп сақшылары осындай шектеулерді сақтамаса ұстап алып, қамап тастайтын жағдайлар да жеткілікті екен. Туризм саласының маманы алдын ала ізденіп, жағдайды зерделеп алуды ұсынады.
«Қатар еліне аттанғанда ішімдік алып баруға болмайды. Duty Free-ден сатып алмау керек, жеке жүк арасына салуға да болмайды. Бұған берілетін жаза өте қатаң. Сондай-ақ қыз бен жігіт көшеде құшақтасып, сүйісуге болмайды. Екеуіне де айыппұл салыпты. Шри-Ланкада жүргізуші куәлігінсіз мопед тебуге болмайды. Вьетнам, Тайланд осындай талап бар. Алайда маусым кезінде турист көп, оны аса бір қадағалау жоқ, сондықтан көпшілік жүре береді. Өйткені мопед деген – туристердің көлігі. Алайда осыны білген жөн. Сол секілді Үндістанда, Гаода жүргізу құқығын беретін құжатты аса қатты тексермейді», – дейді Роза Есенқұлова.
Біріккен Араб Әмірліктерінде де көшеде, қоғамдық көлікте, таксиде, жағажайда және басқа да қоғамдық орындарда ішімдік ішуге болмайды. Ішімдік тек лицензиясы бар, мейрамхана және клубтарда ғана рұқсат етілген. Оны бұзғандар қамалады немесе айыппұл салынады.
Құшақтасып немесе сүйісуге болмайды. Оған жаза қарастырылған немесе кінәлілерді депортациялайды.
Туризм саласының маманы, халқы кедей елдерге барған кезде ұрлықтан сақтану керектігін баса айтты. Ол үшін ақша салған әмиянды, құжаттарды сөмкеге не арқалайтын қоржынға салуды ұсынды. Ең дұрысы, құжатты қонақ үй бөлмесіндегі не ресепшндегі сейфке қалдырып кеткен жөн. Немесе нөмірде қалатын шабаданға салып, аузын құлыптай салса да болады. Қалада жүргенде құжатты жоғалтып алуың мүмкін. Өйткені туристер экстремалды спортқа қатысып, парашютпен ұшады, сосын ішімдік ішіп жүріп жоғалтып алуы да мүмкін. Бөтен елде құжатсыз қалсаң елге қайту, ұшаққа билет алу, билетің болса ұшаққа отыру мүмкін емес. Оның телнұсқасын немесе жеке басты куәландыратын құжатты алудың машақаты әркімге түсінікті шығар. Кейбір елдерде Қазақстанның дипломатиялық өкілдіктері жоқ екені белгілі. Сондықтан құжаттар мен үлкен сомадағы ақшаны сенімді жерде сақтау керек.
«Қолма-қол ақшаны үш-төрт жерде бөліп ұстаған дұрыс. Бір бөлігін әмиянда, бір бөлігін қалтада, бір бөлігін сейфке сақтаған жөн. Бір бөлігі ұрланса не жоғалса қалғанын жұмсай бересіз. Барлығы бір жерде жоғалса, өте қиын жағдайда қаласыз. Одан басқа ақша банк картасында сақталғаны жөн. Банк картасы бұғатталып қалса, қолма-қол ақша көмекке келеді. Ал қолма-қол ақшаны жоғалтып алсаң, картадағы қаржыны жұмсайсың», – дейді туризм саласынын маманы.
Роза Есенқұлова біз жоғарыда айтқан оқыс жағдайлардың көбінде туристер сол елдегі құтқарушылардың айтқанын, ескертпесін тыңдамайтынын айтады. «Ештеңе етпейді» деп ауа райы қолайсыз кезде шомылып, ескертуге қарамастан үлкен толқындардың арасына кіріп кетеді. Таиланд, Түркия, Шри-Ланкада ауа райы қолайсыз болса немесе шұғыл ескерту жарияланса, жағажайда қызыл жалау тұрады. Дауыл деп құтқарушылар да ескертіп тұрады. Соған қарамастан, кейбір туристер теңізге шомылады. «Суға түспе» десе түспеу керек. Сонымен қатар отельдерде кешке қарай бассейндер жабылады. «Түспе» деп айтады. Неге? Өйткені кешке бассейн суын тазартып, химиялық қоспамен өңдейді. Шомылған жағдайда аллергия шығуы мүмкін. Мысалы, Түркияда бассейнді тазалап жатқан кезде туристер ішімдік ішкен күйі суға шомылған. Үстері бөртіп, аллергия шыққан. Тыңдамаған туристің өзі кінәлі», – дейді туризм саласының маманы.
Оның кеңесіне құлақ түрсек, шетелде жүргенде сақ әрі ұстамды болу керек екен. Өйткені туристердің қызығушылығы жоғары, олар барлық жерге кіргісі, бәрін көргісі келеді. Сосын селфи жасаймын деп жартасқа, биік нысандардың үстіне шығып алып, құлап мертігіп қалып жатады.
Тағы бір ескерер жайт, хайуанаттар бағын аралағанда экзотикалық немесе жабайы аңдарға тамақ беруге болмайды. Арыстан, жолбарыс, аюдың торында «жақындауға тыйым салынады» деген жазуы бар тақтайша ілініп тұрады. Кейбір «аңдарды сипамаңыз» деп ескерту тұрады. «Соған қарамастан аңды сипамақ, ұстамақ болғандарды аң тістеп, қауып алады. Тіпті, жыртқыштың торына кіріп кеткендерді жеп қойған жағдайлар да кездескен», – дейді Роза Есенқұлова.
Ол қазақстандықтар басқа елде каршеринг арқылы көлікті жалға алғанда сақ болуы керек екенін ескертті. Өйткені жол-көлік оқиғасына тап болатындар аз емес екен. «Басқа елде көлік тізгіндегенде абай болуы керек. Ол мемлекеттің жол ережесі Қазақстаннан өзгеше болуы мүмкін. Соны білмегендіктен тұрмайтын жерге көлігін қояды, бұрылмайтын жерден бұрылады. Тәртіп сақшысы оған айыппұл салады. Алайда кейбір елде жаза одан да ауыр болуы ықтимал», – деді ол.
Қысқасы, шетелде демалуға аттанғанда ескеретін жайт адамның өзінің қауіпсіздігі басты орында тұрғаны жөн. Жеке бастың амандық-саулығы – туроператордың немесе туристі қабылдайтын мемлекеттің міндетіне кіретін шығар, алайда ол өзіміз үшін қымбат. Сондықтан барынша сақ жүру, жеке заттар мен құжаттарға мұқият болуымыз керек. Сарапшы пікірі де осы ойымызды қуаттады.
Жәнібек АМАНГЕЛДІ