Жандарбек Күнғожинов жетекшілік ететін каскадерлер тобы шетелдік киностудиялардың үлкен қызығушылығын тудырып, сұранысқа ие болып отыр. Nomad Stunts каскадерлері Голливуд, Болливуд және Түркияның алдыңғы қатарлы студияларымен бірлесіп жұмыс істейді. Олардың фильмографиясында «47 Ронин», «Үздіктер» (The Expendables 2), «Үйге апарар жол» (Way to Way), «Мулан» және Netflix, HBO стриминг жүйелерінің сериалдары бар. Nomad Stunts кәсіби каскадерлер халықаралық тобының көшбасшысы Жандарбек Күнғожинов өз жұмысының қиындықтары мен жаңалықтары туралы айтып берді.
– Жайдарбек мырза, алғаш каскадерлік топты ашу идеясы қалай келген еді?
– Мен қалалық пішіндегі ауылда өстім. Сонда әкем жылқы ұстаушы еді. Бие сауатынбыз. Кішкентай кезімнен құлындарды енесіне қосып, көмектесіп, жылқыға жақын болып өстім. Одан бөлек, 1993 жылдан бастап Қазақстан циркінде өнер көрсеттім. Сонда қырғыз каскадерлермен бірге жұмыс істедім. Сол қырғыз каскадерлер тобында екі қазақ жігіті болды. Сол кезде «неге қазақ каскадерлер тобын ашпасқа?!» деп ойлаушы едім. Көптеген фильмдер түсіріліп жатты. Сосын өзім бірге жұмыс істеп жүрген қазақ жігіттеріне «қазақ каскадерлер тобын ашайық» деп ұсыныс тастадым. 2000 жылдан бастап тоғыз адамнан құралған каскадерлер тобын ашып, дайындықты бастап кеттік. Бастапқыда жарнамаларға түсіп, бірте-бірте кішігірім киноларға түсе бастадық. 2003 жылы «Көшпенділер» деген тарихи кинода толық жұмыс істеп бастадық. Онда Голливуд актерларының әдістерін жасадық. Бұл біздің алғашқы ең үлкен жобамыз болды.
– Ал Голливудтың көзіне қалай түстіңіздер?
– Мен «Көшпенділер» фильмінен соң «Моңғол» фильміне шақырту алдым. Сол фильм шыққасын Питер Уир деген оскар сыйлығын жиі алатын режиссер «Үйге апарар жол» (Way to Way) фильмін түсіру үшін мені іздепті. «Маған «Моңғол» фильміндегі каскадер қазақ жігіттері керек» деп іздеу салып, Ресей арқылы ақыры мені тапты. Сол фильмде Колин Фаррелл, Эд Харрис сынды Голливуд актерлары қатысқан фильмде ұлым екеуіміз түстік.
– Қазіргі командаларыңыздың аяқ алысы қалай? Топтарыңызда неше адам бар?
– Қазір командамызда 86 адам бар. Шет елдерден де каскадерлер көптеп жиналып жатыр. Бүгінде Әзербайжан, Қырғызстан, Түркия, Канада, Аустралия, Украина, Болгария сынды мемлекеттерден жиналған тәжірибелі актерлар жұмыс істейтін халықаралық алып командаға айналдық. Бұрын каскадер боламын деп келген адамдарды алып дайындай беруші едік. Бүгінде арнайы таңдап алатын болдық. Біріншіден, актерлар жас болуы керек. 18-20 жас аралығындағы адамдарды алуға тырысамыз. Себебі жасы келген адамдар жарақат барысында қайта фильмге түсіп, трюктерді қайталау қиынға соғады. Каскадер болам деген жігіттерге біріншіден, акробатика, екіншіден, жауынгерлік өнер, үшіншіден, тәртіп, төртіншіден, шыдамдылық керек. Себебі дайындық процесі ұзаққа созылмауға тиіс. Мұндай командамен 3-4 жыл ғана уақыт кетеді.
– Ал жылқыларды қалай таңдайсыздар?
– Жылқыларды таңдауда бұрын олардың үрікпейтін, құлауға қорықпайтындарын таңдайтынбыз. Бүгінде өзіміздің жылқыларды құлын кезінен дайындап жатырмыз. Бес-алты жыл бұрын шет елден испандық жылқыларды әкелген болатынбыз. Сол жылқылардың құлындарын қазір дайындап жатырмыз. Себебі жылқылар түсірілімге құлын кезінен тез үйренеді. Бұрын ересек жылқыларды алғанда бұрынғы жарақаттары байқалып қалып жатады. Мысалы, көкпарға салған аттарда кейбірінің өкпесі күйген болып шығады.
Жылқы да адам секілді. Кейде көңіл күйлері болмай қалады. Ондай кезде қамшы салуға да болмайды. Себебі қорқытып-үркітіп аттарды үйрете алмайсың. Жылқыда да адамдар секілді киноға деген жүрегі болуы керек. Өз еркімен құлап үйренуі керек, оттардан, камерадан, ұшатын дрондардан, қабырғаны бұзып өтуден қорықпауы керек. Қажырлы дайындықтың арқасында 4 жылдың көлемінде жылқылар толық үйреніп шығады.
– Голливудтың фильмдерінен кейін қазақ фильмдеріне деген көзқарасыңыз өзгерді ме? Салыстырмалы түрде біздің фильмдеріміздің аяқ алысы қалай?
– Қазақ кино индустриясына келер болсақ, жайлап-жайлап өсіп келеді деп айтуға болады. Себебі кезінде «Ұлттық киноны қолдау мемелекеттік орталығы» мен «Қазақфильм» екіге бөлініп кеткеннен кейін кішкене бұл сала тұралап қалды десек болады. Енді екеуі бірігіп жұмыс істесе, көптеген жетістіктерге жетуге болар еді деп ойлаймын. Еліміздің киноиндустриясын дамытудың бір жолы – кино туралы заң қабылдау. Сонда көптеген түйіткілдер шешілер еді. Бұл бағыттағы жұмыстар басталғанымен, аяғына жетпей тоқтап қалды. Кино саласындағы көптеген мәселелер шешілсе, шетелден әртүрлі мамандарды шақырып, сапалы кино түсірер едік. Мысалы, әйгілі киностудиялар жақсы кино түсіру үшін әлемнің мықты мамандарын бір түсірілім алаңына жинайды. Үздік компаниялар мықты каскадерлерді әлемнің әр түкпірінен алдыртады. Дегенмен ауызды қу шөппен сүртуге болмайды. Жақсы режиссерлер шығып жатыр, көптеген шетелдік кино фестивальдерден жүлделер де алып жатыр. Дегенмен, шетелдік кино мамандарымен бірлесіп жұмыс істеу керек. Сонда қазақтың фильмдерін шет елде танытуға мүмкіндіктер ашылады. Әрине, шетелдік деңгейге жету үшін көптеген жұмыстар атқарылу керек. Бірақ сол шет елдің өзінде барлық кино керемет болып шықпайды. Оларда да әлсіз кинолар бар. Бізде де сондай.
Отандық каскадерлер арасында да бәсекелестік қалыптасып келе жатыр. Шетелге шығып жүрген шағын топтар бар, бірақ байқауымша, оларда жоспарлы жұмыс болғанымен, тәртіп аз сияқты. Шетелдік компа-ниялармен жұмыс істеу үшін дұрыс сөйлей білу, келіссөздер жүргізу маңызды.
– Заң туралы айтып қалдыңыз. Сіздердің жұмыстарыңыз қауіпті әрі жарақат алу қаупі мол болғандықтан медициналық сақтандыру бола ма?
– Менің енді сынбаған жерім жоқ десем айтсам артық айтпағандық болар. Аяқ-қолым, қабырғаларым да сынды. Шетелдік киноларда бірден қолыңа медсақтандыруды ұстатады. Ал бізде продюсерлер «ондай жоқ» деп айтады. Сондықтан да біз өз ақшамызға емделуге тура келеді. Өзіміз ортадан ақша шығарып қыз-жігіттерімізді емдеп жатамыз. Бұл ретте де мәселе кино туралы заң болмауынан туындайды.
– Алдағы уақытта қандай жоспарларыңыз бар?
– Алдымызда жоспарлар көп. Елімізде көптеген фильмдер түсіріліп жатыр. Түркияда тарихи фильмдерге біздің жігіттеріміз кетті. Онда менің көмекшім Алтынбек деген жігіт осы экшн жанрына жетекшілік ететін болады. Өзбекстанда да заманауи фильм түсіріп бастадық. Ол жақта Қанат Құдияров деген көмекшім жүр. Қазіргі таңда тағы екі фильмге дайындалып жатырмыз. Ол екеуі де шет елдік фильмдер, біреуі – Голливуд, екіншісі – Болливуд.
– Өзіңізден бөлек, каскадерлік жұмысты жарыңыз бен ұлыңыз да атқарады екен. Осы туралы кеңірек айтып өтсеңіз...
– Иә, командамдағы қыздар арасында әйелім де болды. Екеуіміз еңбек жолымызды цирктен бірге бастадық. Алғаш каскадерлік салаға келгенімде маған дубляж, трюк жасауға қыз бала керек болды. Әйелімнің жанымда бірге каскадер болуына қарсылық танытпадым. Қылыштасуды, төбелесуді, құлауды жақсы үйренді. «Кенже» фильмінің түсірілімінде жардан құлап, тізесін жарақаттап алды. Сол жарақатын емдеп, операция жасаған кезде де өзім жанында жүргендіктен аса қатты уайымдамадым. Жарақат алғаннан кейін тоқтатты. Өзінің жасы да келіп қалды.
Ал ұлым Темірхан 5 жасында «Көшпенділерде» ойнады. Одан кейін де 4-5 фильмнің түсіріліміне қатысты, «Моңғол» фильмінде дублер болды. Үндістанда, Жаңа Зеландиядағы түсірілімдерге қатысты, өзі Африкада және Румынияда Сэмюэл Л.Джексонмен бірге каскадер-актер болып жұмыс істеп келді. Қазір ұлым екеуіміз шетелдік фильмге түсу үшін қыркүйек айында кетеміз деп жоспарлап отырмыз.
– Каскадерлік топта әлемде қандай бәсекелестеріңіз бар?
– Ағылшындық, испандық, америкалық каскадерлік топтар бар. Бірақ біз секілді үлкен топтар жоқтың қасы. Біздің бір ерекшелігіміз тек жылқымен ғана емес, көлікпен де, төбелестерді де қатар алып жүретіндігімізде. Яғни, біз әлемдік кино нарығындағы әмбебап каскадер болғандықтан сұранысқа ие болып отырмыз. Мұндай каскадерлер саусақпен санарлық. Соның ішінде ең жақсысы деп Испания мен Англиядағы топтарды ғана айта аламын. Біз олармен де бірге жұмыс істедік. Мысалы жақында Ридли Скоттың «Наполеон» фильмі жарыққа шыққалы жатыр. Сол фильмде сол топтармен бірге біздің команда да жұмыс істеді.
– Каскадер, дублер ретінде емес, актер ретінде қандай фильмдерге түстіңіз?
– Актер ретінде көптеген фильмдерге түстім. «Неудержимое», «Мулан», «Марко Поло» фильмдерінде актер ретінде түстім. Сонымен қатар қырғыз режиссері Марат Сарұлы түсірген «Жанұя» фильмінде түстім. Онда орыс пен қазақтың отбасындағы мәселелері көрініс табады. Бұл менің актер ретінде ең үлкен жобаларымның бірі.
– Топтарыңыз Taurus World Stunt Awards әлемдік каскадерлер академиясының жүлдесіне ие болды. Каскадер, кино əдістерін қоюшы, экшн мамандары арасында «Оскар» аталып кеткен жүлдеден бөлек тағы қандай марапаттарға ие болдыңыздар?
– Бұл «Таурус» сыйлығы Қазақстанда бірінші рет алынып отыр, ал Орталық Азияда, жалпы ТМД-да екінші «Таурус». Мұны «Томирис» фильміндегі трюктер үшін алдық. «Шетелдік фильмдегі үздік қойылым» деп бағаланды. Голливудта «Оскар» актерлерге, «Таурус» каскадерлерге беріледі, бұдан жоғары жоқ. «Таурус» – ең үлкен сыйлық. «Томирис» фильмінде өзім экшн-оператор болып, төбелесті де операторлық жұмысты да қатар алып жүрдік. Оған көп қажыр-қайратымызды жұмсадық. Нәтижесінде, сондай үлкен марапатқа да ие болдық. Одан бөлек, «Мулан» фильмінде де Голливуд актерлар қауымдастығы бізге «ең үздік трюктер сомдаушы» деген марапат ұсынды.
– Алдағы ойға алған жұмыстарыңызға сәттілік тілей отыра, сұхбат бергеніңізге алғыс білдіреміз!
Сұхбаттасқан
Наурызбек САРША