Жас өрендердің идеясынан туған қосымша бүгінде көптің қолданысына еніп үлгеріпті. Өзіндік маңызы бар осындай жобаларды байқағаннан кейін алматылық оқушылар жүзеге асырған стартаптар жайлы іздене бастадық. Ерекше жобалары арқылы көзге түскен дарынды оқушыларды тауып, өздерімен тілдескен едік.
«Forbes 30 under 30» рейтингіне енген Динара
Алматылық оқушы Динара Қалихан «Forbes 30 under 30» тізімін небәрі 17 жасында бағындырған. Болашағын STEM бағытымен байланыстырған жеткіншек музыка мен спорттан да кенде емес.
Динара – жоғарыда атап өткен қыз-келіншектерге жасалатын харассменттен қорғауға арналған жобаның авторы. Table 99 мобильді қосымшасын досы Асыл Наршамен бірге жасап шығарған. Осы қосымшаның авторлары ретінде екеуі Forbes тізіміне енген. Жобаның басты мақсаты – адамдарды, әсіресе қыз-келіншектерді харассменттен, қоғамдық орындарда жиі болатын қауіп-қатерден қорғау. IOS пен Android-тағы көрсеткіштерді қосқанда, қазір қосымшаны мыңдаған адам пайдаланады.
– Table 99 жобасын іске асыру идеясы кенеттен пайда болды. Бір күні теледидардан белгісіз адамның қыз артынан аңдып, соңы қыздың қайтыс болуымен аяқталған жаңалықты көрдік. Келесі күні осы оқиғаны еске алып отырып, TikTok-тан америкалықтардың видеосын көзіміз шалды. Кафеде түсі өзгелердікіне ұқсамайтын ерекше коктейльге тапсырыс беру арқылы өзіне қауіп төнгенінен белгі береді. Мұны көрген даяшылар қызға көмектеседі. Біз дер кезінде жылдам қол ұшын созатын жоба жасап шығарғымыз келді. Қосымшаның атауы ретінде «Үстел 99» деген сөзді алдық. Бұл атауды қойған себебіміз – кафелер мен ресторандарда 99-үстелді таба алмайсыз. Цифрлардың ішінде кездеспейтін санды айту арқылы өзіңізге қауіп төнгенін білдіре аласыз, – дейді Динара Қалихан.
Мобильді қосымшада мейрамханалар, дүкендер, басқа да мекемелер қамтылған. Көмекке мұқтаж адам «Table 99» немесе «99-үстел» деп айту арқылы тегін әрі шұғыл көмек ала алады.
Динара алғашқы жобасын 10-сыныпта жасаған. Smart Baby Seat деп аталатын жобасы негізінде көлікке қоятын сенсоры бар балаларға арналған орындық ойлап тапқан. Сенсор баланың температурасын өлшейді. Егер көрсеткіш 37 градустан жоғары болса, баланың ата-анасына дереу SMS хат жіберіледі. Қосымша бүлдіршіннің ата-ана қарауынсыз науқастанып қалуы, бала өлімі сынды келеңсіз жайттарды алдын алуға көмектеседі. Алайда жобаның ғұмыры ұзаққа созылмаған. Динара мұның себебін қоғам сұранысымен байланыстырады:
– Жобаны жасау барысында бұл тақырыптың халық арасында әлі де өзекті емес екенін түсіндім. Бұл – АҚШ сынды елдерде маңызы бар тақырыптардың бірі. Америкалықтардың өмірінде ата-аналар көлікте балаларын қалдырып кетіп, соңында баланың өміріне қауіп төнетін жағдайлар жиі болады. Ал Қазақстанда мұндай фактілерді естіп көрмедім, – дейді автор.
Динараның көптің таңданысын тудырған соңғы жаңалығы – әлемнің 26 жоғары оқу орнынан шақырту алуы еді. Кейіпкеріміздің сөзінше, құжат жіберген оқу орындары ішінде ең соңғы шақырту Стэнфорд университетінен келген. Google, Instagram, Netflix компаниясының негізін қалаушылар, АҚШ-тың 31-президенті, әлемге әйгілі миллиардерлер оқыған Стэнфордта білім алу енді Динараға да бұйырғалы тұр.
– Стэнфордтың технопаркі стартаптарды жүзеге асыру үшін көп мүмкіндік береді. Оқуға түскеннен кейін де стартап жобаларымды әрі қарай жалғастырғым келеді. Университет жанында Apple, Facebook сынды ірі компаниялары бар Кремний алқабы орналасқан. Сол себепті бұл оқу орны – мен үшін сәтті таңдау болды, – деп ағынан жарылды ол.
Өрт кезінде адам өмірін қорғауға бағытталған жоба
Соңғы жылдары елімізде өрт фактілері өршіп кетті. Нұрқасым Хафиздің ойлап тапқан жүйесі бұл мәселені шешуге тамшыдай болсын үлес қосады. Ол «Өрт сөндірудің ақылды жүйесі» өнертабысының авторы ретінде патент алған.
– Жүйе сенсордан немесе дабыл түймесінен сигнал алады. Осыған сәйкес адамдар үшін эвакуация жолдары ашылып, өрт сөндіру процесі басталады. Жүйе әлі толыққанды қолданысқа енген жоқ. Бірақ болашақта іске қосу мүмкіндігін қарастырып жатырмын. Алда әлі көп ізденісті қажет етеді, – дейді жас өнертапқыш.
Алматы қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің 11-сынып оқушысы Нұрқасым бірнеше мәрте әлемдік додаларға қатысып, жүлдесіз оралмаған. Жуырда Малайзияда 6-9 тамыз аралығында өткен «AIMO-2023» халықаралық математика олимпиадасында алтын медаль иеленіп, абсолютті чемпион атаныпты. 45 елдің білім дарабоздары бас қосқан жарыста Нұрқасым көк туымызды желбіретіп, жеңіс тұғырынан көрінді.
– Болашақта инженер болғым келеді. Бұл – математикамен қатар химия, физика пәндерін біріктіретін, үлкен фантазиялық ойларды талап ететін сала деп ойлаймын, – дейді ол.
Басқару саласына серпіліс алып келген қосымша
Тамос Едьюкейшн мектебінің 11-сынып оқушысы Адриано Мұрат Симончини – басқару саласына өзгеріс алып келген жас өнертапқыштардың бірі. Ол iFirm деп аталатын жобаның негізін қалаушы және бас директоры. IFirm – бизнес пен жеке тұлғалар үшін қаржылық қызметті жүргізу тәсілін оңтайландыратын инновациялық онлайн-қосымша.
– Қосымша пайдаланушыларымызға күту қажеттілігін, қағазбастылықты болдырмауға көмектеседі. Онлайн режимде негізгі қаржылық операцияларды жүргізуге таптырмас мүмкіндік. iFirm қосымшасы арқылы сіз клиенттермен оңай есеп айырыса аласыз. Қызметкерлердің жалақысы мен салықтарды да автоматты түрде төлеп отырасыз, – дейді автор.
Мұрат бұл платформасының негізгі артықшылықтарын атап өтті:
– Біріншіден, қосымша күрделі бюрократиялық процедураларды күтпей-ақ операциялық қызметтерді жүзеге асырады. Бұл экономиканың дамуына және жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етеді. Екіншіден, iFirm компаниялар мен кәсіпкерлерге әкімшілік жүктемені азайтады. Қателіктер ықтималдылығын төмендетеді. Барлық деректер нақты уақыт режимінде қолжетімді. Бұл өзгерістерге дер кезінде жауап беруге, шешім қабылдауға мүмкіндік береді, – дейді.
Мұрат өзін бір бағытпен шектеліп қалған оқушылар қатарынан көргісі келмейді. Сөздерінен мейілінше жан-жақтылыққа ұмтылғысы келетінін байқадық. Ол тәуелсіз есепшілердің ауқымды әлемдік желісі саналатын Грант Торнтон компаниясында тәжірибеден өткен. Жеке қайырымдылық қорында волонтер ретінде қызмет етеді. Түрлі әлеуметтік жобаларға қатысып, өзін сан қырынан аша білетін қабілетке ие. Тіпті IT мен технология саласында білген-түйгенімен бөлісу мақсатында бағдарламалаумен айналысатын IT клуб құрған.
– Технологияға, бағдарламалау мен инновацияға құштарлығым ерекше. Осы салада білімім мен дағдыларымды тереңдетуге тырысамын. Бұл мамандық арқылы үнемі білім алып, дами отырып ақпараттық технологиялар саласына үлес қосуға мүмкіндік бар екенін түсінемін, – дейді Адриано Мұрат Симончини.
Жер сілкінісін болжауға көмектесетін наноспутник
Он бес жастағы Шолпан Амангелдінің ойлап тапқан спутнигі озон қабатының жай-күйінен ақпарат береді. Осының арқасында құрғақ климатты аймақтарға жасанды жаңбыр шақырып, жер сілкінісін алдын ала болжауға мүмкіндік береді. Бұл геоақпарат аграрлық өнеркәсіп пен қала құрылысы мамандары үшін де мәселелерді оңтайлы шешуге септеседі. Құрылғы заманауи сенсорлар мен аналитикалық құралдармен жабдықталған. №138 мектеп-гимназияның оқушысы Шолпан дәл осы құрылғысы үшін Индонезияның Бали қаласында өткен жас өнертапқыштар байқауында алтын медаль иеленген:
– Спутникте бес сенсор бар. Оның екеуі – барометр мен аксиометр. Ал қалған үшеуі химикалық газдарды зерттейді. Химиялық сенсорлар негізінде метанды және т.б. химикалық бөлшектерді анықтауға болады. Бұл наноспутникті бір жыл көлемінде жасадым. 93 рет шашып, қайта құрдым, – дейді Шолпан.
Озон қабаты – күннің қатал ультракүлгін сәулесін сіңіре отырып, жер бетін шамадан тыс радиациядан қорғайды. Ол атмосфераның жоғарғы қабатындағы температураға ықпал етеді. Мамандардың сөзіне құлақ ассақ, соңғы жылдары озон қабаты жұқарып, тіпті кейбір аудандарда мүлдем жойылып, нәтижесінде озон тесіктері пайда болған. Ғалымдар мұндай жаһандық өзгеріске антропогендік факторлардың әсері бар екенін айтып дабыл қағады. Ғарыш зымырандарының ұшырылуы, ауыл шаруашылығында азот тыңайтқыштарын қолдану және 12-15 км биіктікте ұшатын ұшақтар озон қабатының бұзылуына әкеліп соғады.
Voicio мүмкіндігі шектеулі жандардың өмірін жеңілдетеді
IT әлемінде қоғамға үлкен үлес қосуға болатынын ұғынып, мұндай мүмкіндікті өндірісте қолданып жүрген жастардың бірі – Алдияр Оразалин. Хейлибери мектебінің оқушысы, халықаралық олимпиадалардың жүлдегері Алдияр Voicio платформасын ойлап тапқан. Бүгінде Алдияр – мектебіндегі робототехника командасының капитаны. Оның Voicio қосымшасы – мүмкіндігі шектеулі жандар үшін аса қажет құрал. Мобильді қосымша ым-ишараны дауыстық хабарламаға айналдырады. Қосымшаның негізгі мақсаты – есту, сөйлеу қабілетінде қиындығы бар адамдардың еркін қарым-қатынас жасауына, ойын еркін жеткізуіне көмектесу.
– Технологияның қуаты мүмкіндігі шектеулі жандардың жолында кездесетін кедергілерді жойып, оларға өзін қоғамның толыққанды мүшесі сезінуге көмектеседі, – дейді жас өнертапқыш.
Қазақта «Көп жасағаннан емес, көпті көргеннен сұра» дейді. Ғылым жолына жаңа ғана қадам басқан өнертапқыштар жайлы әңгімелеудегі мақсатымыз да сол – жас та болса көп ізденіп, қоғам игілігіне қызмет етіп жүрген замандастарымызды көпке таныстыру еді. Бір Алматы емес, елімізідң әр түкпірінде жаңалық ашуға құмар зияткерлер қаншама. «Өз білімін өмірдің, өндірістің тәжірибелерімен нығайтып, байытып отыратын, тапқан ілімін, үлкенді-кішілі ашқан жаңалығын халықтың қажетіне беріп отыратын ғалым ғана өз дәрежесінде заман талабының өресінде болады». Алаштың біртуар азаматы Қаныш Сәтбаевтың осы бір орамды ойлары мақсатымызды айқындай түскендей...
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы