Атқарылған жұмыстардың арқасында ел экономикасы жаңа сыртқы жағдайларға сәтті бейімделіп, тұрақты өсу траекториясына көшті. Биылғы жылдың қаңтар-қараша аралығында экономиканың өсуі 4,9%-ды құрады.
– Экономика салаларының ішінде ең үлкен өсімді құрылыс саласы көрсетеді, онда орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі 12,6%-ға ұлғайды. Осылайша, 15,1 млн шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 15,6%-ға артық.
– Өсімді сауда – 11,3%, Ақпарат және байланыс – 7,6%, Көлік және қоймалау – 7,1% салалары да көрсетіп отыр. Бұл бағыттардағы өсім Үкіметтің халықаралық ынтымақтастық жөніндегі қарқынды жұмысына да байланысты. Мысалы, бірқатар елдермен визасыз режим Қазақстанға сауда және логистика салаларында белсенді ынтымақтасуға мүмкіндік береді.
– Тұрақты өсім тау-кен өнеркәсібін көрсетуді жалғастыруда, бұл өндіріс көлемінің 5,2%-ға өскенін көрсетті. Бұл үрдіс негізінен газ өндірудің 11,9%-ға және мұнай өндірудің 7,8%-ға ұлғаюына байланысты.
– Жақсы көрсеткіштерді өңдеу өнеркәсібі көрсетеді. Экономиканың осы бағытының маңыздылығы мультипликативті әсермен және тауардың қосылған құнының өсуімен байланысты. Сонымен, біздің еліміз шикізатты қайта өңдеп, дайын өнімді сатуға, тауар өндірісі локализацияланатын шикізатты шетелге жіберуге қарағанда тиімді. Осылайша, жұмыс орындарын құруда, салық түсімдерінде, тауар экспортында және т.б. оң нәтиже байқалады.
Биылғы жылы өңдеу саласындағы өндіріс көлемі 3,4%-ға өсті. Өңдеу өнеркәсібі салалары бөлінісінде машина жасауда өндірістің 26,8%-ға, оның ішінде автомобиль жасауда – 40,9%-ға және электр жабдықтарын өндіруде – 32,2%-ға өсуі қамтамасыз етілді.
Сонымен қатар, азық-түлік өндірісі – 1,9%-ға, металл бұйымдары – 3,7%-ға, құрылыс материалдары – 4,1%-ға және жеңіл өнеркәсіп – 11,7%-ға өсті.
– Сыртқы сауда айналымы Үкіметтің халықаралық ынтымақтастық мәселелеріндегі белсенді жұмысы есебінен оң көрсеткіштерді көрсетіп отыр. Мәселен, қаңтар-қазан айларында бұл экономикалық көрсеткіш 2,6%-ға өскенін көрсетеді және шамамен 114,1 млрд АҚШ долларын құрайды. Мемлекет халықаралық саудадан пайда табуы үшін тауарлар мен қызметтер экспортының импорттан асып кетуін білдіретін оң сауда балансы сақталуы керек. Қазақстандағы сауда балансының оң сальдосы 15,1 млрд АҚШ долларына тең.
Халықтың әл-ауқаты үшін және тұтастай алғанда ел экономикасының орнықты дамуы үшін инфляцияның барабар деңгейін қамтамасыз ету қажет. Осы мақсатта Үкімет Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша инфляция деңгейін төмендету және одан әрі тежеу бойынша жұмыс жүргізуде.
– Қазіргі инфляция динамикасы бойынша оң үрдіс байқалады. Мәселен, Қазақстандағы инфляция жылдық мәнде ақпан айында 21,3%-ға жетіп, қараша айында 10,3%-ға дейін баяулады. Осылайша, үкімет инфляцияны 21,3%-дан екі есе 10,3%-ға дейін төмендетті.
– Үкімет Жедел және орта мерзімді сипаттағы 90 іс-шараны іске асыруды көздейтін инфляция деңгейін бақылау және төмендету жөніндегі шаралар кешенін қабылдады. Бұл шаралар кешені бағаны тұрақтандыру механизмін қайта форматтады. Қаржыландыру ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге басым бағытталады, бұл отандық өндірісті қолдауға, экономиканың осы секторын дамытуға және нарықтағы бағаны тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Маусымаралық кезеңде бағаны тұрақтандыру үшін тауарлық интервенциялар жүзеге асырылады.
– Бұл бағыттағы Үкіметтің бірінші кезектегі міндеті әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын тежеу болды. Мәселен, олардың өсімі биылғы жылдың басынан бастап небәрі 3,4%-ды құрады, бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңінен 18,5 тармақшаға төмен – 21,9%-ды құрады. Ұн мен әлеуметтік нан бағасының өсуін нивелирлеу үшін "Азық-түлік корпорациясы" резервтерінен өңірлерге арзандатылған астықты жеткізу бойынша шаралар қабылдануда.
– Сонымен қатар, аймақтық комиссиялардың баға тізбектерін талдауы және делдалдық схемаларды тергеуі жүргізілді, бұл тауардың бағасын негізсіз "үрлеген" өнімсіз делдалдарды жоюға мүмкіндік берді.
Үкімет экономиканы монополиясыздандыру бойынша жұмыс жүргізеді, оның шеңберінде нарықтарды ырықтандыру жүзеге асырылады, экономиканың бәсекеге қабілетті субъектілерінің қызметі көтермеленеді.
– Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2022 жылы экономиканы монополиясыздандыру жөніндегі Комиссия құрылды, оның құрамына сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, Қаржылық мониторинг, бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттіктерінің бірінші басшылары, Үкімет мүшелері, Бас прокуратура және "Самұрық-Қазына"АҚ өкілдері кірді.
– Комиссия жұмысының шеңберінде бірқатар объектілер мемлекеттік меншікке қабылданды, атап айтқанда республикалық және коммуналдық меншікке 15 АҚ және ЖШС, 7 ғимарат, 162 т/ж жолдар мен құрылыстар, 7 автомобиль, "Риддер ЖЭО" АҚ мүліктік кешені және басқа да мүлік (2 мың бірліктен астам) акциялар пакеті мен қатысу үлестері қабылданды. Сондай-ақ, ұлттық компаниялардың меншігіне 2 ЖШС жарғылық капиталына қатысу үлесі қабылданды.
– Бұдан басқа, мемлекеттік меншікке ақшалай қаражат қабылданды, атап айтқанда 1 млрд теңге сомасына қаражат "Қазақстан халқы" ҚҚ-ға, ал білім беру инфрақұрылымын қолдау қорына 100 млн және 1,49 млрд теңге, соның есебінен білім беру мекемелері салынып, жөнделуде.
– Өңірлік деңгейде жаңа жеке операторлардың пайда болуына жол бермеу үшін 2021-2025 жылдарға арналған Жекешелендірудің кешенді жоспарынан 217 әлеуметтік маңызы бар, оның ішінде стратегиялық маңызды объектілер алынып тасталды. Сонымен қатар, экономиканың әртүрлі салаларындағы, мысалы, электрмен жабдықтау және газ тасымалдау салаларындағы жеке монополияларды жою бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұл нарықты монополиялауға жол бермеу керек, өйткені жеке тұлғалардың кез келген шешімі қарапайым азаматтардың өміріне теріс әсер етуі мүмкін.
Шағын және орта кәсіпкерлік Қазақстан экономикасының драйверлерінің бірі болып табылады, осыған байланысты Үкімет ШОБ дамыту үшін ынталандыру шараларының кешенін көрсетеді.
– Қазіргі уақытта мемлекеттік гранттар беруді және кәсіпкерлерді оқытуды көздейтін "Бизнестің жол картасы" мемлекеттік бағдарламасы жұмыс істейді. Сонымен қатар, стратегиялық міндеті өңдеу өнеркәсібі мен Агроөнеркәсіптік кешендегі өндірісті кеңейту, сондай-ақ ішкі нарықты отандық өндірушілердің тауарлары мен қызметтерімен қанықтыру болып табылатын бағдарлама жұмыс істейді.
– Үкімет мемлекеттік қолдау құралдарын тұрақты негізде жетілдіріп отырады. Мәселен, "қарапайым заттар экономикасы" бағдарламасында субсидиялау мерзімі 7 жылға дейін ұзартылған экономиканың 20 негізгі секторы айқындалған. Сондай-ақ, несиелер бойынша кепілдендіру мөлшері ұлғайтылып, "кәсіпкерлік бағыт" оқу құралы енгізілді. Осылайша, жыл басынан бері 838,9 млрд теңге сомасына 10 мыңнан астам жоба субсидияланды, 289,5 млрд теңге сомасына 7 мыңнан астам жобаға кепілдік берілді, 1,4 млрд теңге сомасына 364 грант берілді.
– Екі мемлекеттік бағдарлама бойынша ШОБ-ты қолдаудың мультипликативтік әсерін атап өту қажет. Мәселен, 2010 жылдан 2022 жылға дейін 752 мың жұмыс орны сақталды, 133,3 мың жұмыс орны құрылды, 74,6 трлн теңгеге өнім шығарылды. Бұдан басқа, жұмыс істейтін кәсіпкерлер мемлекеттік қазынаға салық төлейді, оның жалпы көлемі 2022 жылы 1,3 трлн теңгеден асты.
– Ең табысты жобаларға мыналар жатады: сүт өнімдері, томат пастасы, кетчуп, майонез өндірісі (жылына 230 мың тонна – "Май-Дел" ЖШС), қышқыл-сүт өнімдерін өндіру (жылына 5 млн литр – "Viamedis" ЖШС), құс етінен өнімдер өндіру (10 мың тонна жылына ет – "Прииртышская бройлер құс фабрикасы" ЖШС), мүгедектер арбаларын, медициналық кереуеттерді, үстелдерді, арбаларды, кушеткалар мен экрандарды өндіру жөніндегі жобалар (жылына 4,5 мың бірлік – "ФортунаМед" ЖШС), медициналық қызметтер көрсету (жылына 35 мың қызмет – "Рудный қаласының №2 емханасы" ЖШС, "Медиа-Дентал" ЖШС, "Медея Север" ЖШС), сондай-ақ сабын және жуу, тазалау және жылтырату құралдарын өндіру жобалары (жылына 5 мың тонна – "Goldman and Young"ЖШС).
– Отандық шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау үшін, сондай-ақ оның одан әрі өсуін ынталандыру мақсатында Үкімет реттеу саясатын түзету бойынша жұмыс жүргізуде. Мәселен, "Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет саласында жаңа реттеуші саясатты енгізу мәселелері бойынша" заң қабылданды, ол кәсіпкерлік қызметті жандандыру үшін ынталандырушы жағдайларды қалыптастыруға бағытталған.
– Заңдарды кәсіпкерлердің қажеттіліктеріне уақытылы түзету мақсатында реттеуші актілерге тұрақты негізде талдау жүргізіледі. Мәселен, 1 қаңтардан бастап 2 823 НҚА талданды, онда 128 119 талап анықталды, оның ішінде талаптардың 10 108 немесе 8% жаңа реттеуші саясаттың базалық шарттарына сәйкес келмейді. Осы жағдайды түзету мақсатында Мәжіліске бизнесті жүргізу мәселелері жөніндегі заң жобасы енгізілді, ол 31 салада 286 түзетуді көздейді.
– Сондай-ақ, заңға тәуелді актілер шеңберінде талаптарды жою және қайта қарау бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде. Мәселен, қайта қарауды ШОБ-ты мемлекеттік қолдау жүйесін жетілдіру үшін 621 заңға тәуелді акт талап етеді, оның 84,4%-ы қабылданған, ал 97 НҚА өзгерістер енгізуді күтуде.
Экономиканың өсуіндегі маңызды бағыттардың бірі негізгі капиталға инвестициялар тарту болып табылады. Қазақстан инвестициялар тартуда жақсы нәтижелер көрсетіп, инвестициялық тартымдылықтың жоғары деңгейін көрсетіп отыр. Ағымдағы жылдың 10 айында негізгі капиталға салынған инвестициялар 12,6%-ға өсіп, 13,3 трлн теңгеге жетті.
– Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында ғана елге 13,3 млрд доллар тікелей шетелдік инвестициялар тартылды. Бұл ретте UNCTAD (БҰҰ Сауда және даму жөніндегі конференциясы) өз баяндамасында 2022 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанға таза ТШИ өсімінің 83% (6,1 млрд) 2021 жылмен салыстырғанда.
– Қазақстан өңірдегі барлық салымдардың шамамен 70%-ды жинақтай отырып, Орталық Азия өңірінде шетелдік инвестицияларды тарту бойынша сөзсіз көшбасшы болып қала береді. Халықаралық рейтингтік агенттіктер Қазақстанның инвестициялық сенімділік деңгейіндегі тәуелсіз рейтингін растады. Биыл қыркүйек айында S&P тұрақты болжаммен тәуелсіз рейтингті растады. Қазан айында Moody's біздің экономикамыздың болжамын Тұрақтыдан оңға жақсартты.
– ЭЫДҰ елдерінің тәжірибесі бойынша Қазақстан 2025 жылға қарай мемлекеттің экономикадағы үлесін 14%-ға дейін төмендетуге ұмтылады. Жекешелендірудің Кешенді жоспарын іске асыру шеңберінде 307,4 млрд теңге сомасына 373 объект, таратуға немесе қайта ұйымдастыруға 64 объект сатылды.
– Жаңа Салық кодексі әзірленуде, оның шеңберінде салық төлеушіге бағдарланған әкімшілендірудің сервистік моделі енгізілетін болады. Салық есептілігі 30%-ға, ал салық төлемдері 20%-ға қысқарады.
– Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес "Kazakh Export" экспорттық сақтандыру компаниясының базасында қажетті құралдарды шоғырландыра отырып, Экспортты ілгерілетудің толыққанды институтын құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Жаңа Салық кодексін әзірлеу шеңберінде жаңа жобаларды іске асырудың алғашқы 3 жылында инвесторларды салық төлеуден босатуға бағытталған өңдеу өнеркәсібін дамыту жөніндегі ерекше шараларды көздеу жоспарлануда.
– Құны 50 млн АҚШ долларынан асатын басым салалардағы инвестициялық жобалар үшін 25 жыл ішінде ҚР заңнамасының тұрақтылығына кепілдік беретін инвестициялар туралы келісім жасасу мүмкіндігі берілді. Бұл құрал мемлекеттік қолдаудың түрлі шараларын құрылымдауға икемді және жеке тәсілді қамтамасыз етеді. Бүгінгі күні (2021 жылдан бастап) 1,5 млрд АҚШ доллары сомасына 6 инвестициялық келісімге қол қойылды.
Бұл ретте, 500 млн АҚШ долларынан астам инвестициялау кезінде салық заңнамасының 10 жылға тұрақтылығына кепілдік беретін инвестициялық міндеттемелер туралы Келісім – жаңа құрал енгізілді (6 келісім).
Мұнай-газ саласының күрделі жобаларына инвестициялар тарту үшін 2023 жылдан бастап жақсартылған модельдік келісімшарт жасасу кезінде фискалдық ынталандырулар енгізілді. Бүгінгі таңда 3 келісімшарт жасалды.
– Қазақстанға шетелдік кәсіпорындарды орналастыру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Осылайша, 1,5 млрд АҚШ долларынан астам сомаға 39 компанияның көшуі қамтамасыз етілді. Олардың ішінде "Honeywell" (АҚШ), "Wika" (Германия), "Rehau" (Германия), "Great Wall Motors" (ҚХР) және "Kronospan" (Лихтенштейн) сияқты ірі компанияларды атап өтуге болады. Тағы 39 компания бойынша жұмыс жалғасуда
– Үкіметтің халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастығы маңызды мәнге ие. ЕҚДБ, АДБ, ЕАДБ, Еуропалық инвестициялық банк, Азия инфрақұрылымдық банкі, Ислам банкі және басқалармен ынтымақтастық қарқынды дамып келеді, ол арқылы Қазақстан қаржыландыру тұрғысынан да, сараптамалық Білім түрінде де елеулі қолдау ала отырып, түрлі ірі жобаларды іске асыру мақсатында қажетті ресурстарды тартады.
– 10 айдың қорытындысы бойынша 14,65 мың жұмыс орнын құрумен 749,9 млрд теңге сомасына 175 жоба пайдалануға берілді. Оның ішінде шетелдік қатысуымен 76 млрд. сомаға 11 жоба барлығы жыл қорытындысы бойынша 25,3 мың жұмыс орнын құра отырып, 1,6 трлн теңге сомаға 291 жобаны пайдалануға беру жоспарлануда.
– Астана қаласында 1000-нан астам делегаттардың, жетекші халықаралық компаниялар мен отандық бизнес өкілдерінің, инвесторлар мен сарапшылардың қатысуымен "Kazakhstan Global Investment Roundtable 2023" ірі халықаралық инвестициялық іс-шара өтті. Жалпы, форум аясында жалпы сомасы шамамен 1,8 млрд АҚШ долларын құрайтын 28 құжатқа қол қойылды.
– Президенттің тапсырмасын орындау үшін СІМ мен Бас прокуратура арасында бірлескен бұйрыққа қол қойылды, сондай-ақ прокурорлардың маңызды инвестициялық жобаларды сүйемелдеуі бойынша бірлескен іс-шаралар жоспары бекітілді. Инвесторлардың мемлекеттік органдардың әрекеттері мен әрекетсіздігіне шағымдарын тиімді қарау, сондай-ақ олардың мәселелерін сотқа дейінгі тәртіппен шешу мақсатында "инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселелері бойынша ведомствоаралық комиссия құру туралы"Бас прокуратурамен бірлескен бұйрыққа қол қойылды.
Көлеңкелі экономика деңгейін төмендету бойынша тұрақты негізде жұмыс жүргізілуде. 2022 жылы көлеңкелі экономиканың төмендеу деңгейі жоспар бойынша 19,9% 18,78% құрады. 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспарда ЖІӨ-ге пайыздық арақатынаста байқалмайтын экономика деңгейі белгіленген: 2021 жылы - 21,5%, 2022 жылы – 19,9%, 2023 жылы – 18,2%, 2024 жылы – 16,6%, 2025 жылы – 15%.
– Көлеңкелі айналымға қарсы іс - қимыл мақсатында экономикада ұлттық қадағалау жүйесі енгізілді, ол тауарлардың бүкіл өткізу тізбегі бойынша-импорттан (өндірістен) оны сатуға немесе экспортқа дейін қадағалануын қамтамасыз етуге бағытталған ақпараттық жүйелер кешені болып табылады. Құжаттамалық қадағалау "Астана-1" АЖ, "Виртуалды қойма" модулімен "электрондық шот-фактуралар" және тауарды онлайн-БКМ арқылы айналымнан шығару арқылы жүргізіледі.
– Тауарларға ілеспе жүкқұжаттарды (бұдан әрі – СНТ) ресімдеу бойынша пилоттық жоба жүргізілді, онда дәнді дақылдар бойынша ЕАЭО экспорты мен импортын жүзеге асыратын салық төлеушілер үшін міндетті түрде СНТ ресімдеу көзделген. 2023 жылғы 1 сәуірден бастап барлық тауарлар, алкоголь, мұнай өнімдері және басқа да тауарлар бойынша ЕАЭО экспорты мен импорты үшін міндеттеме көзделген.
– SPSS Modeller аналитикалық бағдарламасы арқылы ЭҚАБ (сыртқы экономикалық қызметке қатысушы) санаттау критерийлерін есептеу процесі автоматтандырылған және жасанды интеллект (Big Data) көмегімен жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта жүйе критерийлердің маңыздылығын дербес анықтайды, сондай-ақ оның нәтижелілігін бағалайды, бұл критерийлерді есептеу және олар бойынша түзету коэффициенттерін белгілеу тәртібін анықтауда адами факторды барынша алып тастауға және нәтижесінде ЭҚАБ тәуекел деңгейлерінің санатын дәлірек анықтауға мүмкіндік берді.
– Тәжікстан Республикасының Үкіметі жанындағы кеден қызметімен және Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік Кеден комитетімен 2022 жылы материалдарды орналастыру үшін Қорғалған байланыс арнасы ұйымдастырылды IPSec ftp туннелі. Сондай-ақ ҚР Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі арасындағы келісімдерге, ҚР ҚМ мен Иран Ислам Республикасының кеден әкімшілігі арасындағы хаттамаға, ҚР ҚМ мен Түрікменстанның мемлекеттік кеден қызметі арасындағы ақпарат алмасуды ұйымдастыру және кедендік бақылау рәсімдерін оңайлату туралы келісімге қол қойылды, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасында өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы алдын ала мәліметтермен ақпарат алмасудың техникалық шарттары келісілді. Грузия.
– Айна статистикасының ҚХР-мен сәйкессіздіктерін азайту бойынша оң нәтижеге қол жеткізілді. Қазақстан импортының ҚХР экспортының деректерімен алшақтығы 2021 жылы 40,5% (5,7 млрд АҚШ долл), ал 2022 жылы – 32,9% (-5,4 млрд АҚШ). Сонымен қатар, ЕАЭО елдерімен жалған транзит айтарлықтай төмендеді (2019 жылы 28%-дан 2022 жылы 0,4%-ға дейін немесе 11,6 мың фактіден 290 фактіге дейін).
– Кәсіпкерлерді көлеңкелі сектордан шығару үшін экономика салаларында қолайлы бизнес-орта құру бөлігінде жұмыс жүргізілуде. Бақылау-касса машиналарының функцияларын ЕДБ POS-терминалдарымен біріктіру бойынша ақшалай өзара есеп айырысулар туралы деректерді МКК ақпараттық жүйесіне тікелей бере отырып, пилоттық жоба іске асырылуда. Жобаға 22,6 мың кәсіпкерлік субъектісі қатысады.
– Тіркелмеген такси жүргізушілерін "Яндекс.Такси Корп"," Entriver"," Bolt " және басқалары бақылау нәтижелері бойынша көлік қызметтерін ұсынатын жеке тұлғалардың ЖК 3 681 ретінде қосымша есепке қойылды.
– Салық міндеттемелерін орындауды оңайлату және азаматтардың әлеуметтік қорғалуын арттыру мақсатында МКК ЕХӘҚМ және интернет-платформа операторларымен бірлесіп қазіргі уақытта интернет-платформаларды және (немесе) платформалық Жұмыспен қамтудың мобильді қосымшаларын пайдалана отырып, такси қызметтерін көрсететін тұлғаларды салықтық әкімшілендірудің өзге тәртібін қолдану бойынша пилоттық жоба әзірленуде.