«Алдымен тұрақты ластаушы мен пестицидтер деген не және олардың денсаулыққа зияны қандай?» деген сұрақтарға жауап іздеп көрелік. Табиғатты тұрақты ластаушы заттарға қарапайым дустен бастап, зиянкестерден қорғауға арналған пестицидтер деп аталатын химиялық қосылыстардың көптеген түрін жатқызуға болады. Пестицидтер көбіне зиянкестерден қорғану үшін қолданылғанымен, мөлшерден асып кетсе, адам денсаулығына және топыраққа зияны көп.
Алайда көптеген ел улы заттарды, оның ішінде тұрақты органикалық ластаушыларды (ТОЛ) және ескірген пестицидтерді қауіпсіз пайдаланудың ережелерін сақтай бермейді. Ауыл шаруашылығында, егін шаруашылығында және мал шаруашылығында оларды қолдану адам денсаулығына қаншалықты зиян екенінен де хабарсыз адамдар бар.
Қазақстандағы FAO жобасының ұлттық менеджері Салтанат Баешованың айтуынша, тренингтің мақсаты – халықты тұрақты органикалық ластанудан болатын қауіптер туралы ақпараттандыру, денсаулық пен қоршаған ортаға зияны және оларды қолдану шараларын талқылау. Бұл платформа химиялық қауіпсіздік саласындағы сарапшыларды, соның ішінде мемлекеттік қызметкерлерді, үкіметтік емес ұйымдарды, ғылыми ортаны бір мақсатқа жұмылдыруды көздейді. Тренинг барысында пестицидтерге арналған контейнерлерді қайта өңдеу және осыған байланысты FAO мен Қазақстанның бірлескен жобасын жүзеге асыру мәселесі де талқыланды.
– Жобаға қатысушы елдерде, соның ішінде Қазақстанда тіркеу кезінде көптеген факторға назар аударамыз. Елде пайдаланылған және тіпті, субсидияланған пестицидтер тізімінде аса қауіпті пестицидтер бар екені анықталған. Оларды пайдалану ұлттық заңнамамен реттеледі, бірақ дамыған елдерде ескерілген көптеген критерий назардан тыс қалып отыр. FAO-ның далалық сынақтары қазақстандық фермерлер зиянкестермен күресудің қымбат емес баламалы биологиялық әдістерін қолдану арқылы пестицидтерді қолдануды 60-70%-ға дейін азайта алатынын көрсетті, – деді Салтанат Баешова.
Халықаралық сарапшылардың айтуынша, әлемде көптеген ауылшаруашылық аймақтарының топырағы адам денсаулығына және бүкіл экожүйеге қауіп төндіретін тұрақты органикалық ластаушы заттар (ТОЛ) және ауыр металдармен ластанған. Әлемде пестицидтерден 385 миллион улану және 15 мың адам өлімі тіркелген.
Қазақстанда пестицидтерді дұрыс қолданбау (мысалы, үй-жайларды залалсыздандыру, жер учаскелерін өңдеу және т.б.) салдарынан адамдардың, соның ішінде балалардың өлімі жиі кездеседі. Мәселен, пестицидтерге арналған контейнерлерді кәдеге жаратуды және қайта өңдеуді бақылау механизмдерінің жоқтығынан адам денсаулығы мен жануарлар дүниесіне үлкен қауіп төніп тұр.
Тұрақты дамуға жәрдемдесу орталығының Қалдықтар және химиялық қауіпсіздік департаментінің директоры Юлия Лобунцова өз баяндамасында Қазақстан ЕО елдері бас тартқан аса қауіпті пестицидтің 22 түрін импорттауды және субсидиялауды жалғастырып жатқанын айтты. Ғылыми деректерге сүйенсек, бұл заттар қатерлі ісік пен генетикалық өзгерістер туғызып, адамның эндокриндік және ұрпақты жалғастыру жүйесінің жұмысын бұзады.
– Біздің ойымызша, біз Қазақстан нарығын аса қауіпті заттардың импортынан қалай қорғау керектігін ойлауымыз керек. Талдау көрсеткендей, аса қауіптілер тізіміне енгізілген пестицидтер Қазақстанда қолжетімді және оларды базарлар мен интернет-дүкендерден оңай сатып алуға болады. Мысалы, қазақстандықтар жәндіктерге арналған әйгілі дуст (шаң) немесе астық және бұршақ дақылдарын өңдеуге арналған препараттардың бөлігі болып табылатын алюминий фосфидін төсек қандаласынан құтылу үшін сатып алады. Халық өздерінің қауіпсіздігін сақтау шараларын біле бермейді, – дейді Юлия Лобунцова.
Жиын қорытындысында пестицидтерді тіркеу, өткізу, сақтау, кәдеге жарату және нарықтағы айналымға бақылауды күшейту үшін заңнамалық өзгерістер енгізу, тыйым салынған химиялық заттардың тізімін жасау, олардан болатын жазатайым оқиғалардың мәліметтер базасын жасау ұсынылды.
Тілекгүл ЕСДӘУЛЕТ