Адам жанының арашашысы

Дәрігерлердің жұмысында сенбі, жексенбі, бүгін демалыс деген түсінік жоқ. Бұлар күні-түні жұмыс істейтін халық. Соның ішінде хирургтердің жұмысы қауырт. Жаз мезгілінде хирургтерге түсетін салмақ тіпті көбеюде. Себебі екі күннің бірінде жол апаты, ол аз десеңіз, самокат, скутер тепкен бозбалалар бір-біріне түйісіп жарақаттанып жалпы хирургия бөліміне келіп түседі. Хирургия бөліміне күніне 100-ге жуық адам келеді екен. Соның ішінде 10-12 адамға міндетті түрде шұғыл ота жасалады. Бұл жұмыстардың бәрін жалпы хирургия мамандары атқарады. 

Хирургтардың түрі көп. Кар­­­диохируг, қан тамыр­лары хирургы, нейрохирург деп ке­те береді. Бұлар белгілі бір са­ла­ны ғана меңгерген хирургтер. Ал осы­лардың ішінде «Отқа салса жан­байтын, суға салса батпайтын» әм­бебап мамандар бар. Олар – жал­пы хирургия мамандары. Бұ­лар ота­ның барлық түрін жасайды. Бір сөз­бен айтқанда, адамның басынан ба­қайшағына дейін қа­рай­ды, ота жа­сау қажет болса жа­сайды. 

Бізді аурухана алдында Орал қа­­­лалық Көпбейінді аурухана ди­рек­торының медицина бөлімі бойын­ша  орынбасары Диас Жай­лау­байұлы күтіп алды. 

– Жаңа ғана көптеген де­не­жа­ра­қатын алған ер адамды алып кел­ді. Қолымызда ол туралы ақ­па­­рат жоқ. Кім екенін, жасын да біл­мейміз. Біздің міндет – құтқару. Қан­сырап, есі кіресілі-шығасылы жат­қан сол ер адамға қазір ота жа­са­лып жатыр, –  деп бізді ота за­лы­на алып барды. 

Барсақ ер адамның кеуде тұ­сын түгел ашып тастаған. Ер адам 6 жерден пышақ жарақатын алып­ты. Мойыны, кеудесі, бауыры, жү­регінің тұсы, ішегіне пышақ ти­ген дейді. Қазір дәрігерлер жан­та­ласып ота жасауда. Бір адамға төрт хирург ота жасап жатыр. Бұл екі бригада дейді. Себебі нау­қас­тың жағдайы өте ауыр болыпты. 

Ер адамды көшеден жедел жәрдем әкеліпті. Оны қансырап жатқан жерінен көшедегі адамдар жедел жәрдемге салып жіберген. Дәрігердің қолында осыдан басқа ақпарат жоқ. Бірақ соған қара­мас­тан дәрігерлік көмек көрсетіле бе­­реді. Себебі бұл ақхалат­ты­лар­дың бірінші міндеті – адамды құт­­қару. 

– Бұл науқастың өмірін құт­қару мүмкіндігі өте төмен. Көп қан жоғалтқан. Көшеде пышақтап кеткен. Қанша уақыт жатып қал­ды, біз білмейміз. Бірден ота за­лына алып келді. Қан қысымы, ге­моглобині өте төмен. Қазір ота­дан кейін қан құямыз. Мы­салы, бұл науқаста жұқпалы ауру­лар бар жоғын білмейміз, соған қарамастан отаны бастап кеттік. Өзіңіз көріп тұрсыз, денесінің сау жері қалмаған. Мұндай шұғыл ота­лар кезінде хирургке де қауіп жо­ғары. Мәселен, жұқпалы ауру­мен ауыратын науқас болса тарауы мүмкін, ал шұғыл ота кезінде оны анықтап тұратын уақыт жоқ, –  дейді ота жасап жатқан хирург­тер­д­ің бірі Қасым Бисенғалиев. 

Қасым Бисенғалиев жеті жыл­дан бері жалпы хирургия ма­ман­дығы бойынша жұмыс істеп ке­леді. Жас та болса талай күрделі ота­ны өткерген дәрігер. 

– Жалпы, хирургия маман­дығы өте күрделі мамандық. Біз шұғыл оталарды жасаймыз ғой ой­ланып тұруға уақыт жоқ. Бірақ бізді көп білмейді. Біздің маман­дықтың жауапкершілік жүгі өте ауыр. Мысалы, осы науқасты аяқ­қа тұрғызу – біздің міндет. Мұн­дай күрделі оталар 3-4 сағат жа­са­лады, барлық энергиямыз ке­теді. Біз өз міндетімізді бұлда­май­мыз, осы мамандыққа келге­сін жасай­мыз. Бірақ мемлекеттік дең­гейде жал­пы хирургия сала­сына көңіл бө­лінсе екен деген ті­ле­гіміз бар, – дейді хирург-дәрігер Қасым Би­сен­ғалиев. 

Хирургтер қара терге түсіп ота жасап жатыр. Қалың ұй­­­қыға кеткен науқас ештеңе се­зер емес. Біз осы кезде әңгімеге  анес­т­езиологты тарттық. 

Бекнұр Ақылбекұлының ай­туынша, қазір ота жаса­лып жатқан ер адамның жағдайы өте ауыр. Көп қан жоғалтқан. 

– Біз кез келген операцияға қатысамыз. Адамның денесі мен сал­мағына қарай ұйықтататын дәрі саламыз. Мына кісінің сал­ма­ғын нақты білмейміз. Бізге кел­генде есі кіресілі-шығасылы бол­ды. Шамамен қарап саламыз. Нау­қас өте әлсіз болғандықтан бір­ден ұйықтап кетті. Менің мін­детім – науқасқа операция жа­са­лып жатқан кезде оның жүрек со­ғысын, қан қысымын, өкпесі мен бауырының жұмысын қадаға­лап тұру. Қазір бұл кісінің қан қысымы мен гемоглобині өте тө­мен, – дейді анестезиолог Бек­нұр Ақылбекұлы. 

Бұлар операцияның бәрін жасайды

Хирургтар – адам жанының ара­шашысы. Соның ішінде жалпы хирургия мамандары – оң-солын таң­дамайтын медицина сала­сы­ның батырлары. Бұлар опера­ция­ның бәрін жасайды. Өкінішке қа­рай, БҚО-да осы жалпы хирур­гия мамандарының тапшылығы қатты сезіледі. Әсіресе, аудандық жер­лерде хирургсыз отырған ауру­ханалар бар. Ал бізде аудандардың бә­рі де тасжолдардың бойында орна­ласқан. БҚО жол апаты саны жа­ғынан алдыңғы орындарда екен­­­дігін ескерсек, жалпы хиру-гия ма­маны батысқа ауадай қа­­жет-ақ. 

– Бізде маман тапшылығы қат­ты сезіледі. Бұл тек біздің об­лыс­тың проблемасы емес. Жалпы, рес­публика бойынша хирургтер, со­ның ішінде жалпы хирургтер тап­шылығы сезіледі. Біздің аудан­дағы ауруханаларда хирургтер өте тапшы. Мысалы, бір ауруханада бір жалпы хирург отыр. Егер ол ая­­қасты ауырып қалса немесе іс­са­парға кетсе орнына кісі жоқ. Біз­де аудандардың бәрі тас­жол­дар­дың бойында орналасқан. Ол жерлерде жол апаты өте көп бо­лады. Күніне жоқ дегенде бір адам­ды апарады. Егер сол жалғыз хи­рург еңбек демалысына кетсе, шұ­ғыл ота жасайтын кісі жоқ. Біз­де сондықтан жалпы хирургия са­ласының хирургтері 24 сағат 365 күн үздіксіз жұмыс істейді. Ба­ла-шағасын, үйдің бетін көрмей жұмыста жүреді. Аудандық жер­дегі терапевттің жоқтығы аса бі­лі­не қоймайды. Ал хирургтің жоқ­ты­ғы бұл өте қауіпті. Тіпті, сол ау­дан­дағы жалғыз хирургті білік­ті­лігін арттыру курстарына да жі­бере алмаймыз, себебі ол оқуға кет­се, орнына кісі жоқ. Осыдан ке­ліп жол апаттарынан қатты зар­дап шеккен, ауыр жағдайдағы адамдар мен аяқасты ота жасалуы ке­рек жүкті әйелдер секілді топ­тарға ота жасау қажет болса, ау­дан­дардағы хирургтер кейде бі­лік­тілігі жетпей санавиацияны ша­қырады.  Шұғыл жағдай болса, қа­ладағы хирургтер санавиация­мен ұшып барамыз. Аудандарда анес­тезиологтар жоқтың қасы. Хи­рург болмағасын анестезио­лог­та болмайды. Екеуі өте тығыз жұ­мыс істейтін адам ғой, – дейді хи­рург Диас Жайлаубайұлы.

Жалпы хирургия мамандары неге тапшы?

Диас Жайлаубайұлының ай­туын­ша, бұрын хирургтер жеті жыл оқып болғасын бірден хирург бо­лып жұмысқа тұрған екен. Қ­азір бұл жүйені алып тастаған. 

Жалпы хирургия маман­ды­ғын алу үшін қазір ал­­­­дымен 7 жыл оқисың да, тек жал­­пы дәрігер деген дәреже алып шы­ғасың. Одан кейін үш жыл та­ғы қосымша оқысаң ғана жалпы хирург мамандығын береді. Ал 7 жыл оқуын аяқтаған жастарды жұ­мысқа тек 0,5 бірлікпен ғана ала­ды екен. Бұл ақша кімге жетсін. Сондықтан да қазіргі жастар жал­пы хирургия бөліміне оқуға аса құлықты емес. 

– 7 жыл оқып келіп, 0,5 бірлік­пен жұмысқа тұра алады. Ол әрі қосымша оқуы керек. Мұндай жа­­­лақымен ешкім өмір сүре ал­май­ды, әке-шешесіне қарайласу ке­рек, отбасын құруы керек, бала-ша­ғаны асырау керек деген секілді әлеу­меттік мәселелер бар . Сон­дық­тан да олар жалпы хирургияға оқуға түскенше трамватолог, ней­рохирург, уролог болып 7 жыл оқып шыққанды дұрыс санайды. Осыдан келіп жалпы хирургияда маман тапшылығы қатты сезіледі.  Хирургтердің жалақысы да өте төмен. Таңғы сегізден түскі 16:00-ге дейін жұмыс уақыты бар. Сенбі-жек­сенбі шұғыл ота болса ша­қы­рып алады, себебі манағы айтқан ма­ман тапшы. Әрі кезекшілікке тү­семіз. Осы жүктеменің бәрін есеп­тегенде жалақымыз тек 300 мың­ды құрайды. Бұл хирургтер үшін аз жалақы ғой. Сондықтан да біз­дің жалпы хирургия  бөлімінің хирургтері пластикалық хирургия секілді ақшасы жақсы салаға ауы­сып кетіп жатады. Жалпы, хирур­гия мамандары үшін жағдай жа­сал­май отыр ғой, бізде әлеуметтік мә­селе өте көп. Үй мәселесі бір ше­шілмей-ақ қойды. Әсіресе, ау­дан­дарға баратын мамандар үй бол­мағасын бармайды. Үсте­меа­қы, бір реттік төлемақының да кө­лемі артса жақсы болар еді, – дей­ді Диас Жайлаубайұлы. 

Хирургия бөлімі шұғыл хи­рур­гия жә­не жоспарлы хирургия бөлімі деп екіге бөлінеді. Жоспарлы хирургия бөліміне 20 адамдық төсек-орын, шұғыл хи­­­рургия бөлімінде 30 адамдық тө­сек-орын бар екен. Жалпы, хи­рур­­гия бөліміне күніне 100-ге жуық пациент келеді, оның ішінде 10-12-ге жуық адамға шұғыл ота жа­салады. 

Жалпы, хирургия саласы ма­ман­дарының тапшылығы аздай көп хирургтер  бұл саладан кетіп жа­тыр. Себеп –  сол баяғы ақша мә­селесі. Нарық заманында адам­ның өмір салты ақшаға байланған уа­қыт. Мәселен, қазір жалпы хи­рур­гия саласының төрт хирургі плас­тикалық хирургияға кетіп қал­ған. Енді бірі бариатриалық хи­рургияны оқып жүр екен. Айы­на 300 мың жалақыға өмір  сүретін жал­пы хирургия маманына қара­ған­да  екі көздің үстіңгі етін 300 мы­ңға алып беретін пластикалық хирургтің табысы жақсырақ енді. 

– Қазір жалпы хирургия ма­ман­дығы аса бір өзекті болмай тұр. Себебі ақшасы өте аз. Еңбегі де елеу­сіз. Халық та бұл саланы көп тү­сіне бермейді. Адамдар кар­дио­хируг, нейрохиругтерді жақсы біледі. Ал біздің жұмыс көбіне шұғыл жасалатын оталардан тұрады. Шаштың ұшынан бастап аяқ­тың тырнағына дейін біз қа­рай­мыз. Бастағы, башпайдағы ірің, бұлшық ет жарақаты, со­қы­рі­шек, ішкі құрылыс жарақаты осы­ның бәрін біз, яғни жалпы хи­рургия қарайды. Ал кардио­хирург тек жүрекке ота жасайды, плас­ти­калық хирург сол  отаны жасайды. Көр­діңіз бе, салмақ пен жүктеме бір­дей емес. Бізде ауырт­па­шылық өте көп, жарақатпен түсе­тін нау­қас­тар да көп.  Сон­дық­тан біздің жал­пы хирургияда жүр­ген жігіттер плас­тикалық хи­рург, нейрохи­рур­гия­н­ы қосымша оқып алып ауы­сып кетеді, – деп атап өтті хирург Диас Жайлау­бай­ұлы. 

Бариатриалық хирургия –асқазанды тарылтуға ар­налған операциялық хирургия. Дәрігердің көмегімен асқазанды та­рылтып, арықтау үшін, мето­бо­лизмді жақсарту үшін жасалатын ота түрі. Қазіргі ғасырдың дерті се­міздік десек, арықтағысы келе­тін қыз-келіншектер мен сылқым жі­гіттер бұл ота үшін ақша аямай­ды. Сондықтан да жалпы хирургия ма­мандығынан бариятриалық хирургияға  өткісі келетін табысты салаға қарай ауысу үрдісі белең алып барады. Бұл әлеуметтік мә­се­лені билік қазір шешпесе кейін жалпы хирургия саласында маман таппай сандалып қалуымыз әбден мүмкін. 

Жанат ҚАЙЫРҒОЖИНА,

Батыс Қазақстан облысы