Тұрғындар үшін жаз айлары демалысқа арналса да, климаттың өзгеруінен туындап отырған жайсыз жағдай балалар мен ересектердің жазғы демалысына кедергі келтіретіні жасырын емес. Жәндіктердің жер бетіне тарап, тіршілігі басталатын уақытта тиісті мекемелер де дабыл қағып, тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында түрлі залалсыздандыру іс-шараларын ұйымдастырады. Дегенмен мамандар қолданып отырған барлық әдіс-тәсіл зиянкестердің жойылуына толыққанды тосқауыл бола алады деп айту қиын. Себебі бұл жыл өткен сайын күн жылынған уақыттан бастап қайталанатын қалыпты жағдайға айналған.
1 927 адам медициналық көмекке жүгінген
Кене маусымы басталған уақыттан бері Алматы қаласында 2024 жылдың 20 маусымдағы көрсеткіші бойынша 1 927 адам кене шағу мәселесімен медициналық ұйымдардың көмегіне жүгінгені белгілі болды. Шаһардың Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті былтырғы санмен салыстырғанда аса бір айырмашылықтың жоқ екенін, көрсеткіште әлі күнге дейін өзгеріс байқалмағанын айтады. Мәселен, 2023 жылы дәл осы уақыт аралығында кене шағып, көмекке мұқтаждық танытқан 1 944 адам тіркелген. Оның ішінде көмекке жүгінгендердің басым бөлігі балалар екені анықталды. Нақтырақ айтсақ, 900-ден астамы 14 жасқа дейінгі балалар, ал олардың жалпы көрсеткіш бойынша негізгі үлес салмағы 47,2 пайызды құрайды. Жыл басынан бастап ересектер арасында кене энцефалитінің 1 жағдайы тіркелген. Алматы қаласының Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің басшысы Қасымхан Алпысбайұлы қазіргі уақытта кене шаққан науқастарға медициналық көмек көрсетілгенін жеткізді.
– Барлық науқасқа шұғыл медициналық көмек көрсетілді, сондай-ақ көрсеткіштер бойынша кенеге қарсы иммуноглобулин енгізілді. Кене шағып алған жағдайда мүмкіндігінше ертерек, яғни кене шаққан уақыттан бастап төрт күннен кешіктірмей медициналық мекемелердің (травматологиялық пункттерге) көмегіне жүгіну қажет. Мұнда науқастарға білікті мамандар медициналық көмек көрсетеді. Науқастарға кене энцефалитіне қарсы иммуноглобулин енгізіледі. Қалада кене шағудан зардап шеккендерге жедел көмек көрсетіп, кене энцефалитіне қарсы иммуноглобулин егу бойынша Орталық қалалық клиникалық ауруханасы, Шұғыл жедел көмек көрсету ауруханасы, №4 қалалық клиникалық ауруханасы, №7 қалалық клиникалық ауруханасы және Балалар шұғыл медициналық жәрдем орталығы секілді медициналық ұйымның травматологиялық пункттерде жүргізіледі, – дейді Алматы қаласының Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің басшысы Қ.Алпысбайұлы.
Шикі күйінде тұтыну – аса қауіпті
Кенелердің нағыз шоғырланған орны – саябақ, бау-бақша, орман, онымен қоса кене энцефалиті бойынша эпидемиялық аумақтар болып келеді. Жазғы маусымда отбасымен, достарымен табиғат аясына демалысқа шыққан тұрғындарды кене жоғарыда аталған орындарда шағып алу ықтималдылығы жоғары. Сондықтан мамандар кәсіп жолы орманмен тікелей байланысты адамдардың (орманшылар, геологтер, құрылысшылар, топографтар және т.б) ауруды жұқтыратын ең қауіпті топқа жататынын айтады. Одан өзге кене адамдардың киімі мен үй жануарлары арқылы тасымалданады. Мамандар кене жануарды шаққан кезде вирус оның сүтіне де өтуі мүмкін екенін, ал бұл көбіне сиыр, қой, ешкі жануарының шикі сүтінде кездесетінін атап өтті. Оның бір дәлелі, кезінде Кеңес одағының әртүрлі аймақтарында энцефалиттің алиментарлы «ешкі» эндемиялық ошақтары анықталған. Кене шаққан жануардың өнімін толық қайнатпай, шикі күйінде тұтыну адам денсаулығы үшін аса қауіпті екенін естен шығармаған жөн. Осыған сәйкес, кене жұқтыру қауіп-қатерін алдын алу мақсатында мегаполисте орман алқаптарына, халықтың жаппай демалатын орындары саябақтар мен скверлерге кенеге қарсы өңдеу жұмысы жүргізілген. Алматы қаласының Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің басшысы биылғы жылдың 14 мамыры мен 11 маусымы аралығында жалпы саны 2 366,56 гектар (100%) жер өңделгенін, оның ішінде орман алқаптары 1 904,924 гектарды құрайтынын жеткізді. Қазір шаһардың барлық ауданында орналасқан қалалық саябақтар мен скверлерде (461,363 гектар) өңдеу шаралары аяқталды.
Қураған ағаштар – зиянкестердің ошағы
Жазкен Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының өсімдікті биологиялық қорғау бөлімінің басшысы Нұржан Мұхамадиев қауіпті паразиттермен күресуде ең бірінші жасыл желекті күтіп-баптаудың маңызы орасан екенін негізге алды.
– Кененің даму кезеңі күн жылынған сайын төмендейді. Қауіпті паразиттің нағыз өршитін кезеңі – сәуір, мамыр айлары. Ал маусым айының соңына қарай кененің таралу қарқыны бәсеңдейді. Әрине, кенемен күресте ағашты күтіп-баптаудың маңызы зор. Бүгінде ағашты күтіп-баптаудың өзіндік ережелері бар. Ағаштардың көбеюінен көшеде жарық шамдары, жол белгілері жабылып қалып жатады. Онымен қоса, апаттық жағдайда тұрған қураған ағаштар әлі де бар. Қураған ағашты дер кезінде кеспей, көп ұстаса, ол зиянкестердің нағыз ошағына айналады. Осыдан бірер жыл бұрын көктем айларында қалада қандала қатты өршіген еді. Қаламызда жасыл желекті күтіп-баптаудың нәтижесінде зиянкестер азая бастады. Қазір Алматы қаласындағы әр ауданның қураған ағаштарды кесе отырып өңдеу жұмыстарына мән беріп келе жатқанын байқаймыз, – дейді ол.
Ауруды алдын алудың жолы – вакцина
Кене энцефалиті – негізінен орталық жүйке жүйесін зақымдайтын жедел жұқпалы вирустық ауру саналады. Кене белсенділігі елімізде қыркүйекке дейін жалғасады. Қазақстан аумағы бойынша кене энцефалитінің көбіне Алматы, Шығыс Қазақстан облысында жиі байқалатыны анықталған. Аурудың инкубациялық кезеңі 10-14 күнге, тіпті 30 күнге дейінгі аралықта созылуы ықтимал. Мамандар бала кезінде кене энцефалитіне қарсы екпе егілген адамдарда инкубациялық кезең ұзаққа созылатынын айтады. Саябақта, орманда серуендеп келгеннен кейін шамамен бір аптадан кейін адамның басы ауырып, жүрегі айнып, құса бастайды. Дене қызуы 39-40 градусқа дейін көтерілген адам бойында әлсіздік сезіледі. Осыдан кейін құрысу, ақыл-есін жоғалту, аяқ-қолдың салдануы сынды ми симптомдары байқалады. Әр адамның кене энцефалитіне бейімділігі вирусқа қарсы қалыптасқан иммунитетіне байланысты әртүрлі болып келеді. Энтомолог Нұржан Мұхамадиев кене энцефалитінен қорғанудың ең тиімді жолы – вакцина екенін атап өтті.
– Ауруды алдын алудың жолы – вакцина. Негізінен, вакцинаны қаңтар айынан бастап наурыз айына дейін қабылдаған жөн. Себебі осы уақыт аралығында адамның денесінде вирусқа қарсы иммунитет пайда болады. Әсіресе, жұмысы орманмен тығыз байланысты мамандар жыл сайын қыс мезгілінде кенеге қарсы вакцина алады. Осының арқасында қалыптасқан иммунитет кенеге қарсы төтеп бере алады. Ал егер вакцина алмаса, бұл әсіресе кене энцефалиті кезінде қауіпті болуы мүмкін. Осы тұста ауруды әр ағза әртүрлі қабылдайтынын атап өткен жөн. Вирусқа қарсы иммунитеті қалыптасқан науқас түрлі препараттарды қабылдаудың нәтижесінде сауығып кетуі ықтимал. Керісінше, егер инфекция аса қауіпті болса әрі науқас дәрігердің көмегіне дер кезінде жүгінбесе, мұның соңы адам шығынына әкеліп соғуы мүмкін, – деп сөзін қорытындылады Жазкен Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының өсімдікті биологиялық қорғау бөлімінің басшысы Н.Мұхамадиев.
Мамандар тұрғындарға кене шаққан жағдайда, оны өз бетінше пинцет немесе қысқышпен алмау қажет екенін ескертеді. Себебі кене тұмсығы денесінен үзіліп, адам терісінің астында сақталып қалуы мүмкін. Сондай-ақ арнайы құралмен алынған кенені аймақтық СЭС зертханасына жеткізген жөн. Осының арқасында энтомолог мамандар кененің түрі мен оның адам денсаулығына қаншалықты қауіпті екенін бағамдай алады.
Алматы қаласы
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ