Ақпарат көздерінің болжамы бойынша АЭС құрылысы жайлы жалпыхалықтық референдум биылғы күзде өтуі мүмкін. Соған орай болар дәл қазір Алматы облысының Жамбыл ауданындағы Үлкен ауылы аумағында АЭС салу жөніндегі мәселеге қатысты жер-жерде жұртшылықтың қатысуымен жария талқылау өткізілуде. Жақында сондай талқының бірі Талдықорғанда ұйымдастырылды.
Талдықорғанда өткен Қазақстанда атом электр стансасын (АЭС) салу жобасына қатысты жария талқылауға АЭС құрылысына қатысты өз пікірлерін білдіруге барлық деңгейдегі мәслихат депутаттары, қоғамдық кеңестердің, үкіметтік емес ұйымдардың мүшелері, энергетика саласының жетекші мамандары, ғалымдар мен облыс орталығының белсенді тұрғындары келді. Қазақстанның Азаматтық альянсы ұйымдастырған шараға сарапшылар ретінде Энергетика министрлігі, «Қазақстандық атом электр стансалары» ЖШС, Ұлттық ядролық орталық және Ядролық физика институтының өкілдері де шақырылыпты.
Жауапты тұлғалар мен маман сарапшылар талқылау барысында Қазақстанда атом энергетикасын дамытудың жоспарлары мен перспективалары жайында жан-жақты баяндап, ұсыныстарын ортаға салды. Қауіпсіздік, экология және АЭС құрылысының экономикалық тиімділігіне қатысты сұрақтарға жауап берді. Жетісу облысының тұрғындары АЭС құрылысына қатысты өз ой-пікірлерін білдіріп, көкейдегі сауалдарын қойды.
Дәл қазіргі кезде қазақстандықтарды алаңдатып отырған басты мәселелердің бірі – еліміздегі электр қуаты тапшылығының алдын алудағы шешімнің бірі әрі біргейі АЭС салу екені айтылғалы талай болды. Алайда оны құптаушылармен бірге қарсылық білдірушілер де жеткілікті. Қоғамды бірінші кезекте қауіпсіздік мәселесі толғандырады. Сондықтан болар, Талдықорғандағы талқылауда атом электр стансаларын салудағы заманауи технологияларды қолдану мәселесі кеңінен сөз болды. Бұдан өзге атом электр стансасының құрылысын қаржыландыру жайлы да әңгіме қозғалды. Сонымен қатар облыс тұрғындары АЭС-тен шыққан қалдықтарды кәдеге жарату, кадрлық ресурстарды жергілікті жерден жасақтау және АЭС-ке қызмет көрсету үшін қажетті жаңа жұмыс орындарын ашу мүмкіндіктерге қызығушылық танытып, көкейлеріндегі сауалдарына тиянақты жауап алғандай болды.
Бірде-бір сұрақ жауапсыз қалған жоқ. Олардың айтуына қарағанда, заманауи технологияларды қолдануға байланысты Франция, ҚХР, Оңтүстік Корея, РФ компаниялары кіретін АЭС құрылысы бойынша озық әлемдік компаниялардың қысқа тізімі жасалыпты. Сарапшылар атом электр стансаларын салу үшін қарастырылып отырған технологиялар қауіпсіз екенін атап өтті, өйткені салынатын стансада реакторлардың III және III+ буындарын пайдалану жоспарланған. Реактордың бұл түрі Атом қуаты халықаралық агенттігінің (МАГАТЭ) барлық қауіпсіздік талаптарына жауап береді және экологиялық көрсеткіштері жоғары.
Құрылыс құнына қатысты айтар болсақ, атом электр стансасын салуға жұмсалатын қомақты шығындар нысанның ұзақ қызмет ету мерзімімен бірге оны пайдаланудың төмен құнымен өтелетін көрінеді. Мамандардың мәлімдеуінше, АЭС жұмысының экологиялық қауіпсіздігіне алаңдайтын негіз жоқ. АЭС-те радиациялық фон болмайды және атмосфераға СО2 шығарындылары жылу электр стансасымен салыстырғанда аз мөлшерде болады екен.
Қалдықтарды кәдеге жаратуға қатысты төмендегі дәлелдемелер келтірілді. Қуаты 1200 МВт реактор жұмыс істеген кезде жылына 50-60 м3 радиоактивті қалдықтар түзіледі. Қазір оның жаңартылған энергия көздерінен айырмашылығы, мұндай қалдықтарды қауіпсіз өңдеу үшін тиімді технологиялар бар және онда жабдықты кәдеге жарату мен қоршаған ортаны қалпына келтіру қаражаты есепке алынбайды. Пайдаланылған ядролық отын қалдықтарға жатпайды, өйткені онда жанбаған уран қалады және ядролық отында қолданылатын тағы бір элемент – плутоний түзіледі. Пайдаланылған ядролық отынды өңдегеннен кейін мамандар оны одан әрі кәдеге асырып, үлкен энергетикалық компоненті бар жаңа отынға шикізат алады.
АЭС құрылысын мамандармен қамтамасыз етуге келетін болсақ, нысанды салу шеңберінде вендорлар жергілікті кадрларды белгілі бір уақыт ішінде оқытуды қамтамасыз етуге міндеттеледі.
Сарапшылар мен тиісті мамандардың егжей-тегжейлі түсіндірунен соң жиынға келген жұртшылық өкілдері еліміздегі бейбіт атом энергетикасын дамытуға қатысты өз пікірлерін білдірді.
«Мен электроэнергетика саласында 30 жылдан астам еңбек еттім. Қазақстанда энергия тапшылығы бар екені және алға жылжыған жылдармен бірге оның арта беретіні барлығымызға белгілі. Солтүстік-оңтүстік транзиттік желісі Павлодар облысында салынған болатын. Алайда ол да жеткіліксіз. Атом электрстансасын салатын кез келді. Қандайын саламыз? Теміржол торабын пайдалана отырып, көмірмен жылытылатын стансалар ма? Онымен экологиямыз қаншалықты ластанады? Жақын уақытта біз міндетті түрде электр тапшылығын сезінеміз. Жаңа станса құрылысына 10 жыл уақыт кетеді, оның ішінде құрылыс-монтаж құжаттамалары да бар. Біз бір орында тұра алмаймыз. Мәселен, Қостанай облысында жаңа зауыт, фабрикалар ашылуда. Ал біздің облыста неге ондай мүмкіндік жоқ? Себебі Жетісу облысында электр энергиясының тапшы екендігі сезіледі. Мәселен, қыс мезгілінде өңір тұрғындары 35 МВт энергия тұтынса, Текелі қаласындағы станса бар-жоғы 24 МВт энергия өндіре алады. Оңтүстік өңірлердің барлығына энергия қажет. Энергия медицинаға да, радиологияға да қажет. Ғылым жаңа көкжиектерді еңсеруі қажет», – деген «Талдықорған электр жүйелерінің тасымалдау компаниясы» АҚ бұрынғы басшысы, зейнеткер Серік Демидов АЭС салудың уақыт келгенін, атом энергетикасы тұрақты электроэнергия көзі болып табылатынын айта келе, АЭС құрылысының еліміздің экономикалық дамуына үлкен үлес қосатынына сенетінін мәлімдеді.
«АСПМК-519» ЖШС бұрынғы басшысы Виктор Сычев электроэнергия тапшылығының орнын толтыруда шетелден алынатын энергия көздерінің қымбатқа соғатынын алға тартып, оның елімізге тиімсіздігін атап өтті. Сычевтің айтуынша, біз жаңартылған энергия көздерін дамытуда үлкен бағдарламаларды жүзеге асыра аламыз, алайда ол үшін бізге мықты электростанса қажет және бұл мәселенің шешімі – елімізде өзіміздің АЭС салу, тіпті бір емес, бірнеше станса салу.
Жария талқылауда Qazaqstan Chernobyl аrdagerleri ЗТБ, «Жетісу облысының Чернобыль апаты ардагерлері мен мүгедектері» қоғамдық кеңесінің төрағасы Мустафа Хусаин да қоғамдық кеңес мүшелерінің Қазақстанда АЭС салу бастамасын толығымен қолдайтынын жеткізді. Жиынға келген жастар да өз пікірлерін білдіріп, қолдау танытты.
Болат АБАҒАН,
Жетісу облысы