Біздің елде де бұл көлікке қызығып жүргендер біршама. Биыл тіпті осы электрокарлардың саны 10 есеге өскен көрінеді. Осыған қарап болашақта көшеден тек электромобиль көрсеңіз таңғалмаңыз.
Отандық нарықтағы көшбасшылар кімдер?
Соңғы жылдары елімізде элек-тромобильдердің саны едәуір артқанын байқауға болады. 2019 жылы елде 200-дей ғана электрлі көлік бар болса, 2022 жылы олардың саны 570-ке жеткен. Дегенмен қарқын еселене берді, электромобильдер саны 2023 жылдың қорытындысында 7 680-ге, 2024 жылдың тамызында 10 700-ге жетті. Жаңа трендті алматылықтар тез қабылдап жатыр, 10 700 электрлі көліктің 6 300-і оңтүстік астана көшелерінде жүрсе, Астанада – 1 366 және Алматы облысында 522 электрлі көлік бар.
Алайда ұлттық статистика бюросының есебінше, 2024 жылдың 1 маусымында Қазақстанда тіркелген автокөліктер саны 5,4 миллионнан асты. Егер шамалайтын болсақ, біз жоғарыда айтқан 10 700 электромобиль елдегі жалпы автокөліктер санының 1 пайызына да жетпейді. Сондықтан жаһандық трендте тұрған электромобиль саудасы Қазақстан нарығын толық билей қойған жоқ.
Қазақстанда кезіп жүрген электромобильдің көбі шетелден импорт арқылы келген. Бірақ ресми сатылып жатқан гибридті басқа модельдері де дес бермей жатыр. Гибридтің электр көліктерінен айырмашылығы, оларда қайта зарядталатын аккумулятор мен электр қозғалтқышы, сондай-ақ бензинмен жұмыс істейтін іштен жану қозғалтқышы бар. Бұл дегеніміз, егер көлік иесі аккумуляторды зарядтауды ұмытып кеткен жағдайда гибридті көлігіңіз стандартты бензин көлігі сияқты жүре алады.
Қазақстанда электромобиль нарығының көш басында кімдер тұрғанын ұсынамыз.
Бұл сегмент туралы нақты статистика жоқ. Бірақ сұр нарық тұрақсыз екені анық, жаз ортасына дейін Zeekr-ге сұраныс көп болған, бірақ телематика бұғатталып қалуы мүмкін деген жаңалықтан кейін оған қызығушылық төмендеді. Қазір тұрғындар Lixiang сияқты гибрид маркаларға назар аударып отыр. Kolesa.kz-те «Ли» модельдерін сату туралы хабарландыру көбейе бастады. Бірақ мұнда да көшбасшы тез ауысатын сияқты. Осыдан екі жыл бұрын Алматыда электрокар аз еді, олардың саны осы қарқынмен арта берсе, жақында Шымбұлақтағы электромобиль тұрағына машина сыймай қалуы мүмкін.
Электр көліктерінің қарапайым бензинмен жүретін автомобильдерден қандай артықшылықтары бар екенін нақтылап өтсек: қоршаған ортаны ластамайды, бензинге қарағанда электр қуаты әлдеқайда арзан, мұнай нарығына тәуелді емес, олардың қозғалыс барысында дыбысы шықпайды, салық төлеуде жеңілдіктер бар және кептелістерде көп энергия жұмсамайды.
BloombergNEF сарапшыларының сөзінше, әлемде 2040 жылға дейін электромобиль сатылымы газбен жүретін көліктер сатылымынан озып кетуі мүмкін. Сонда да электромобильдер нарығының жылдам дамуына бірнеше фактор кедергі келтіріп отыр. Атап айтсақ, электромобильдердің қуаты көп қашықтыққа жетпейді, электромобильдерді қуаттау көп уақытты алады, көлік бағасы қымбат, көлікті қуаттайтын бекеттер аз, нарықтағы бәсекелестер аз, көлік батареялары аз уақытта істен шығып қалып жатады.
Инфрақұрылым қаншалықты қолайлы?
Электр көліктер үнемі қуатты қажет етеді. 1-1,5 сағатқа «жылдам» қуат, 10-12 сағатқа «баяу» қуаттау бар. Қыста температура төмендеген сайын электр энергиясын тұтыну орта есеппен 30-40%-ға артады. Көбіне «жылдам» қуаттауды пайдалану мүмкін емес, себебі ол батареяны тоздырады. Дегенмен «баяу» қуаттау стансалары көп емес. Мәселен, Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, Астана мен Алматыда барлығы 50 бекет жұмыс істейді. Ал жалпы Қазақстанда барлығы 112 электр қуаттау стансасы бар екен.
– Еуропа елдері тығыз орналасқан, шаһарлар бір-біріне тым жақын, сол себепті қалалар арасында электромобильдерді қуаттау стансасы көп. Ал Қазақстан секілді жері үлкен, халқы аз шоғырланған елдерде бұл процесс қиындау, электромобильмен алыс жолға шыға алмайсыз. Сондықтан электромобильдердің тиімділігі географиялық, елдің дамуы секілді факторлармен өлшенеді. Тиімділігі толық дәлелденбегеніне қарамастан әлемде электромобильдер белсенді көбеюде, дәстүрлі нарықты ығыстырып жатыр. Көпшіліктің қызығушылығы бар, оны жоққа шығара алмаймыз, – деп өз пікірін білдірді энергетика саласының сарапшысы Абзал Нарымбетов.
Соңғы уақытта құрылыс компаниялары тұрғын үйлердің тұрағына қуаттау стансаларын да орнатуға көшті.
Адам денсаулығына қауіп жоқ
Экологиялық мәселелерден бөлек, электромобильді жүргізетін адамның қауіпсіздігіне, денсаулығына қатысты сауалдар бар. Мысалы, электрлі көліктен магнитті толқындар шығатынын айтушылар жетерлік. Дегенмен дәрігер Әкім Тұрсынның сөзінше, электромобильдердің адам денсаулығына тікелей зияны жоқ.
– Бұл жердегі үрей магниттік толқынға байланысты. Электромобильдің магниттік редукторлары алдыңғы және артқы бөлікте орналасқан. Ондағы магниттік өріс МРТ, компьютерлік томографиядағыдай үлкен болмаған соң адам денсаулығына зиянды радиация бөлінбейді, – дейді сарапшы.
Қазақстанда 200-ден астам көлікке шолу жасаған автоблогер Олжас Оқас электромобильдің адамға зиян деген пікірмен келіспейді.
– Әзірге электромобильдің зиянын көріп жапа шеккен адамды кездестірмедім. Мен бұл алып-қашпа әңгімелерге аса көп сене бермеймін. электр қуатымен жүретін көліктердің адамға емес, табиғатқа көп әсері бар екенін атап өткіміз келеді. Себебі елімізде соғылған не жүруге келмейтін электрокөліктерді утилизациялайтын мекеме жоқ. Олардан бөлінетін батарея қалдықтары өте зиянды болып келеді. Сосын қазір электромобиль мейнстримге айналғаны рас. Оған мінген қазақтар өзін eco-friendly, былайша айтқанда табиғатқа зиянымыз жоқ деп сезінуі мүмкін, алайда осы көліктерді қуаттау үшін жылу электр стансалары көмір жағып жатқанын біле ме екен?! – дейді автоблогер.
Қалай десек те, әзірге отандық нарықта электрокарлар саудасы қыза түсуі неғайбіл. Оған әзірге біздегі инфрақұрылымның қолайсыздығы, еліміздің климаты, сондай-ақ қалалар арасындағы қашықтық кедергі болып тұр.
Әсет ҚАЛИ