– Облыстың туристік әлеуеті мол. Бірақ облыс Қазақстанның өзге қалаларына алыс. Транспорт-логистика мәселесі, әуе, теміржол билет құны қалай шешілмек? Себебі кейде елордаға билеттің құны 60-70 мың теңге тұрады. Бұл – Мәскеуге баратын билеттің құнымен тең. Осы мәселені шешу жолдары қалай жүруде? – Туризмді дамыту үшін жан-жақты, кешенді қарауымыз керек. Рас, әуеқатынасы бойынша билеттің бағасы өте жоғары. Ертең маусым кездерінде балалар демалысқа шығады, келім-кетім көбейеді, осы мәселені біз Үкімет алдына қойдық. Президенттің де тікелей тапсырмасы болды. Нәтиже шығады деп ойлаймыз. Теміржол қатынасына келер болсақ, маусым кезінде билеттің өсуі, алыпсатарлардың қолына түсуі – келеңсіз жағдайларды тудырған болатын, оған да Үкімет тосқауыл қойды. «Жол – экономиканың күретамыры» демекші, бізде біраз жолдарымыз жаңарды. Өткен жылы «Бейнеу – Ақжігіт – Өзбекстан шекарасы» автожолы қолданысқа берілді. Енді Өзбекстан тарапы да қажетті шараларын қолға алса, көрші елмен байланысымыз арта түспек. Одан бөлек, аудандар мен елді мекеннің арасын жалғайтын жолдарымыз жөндеуден өтіп, кейбірі жаңадан төселді. Осы атқарылған жұмыстар өңір экономикасының өркендеуіне оң серпін берері анық. Жақында Өзбекстанда болдық, сол кезде жақын облыстардың ынтымақтастық экономикалық мәселелеріне байланысты арнайы меморандумдарына қол қойдық. Маңғыстау облысынан барғандықтан теңіз жағасында тұратынымызды, жақсы қонақүйлер салынып жатқанын, үлкен тарихи орындардың бар екенін, барлығын сол жерде презентация жасап көрсеттік. Көршілерімізді де біздің өңірімізді тамашалауға, демалуға шақырдық. Елбасының тікелей тапсырмасына сәйкес туризмді дамытуға байланысты біраз жұмыстар атқарылып жатыр. Ақтау қаласының іргесінен «Жылы жағажай» аумағында көпфункционалды бес жұлдызды туристік-қонақүй кешені салынуда. Жоспар бойынша биыл маусым айында ашылатын болады. Құрылыс алаңы 15 гектар, жобаны іске асыру құны шамамен – 65 млрд теңге. Қонақүй кешенін жұмысшылармен қамту мақсатында жергілікті студенттерден қонақүй және мейрамхана ісі мамандықтары бойынша 680 маман 1 айлық курстан өтті және сертификаты берілді. Биыл мамыр айына дейін 1 200-ден астам адамды оқыту жоспарлануда. Компания есебінен 200 адамнан тұратын ең табысты студенттер БАӘ-дегі Rixos отельдерінде (Дубай, Абу-Даби) тәжірибеден өтеді. Бұл кешен ашылғаннан соң туризмді дамытып ғана қоймай, жергілікті халықты, оның ішінде жастарды жұмыспен қамтамасыз етеміз. Сонымен қатар туристі тартуға, оларға жақсы қызмет көрсету бағыты бойынша кәсіпкерлер жаңа құрылыстар салуда. – Көп жағдайда «облыс орталығы Ақтауды гүлдендірсе, өңір дамып кетеді» деген қате түсінік бар. Бейнеу, Қарақиян, Маңғыстау аудандарының дамуы үшін, жаңа жұмыс орындарын ашу мақсатында қандай жұмыстар атқарылып отыр? – Ақтау қаласымен қатар аудан орталықтары да бірге дамуы керек. Бізде 58 елді мекен бар. Барлығының бас жоспары жасақталған. Яғни, олардың шағын және орта кәсіпкерлікті, ауыл шаруашылықты дамытуға мүмкіндіктері бар. Ауылда жастардың тұрақтап қалуы үшін жұмыс орнының болуы, мәдениет үйі, спорттық кешен болғаны жөн. Жасыратыны жоқ, кейбір ауылдарға мәдениет үйі керек, денсаулық сақтау саласының мамандарымен қамтылуы керек. «Дипломмен ауылға» бағдарламасы негізінде дәрігерлерімізді, мұғалімдерімізді, спортқа керекті мамандарымызды тартып жатырмыз. Маңғыстау ауданы – тұрғындар тұрақты қоныстанып отырған аудан. Ол ауданның мал шаруашылығын дамытуға мән береміз. Өндірістік жағын да есептейміз. Жұмыс істеп тұрған цемент өндіру зауыты бар. Қарақия ауданында өндірістік сала да, ауылшаруашылық бағыты да қатар дамып келе жатыр. Ол жерде теңіз порты бар. Әрбір ауданның, қаланың өзін дамытуы жөнінде арнайы жоспары жасақталған. Ол жоспарды бекітіп отырамыз. Ол жоспарлар алдағы уақытта аудан, қаланың дамуына жұмыс істейтін болады. – Маңызды ауданның бірі – Мұнайлы. Мұнда қандас бауырлар да, ішкі миграциямен келген өз азаматтарымыз да жиылып, халық саны артты. Алайда инфрақұрылым тұрғын санына сай болмай жатыр. Ертең бұл әлеуметтік жарылысқа әкелмей ме, оның алдын алу жұмысы жүргізіліп жатыр ма? – Ол облыс орталығына іргелес орналасқан аудан. Қазір халқының саны 170 мыңдай болды. Яғни, тез өсіп келе жатқан аудан. Ауданға қарасты елді мекендегі халықтың саны Маңғыстау ауданында тұратын халық санымен бірдей. Мәселен, Маңғыстау ауданында 35-36 мың халық болса, Мұнайлы ауданының бір ауылында сондай халық бар. Бұл – біз ұдайы көңіл бөліп, күнделікті дамуына, әлуметтік жағдайына мән беріп отырған аудан. Халық саны өскеннен кейін әлеуметтік мәселелер туындайды. Маңызды мәселе – жұмыс. Халыққа жұмыс орны, үйіне келетін кіріс көзі болса, бұл оның әлеуметтік жағдайы деген сөз. Ақтау қаласын дамыта отырып, көршілес ауданға мүмкіндік беріп отырмыз. Ақтау қаласындағы қызметтерді Мұнайлы ауданы бірігіп атқарады. Жұмыс орны ашылса да, Мұнайлы ауданы көбіне-көп жұмысқа тартылады. Әрбір ауылды өз алдына жеке қарап отырмыз. Сумен қамту бағыты, әлеуметтік нысан салу бойынша бірінші кезекте Мұнайлы ауданына мән береміз. Өзін-өзі асырауы үшін шағын және орта бизнестің өсуі маңызды. Сондықтан жеңіл несиелерді Мұнайлы ауданына көбірек бағыттаймыз. Мұнайлыда биыл 1 мектеп, 2 қосымша мектеп іске қосылады. Жобалық-сметалық құжаттар дайындалып жатыр. Құжаттар дайын болғаннан кейін жеке инвесторлар тартылып отыр. Жергілікті бюджет, республикалық бюджет бар, осы қаражаттарға байланысты құрылысын салмақпыз. Бізде қазір 9 мектебіміз – үш ауысымда. Оның ішінде Мұнайлыда 4 мектеп бар. Бұл ауданда бала санының өсуіне байланысты болып отыр. Былтыр 19 мың бала 1 сыныпқа келді. Ал мектеп бітіріп жатқан түлектер саны – 5 500. Айырмасы – 14 мың. Мұнайлыда 16 бірінші сынып бар. Біріншіден, бұл – байлық. Екіншіден, бұл бағытта жұмыс істеу керегін көрсетеді. – Маңғыстаудың қойны газға толы болса да ара-тұра тұрғындар, жүргізушілер сол көгілдір отынға қолы жетпей қалады. Мұның себебі неде? ؘ– Өйткені өзімізден шығатын газдың көлемі жетпейді. Қазақ газ өңдеу зауытынан айына 14 500 тонна газ шығады. Бізге 19 мың тоннадай газ керек, қыста 2 мың тоннадай, жазда 3,5- 4 мың тоннаға дейін газға сұраныс өседі. Біз Ақтөбеден қосымша газ алып отырмыз. Алайда оның бағасы логистика шығындарына байланысты жоғары болады және сапасына байланысты тұтынушы тұрғындар сын айтады. Жетпесе не істейміз, алу керек, сату керек, сондықтан көбіне өз газымызды алса, кәсіпкерлік жақсы жүреді, түсім көбейеді, ал ақтөбелік газға байланысты жаңағыдай жағдай соған орай туындап отырған мәселе. Мұны шешу үшін Атамекен кәсіпкерлік палатасымен бірге жұмыс істейміз. Ай сайын газ бағасының тұрақты бағасы бақылауда тұр. Газ саудасының өз заңдылығы бар. Қазір электронды сауда айналымына газдың 25 пайызы шығарылып, әрбір кәсіпкер өз кеңсесінде отырып, газды алып, сатуға мүмкіндігі бар. Мұның шектеу бағасы қойылды. Ақтөбе ғана емес, Атыраудан да газ беріліп жатыр. Атырау, Ақтау болсын, бізде газ үнемі қолжетімді тұруы керек және баға негізсіз өспеуі керек.Туризмді дамыту үшін жан-жақты, кешенді қарауымыз керек. Рас, әуеқатынасы бойынша билеттің бағасы өте жоғары. Ертең маусым кездерінде балалар демалысқа шығады, келім-кетім көбейеді, осы мәселені біз Үкімет алдына қойдық. Президенттің де тікелей тапсырмасы болды. Нәтиже шығады деп ойлаймыз.
– Облыс экономикасына құйылатын инвестицияның көлемі аз емес. Бірақ оның басым бөлігі мұнай мен газ секторына бағытталады. Ал шикізаттық емес салаға қаражат тарту мәселесінің жайы қандай?
– Өңірдің экономикасының 80-85 пайызы – мұнай мен газ саласына тәуелді. Біз бұдан кетуіміз керек. Шикізат өндірісінен басқа өндіріс көздерін өрбітуіміз қажет. Бұл жағдайда ауылшаруашылық саласын да үлкен деңгейге шығарамыз деп айту қиын. Себебі табиғи жағдайға байланысты Маңғыстауда бидай еге алмаймыз. Көкөністерді жоғары деңгейде сапалы шығарамыз деп айта алмаймыз. Климаттық жағдай, жердің құнарсыздығы, су көздерінің жетіспеушілігі – осындай қиындықтар бар.
Біздегі бағыт – көкөністі жылыжайларда өсіру, жылыжайлардың көлемін өсіру. Көкөністі өсіруді әрбір ауданға жоспарлап отырмыз. Кем дегенде 1 гектар жылыжай салу керек. Тағы бір дүние – құс өсіретін орындарды дамыту. Өңірді 5 мың тоннадай құс етімен қамтамасыз ететін «АқтауАгро» құрылыс кешені салынып жатыр. Біз оларға қолдау көрсетіп, инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге, «Бизнестің жол картасы» бағдарламасына сәйкес, негізгі жобаларды беріп қойдық. Қаражат келетін болса, инфрақұрылымын тартып береміз. Кешеннің құрылысы салынып жатыр. Ауыл шаруашылығына керекті жемді осы жерден шығару үшін «Жамалбек» деген кәсіпорын жұмыс істеп жатыр. Осыған орай, ғылыми тәжірибелік станса құрдық. Мақсат – ғылымға жүгіну. Біздің территориямызға қандай өнім, қандай өсімдік өсіруге болады, қандай малдың басын көбейту қолайлы, қай шаруашылық бізге тиімді, ол үшін дәлелдеп берген жүйеге сүйенеміз. Бұл – арнайы мекеме, өз мемлекеттік үлесіміз бар. Тиісті мамандарды шақырып отырмыз. Өңірімізді зерттеп, дәлелдеп, дәлелді құжаттар жасап береді. Мұндай ғылыми тәжірибелік орталықтар аймағымызда ертеректе Кеңес Одағы кезінде болған. Басқа өңірде мұндай стансалар әлі бар. Солардың тәжірибесін алып отырмыз. Осыған тиісті мамандарды тарта отырып, Маңғыстауда қандай мал, өсімдік өсіру керек, жұмыстанатын боламыз.
– Көрші Атыраудағы соңғы жұмысшылар арасындағы қақтығыс әлі есімізде. Маңғыстауда да шетелдік қызметкерлер жеткілікті. Вахтамен істейтін өз азаматтарымыз да аз емес. Еңбек жанжалының алдын алу үшін облыс басшылығы шаралар қабылдады ма?
– Бізде үлкен өндірістік мекемелер, оның ішінде мұнай мекемелері, шетелдік компаниялар мен шетелдік жұмыс күші бар. Мұндай келеңсіздіктің алдын алу мақсатында арнайы комиссия тобы, мемлекеттік құрылымдар, кәсіподақ жұмыс істеп отыр. Өңірдегі барлық мекемелердің әлеуметтік қолдаулары, еңбекақылары көрсетілген ұжымдық шарттарына қол қойылды. Өткен жылы шетелдік жұмыс күші бар мекемелерді тексеріп, қарадық. Шетелдік маман мен біздің маманның еңбекақысының айырмасы үлкен екенін байқадық. Екеуінің атқаратын жұмысы бірдей, бірақ шетелден келген маманның еңбекақысы жоғары. Мысалы, дәнекерлеуші, механик, өндіріс шебері мамандықтары өзімізде бола тұра шетелден келіп, сол жұмыстарды атқарып жүрген мамандар бар. Сондай-ақ вахталық жүйемен жұмыс істейтін жұмысшылардың тұрып жатқан жұмыс орнындағы тамақтану, санитарлық жағдайларда орын алған кемшіліктер бар. Осындай бірқатар 44 қателік анықталып, мекеме басшыларына ескерту берілді. Тиісті айыппұл салынған мекемелер де болды. Жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы арақатынас, еңбек шартының тиімді болуы – біздің бақылауымызда.
– Бүгінде Ақтау қаласында ірі құрылыс жүріп жатыр. Қаншама тұрғын үй кешендері салынуда. Бірақ ертең Алматы, Нұр-Сұлтандағыдай құрылысқа ақша салғандарды алдап соғатындар кездесіп қалмай ма? Алаяқтардың жолын кесетін шаралар қабылданды ма?
– Тұрғын үй кешенін салу барысында үлескерлер мен құрылыс компаниясы арасында мәселе болды. Қалада тұрғын үй саласында алдап кету, ақшаларды жинап алып, құрылысты уақытында салмау, уақытында бітірмеу, тіптен салынбай жатқан үйді салып жатырмыз деп ақша жинау секілді жағдай болды. Біз құрылыс саласына тиісті заңдылықтармен тұрғындарды ескертіп жатырмыз. Өкінішке қарай, тұрғындар тарапынан өз қаражатын бітпей тұрған үйге салу тыйылмай тұр. Үлескерлік заңына байланысты үй бітпей, үйдің жобалық-сметалық құжаты болмай, үй құжаттары жергілікті атқарушы органмен арнайы бекітілмей, қаржы жинау да, салу да заңсыз. Біз құрылыс компаниясын заң алдындағы жауапкершілікке тартамыз. Сот оны соттау жөнінде үкім шығаруы мүмкін, бірақ үлескерлердің ақшасын кім қайтарады? Сондықтан бізге бұл іске араласуға тура келді. Тұрғын үй құрылысын салушы компаниялармен де, кәсіпкерлермен де кездесіп жиналыс жасадық. Онда тұрғын үйдің сапасы, сыртқы келбеті, сәулеті, орналасқан жері бас жоспарға сәйкес болуы және заңды болуы туралы талап қойылды.
– Маңғыстау – жағасын Каспий шайып жатқан облыстың бірі. Сондықтан экология мәселесін сұрамай кете алмаймын. Итбалықтың жаппай қырылуы, браконьер шабуылының азаймауы, компаниялардың теңізге қалдықтарын ағызуы секілді мәселелер тұрғындарды алаңдатады.
– Экологиялық жағдайға мән беруіміз керек. Халықтың денсаулығы – басты орында. Өңір халқының 50 пайызы Каспий теңізінен су ішіп отыр. Сондықтан теңіз суының таза болуы – маңызды. Теңіздегі браконьерлік шабуылдарға тойтарыс беруді Каспий маңы елдерімен бірлесе отырып ұйымдастырамыз. Каспий теңізінің мәртебесіне байланысты өткен Саммит отырысында 5 ел президенті тиісті құжаттарға қол қойды. Әрі қарай жандандыру үшін үкіметтік деңгейде жұмыстар атқарылып жатыр. Бекіре балығына мораторий қойылса да, оны аулау әлі де тоқтамай тұр. Шекара қызметінің жұмысы, балықты қорғау жұмыстары бағытында министрлікпен бірігіп жатырмыз. Каспий теңізі ғана емес, Қошқар ата жасанды көлінің айналасына жасыл белдеу құру үшін шөлге төзімді өсімдіктерді өсіру бойынша, бұрынғы ХГМЗ, ЗПМ зауыттарының зардабын жою бойынша біраз жұмыстар атқарылып жатыр. Олар алдағы уақытта өз нәтижесін береді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Анаргүл ЖЕКСЕМБАЙҚЫЗЫ