Әлемді жайлаған коронавирус бүгінге дейін 800 мыңға жуық кісіге жұқты. Кесел ең жиі кездескен бес ел – АҚШ-қа, Италияға, Қытайға, Испанияға және Германияға барлық науқастың 63 пайыз үлесі келеді. Өкінішке қарай, бұл сандар күн емес, сағат сайын өсіп отыр. Кейбір мемлекеттерде вирус неге тым тез тарап кетті? Вируспен күресте қай елдің қолданған әдісі өз тиімділігін дәлелдеді?
ХХІ ғасырда Эбола, Зика, SARS, MERS, құс және шошқа тұмауы секілді вирустар әлемді бірнеше рет шошытқаны есіңізде болар. Алайда олар дәл COVID-19 коронавирусы секілді адамзатқа, жаһандық экономикаға зардабын тигізген жоқ. Олардың таралу ошағы белгілі аймақпен шектелді. Әр мемлекет аталған вируспен шама-шарқы келгенше өзіндік шаралар қабылдап, күресті. COVID-19 коронавирусын тоқтатудың барлық елге ортақ әдіс-амалы бар деу қиын. Бір елдер карантин енгізсе, басқалары халқын жаппай тестілеуден өткізіп жатыр. Сондай-ақ адам құқығын құрметтеп, қатаң шаралардан бас тартып жатқандары да бар.
Оңтүстік Корея, Тайвань. Тайвань коронавирустың таралу ошағы –Қытайдың іргесінде жайғасқан соң арал әп-сәтте вирус жайпаған мекенге айналады деген болжам айтылды. Алайда арал үкіметі дер кезінде қажетті қадам жасады. Мәселен, бірден Қытай, Макао, Гонконгтан келетін кісілердің санын шектеді. Бұл вирус жұқтырушылар санын азайтты. Сондай-ақ Тайваньдағы медициналық, миграциялық және кедендік барлық ақпаратты бір орталықта топтастыра алды. Осы арқылы дәрігерлер азаматтардың туристік маршрутын бақылап, ауруды кімнің жұқтыруы мүмкін екенін дәл анықтауға мүмкіндік алды. Жалпы, Тайвань 2002-2003 жылдары атипиялық пневмониядан қатты зардап шеккен. Сол кезде Денсаулық сақтау ұлттық басқару орталығын құрған. Осылайша, олар келесі эпидемияға дайындалған. Ал ең бастысы кезінде бір вирусты бастан кешіріп, аузы күйген арал жұрты осы жолы өз үкіметінің талаптарын мүлтіксіз орындады. Бұл қабылданған шаралардың тиімділігін арттырды. Кеше Тайваньда коронавирусты жұқтырғандар саны 300-ден асты. 81 мың жан ауырған Қытайдың іргесіндегі арал үшін жаман көрсеткіш емес.
Оңтүстік Кореяда 10 мыңға жуық кісі дерт жұқтырса да, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы бұл ел вируспен тиімді күресті деп бағалап отыр. Неге? Өйткені бұл ел жылдам әрекет етіп, медицинадағы және коммуникациядағы жоғары технологияларды тиімді пайдаланды. Қытайда қаңтар айында алғашқы вирус жұқтырған адам тіркелген соң 27 қаңтар күні ел басшылығы 20 ірі кореялық медициналық компания басшыларын жинап, вирусты анықтайтын тестті жасап шығаруды тапсырады. 4 ақпан күні Kogene Biotech Co. компаниясының өнімін үкімет құптайды. Компания 3 күн өткен соң экспресс-тестті жаппай өндіре бастады. Бұл шаралар күніне 20 мың азаматты коронавирустан тест алуға мүмкіндік берді. Тест тапсырамын дегендер ауруханаларға бармау үшін ел бойынша 633 арнайы орталық құрылды. Яғни, Оңтүстік Корея пандемия басталмай жатып-ақ алдын алу шараларын қабылдап үлгерді.
Аталған ел 2015 жылы MERS вирусынан біраз зардап шектті. Сондықтан инфекция жұқтырғандарды бақылауға алу тәжірибесіне ие. Бұл мақсатта камера, кредиттік карта, GPS, смартфон – барлығы қолданылды. Сондай-ақ науқастарға арнайы нөмір беріліп, онымен байланысқа түскен адамдарға смс жіберіледі. Смс келген азамат тесттен өтуі тиіс. Жалпы, корей қоғамы үкіметтің шараларын қолдады және бұл қолдау вируспен күресуде өз көмегін тигізді. Соның нәтижесінде Оңтүстік Кореяда коронавирустан көз жұмғандар саны 0,9 пайызды құрады, ал әлемдегі көрсеткіш – 4,7 пайыз.
Қытай. Коронавирус ең бірінші рет осы елдің Ухань қаласында табылған соң ол бүкіл елге тез таралу қаупі туындады. Сондықтан Қытай үкіметі қаланың өзін де, қала қарайтын 50 млн халқы бар Хубей провинциясын да қатаң карантинге жапты. Қоғамдық транспорттың жүруіне тыйым салынды. Мыңдаған зауыт, фабрика өз жұмысын тоқтатты, себебі оның жұмысшылары үйлерінде карантинде отырды. Мұның салдарынан Қытай өнеркәсібінің түрлі саласы 15-40 пайызға кеміді, бұл экономика үшін үлкен соққы. Сондай-ақ Бейжіңге келген барлық жолаушы 14 күндік карантинге оқшауланды. Барлық оқу орындары жабылды, университеттерге түсу үшін тапсырылатын емтихандар 1 айға шегерілді. Ел ішіндегі әуетасымалы 84 пайызға азайды. Қытай жаңа жылын тойлау үшін ауыл-аймаққа кеткен 291 млн қытайлықтың үштен бір бөлігі ғана қалаға оралып үлгерген. Әуекомпаниялары 2,35 млрд доллар шығын көріп жатыр.
Міне, осындай қатаң әдіс-амалдың арқасында Қытай вирустың тарауын наурыз айында тоқтатты. Бүгінде дертке шалдыққандар 81 мыңның деңгейінде тұрақталды. Оның 76 мыңы толық жазылды. Көз жұмғандар саны 3300-ге жуық. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы директорының аға кеңесшісі Брюс Эйлвордтың пікірінше, қытайлық әдістің ерекшелігі жылдамдықта болған. Үкімет ауырғандарды, олар араласқан кісілерді лезде анықтап, оқшаулаған. Оған қоса, қоғам вирустың қаншалықты қауіпті екенін түсініп, билік көрсеткен шараларды ұжым ретінде атқарып отырған.
Өзге мемлекеттер. Бүгін COVID-19 коронавирусын ең көп жұқтырған ел – АҚШ. Науқастар саны 170 мыңға жуықтады. Әзірге көз жұмғандар да, толық жазылғандар да аздау. Яғни, жағдай тұрақсыз. Дегенмен Вашингтон қажетті шараларды жыл басынан қабылдады. Мәселен, қаңтар айында қытайлықтар мен Қытайда болған шетелдіктердің АҚШ-қа кіруіне тыйым салынды. Кейін бұл шектеу Канада мен Еуропа елдеріне де тарады. Алайда Британ азаматтары әлі де Атлант асып, саяхаттай алады. Елдегі барлық спорт шаралары, NBA секілді турнирлер тоқтатылды. 12 наурыз күні бүкіл мемлекетте төтенше жағдай жарияланды. Сондай-ақ президент Д.Трамп Корей соғысынан бері алғаш рет бизнесті армияға қажет заттарды өндіруге міндеттейтін заңға қол қойды.
Әзірге жағдай ушығып тұр. Әсіресе, Нью-Йорк қаласында болжам бойынша үш аптадан соң қалада эпидемия өзінің шарықтау шегіне жетеді. Сол үшін бұл қалаға 1 000 жатын орны бар Comfort кеме-госпиталь жіберілді. Бұдан бөлек, Нью-Йоркке жаңа ауруханалар салу үшін инженерлік әскер келді.
Коронавирустан ең көп көз жұмғандар Италияда тіркелді. Бүгін 11 600-ге жуықтады. Басқа елдерге қарағанда Италияның не себепті көбірек зардап шеккеніне болжам көп. Соның бірі – қоғамда қариялардың үлесінің артуы. Мәселен, егер Германияда вирус жұқтырғандардың орташа жасы 45 болса, Италияда – 63 жас. Егде кісілер осы жаста бірнеше созылмалы дертке шалдыққан соң көпшілігі коронавирусты көтере алмауда. Осы себепті Италиядағы Анестезия, реанимация және жедел терапия институты (SIAARTI) дәрігерлерге емдеу барысында науқастардың жасын ескеріп, жас азаматтарға басымдық беруге кеңес берді.
Италияда вируспен күресу мақсатында қазір қатаң шаралар қабылданған. 10 наурыз күні үкімет басшысы Джузеппе Конте бүкіл елге карантин жариялады. Барлық оқу орындары, кафе, мейрамхана, музей мен театрлар жабылды. Футболдан А Серия турнирі мен өзге де спорттық шаралардың өтуіне тыйым салынды. Қазір көшеге тек жұмысқа, дәріханаға, азық-түлік алуға дүкенге және итті серуендетуге шығуға болады. Алайда осыншама шектеулер вирустың таралуына кедергі болмай тұр.
Бұдан бөлек, Иранның да қабылдаған шараларын атап өткен жөн болар. Тегеран мен вирустың ошағына айналған Кум провинциясында вирустан емделіп жатқандарға арнайы санаторий ашылды. Түрмеде отырған 85 мың азамат уақытша босатылды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы жағдайды ушықтырмау үшін бұл елге 110 мың адамды тесттен өткізетін құрылғы, 7 мың тонна медициналық қорғаныс материалын жіберді. Әзірге Иранда 41 мың кісі инфекция жұқтырып, оның 14 мыңға жуығы жазылды. Қайтыс болғандар саны – 2 757.
Оған қоса, вирустың таралуына шектеу қою үшін алғаш рет Меккені жапқан Сауд Арабиясының, жеке онлайн-скрининг ойлап тапқан Таиландтың тәжірибесін де айта кеткен орынды болар. Сингапур де жаппай тестілеу әдісін пайдаланып, көз жұмғандар санын көбейтпей отыр. Ал Нидерланд коронавирусты жұқтырған қарттарға көмектесіп, медициналық әлеуетті (дәрігер, аппарат, дәрі) бос жұмсаудың қажеті жоқ деген шешімге келіпті.
Қорыта айтқанда әр ел өзінің саяси жүйесіне, қолындағы ресурсына, медицинасының даму деңгейіне, қаражатына сай әрекет етіп жатыр. Кейбірі тиімді болса, басқалары нәтижені кейінірек көрсетер. Жалпы, пандемия цифровизация, жоғары технология, медицинадағы даму, қоғамдық тәртіп қаншалықты маңызды екенін дәлелдеді.
Міне, осындай қатаң әдіс-амалдың арқасында Қытай вирустың тарауын наурыз айында тоқтатты. Бүгінде дертке шалдыққандар 81 мыңның деңгейінде тұрақталды. Оның 76 мыңы толық жазылды. Көз жұмғандар саны 3300-ге жуық. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы директорының аға кеңесшісі Брюс Эйлвордтың пікірінше, қытайлық әдістің ерекшелігі жылдамдықта болған. Үкімет ауырғандарды, олар араласқан кісілерді лезде анықтап, оқшаулаған. Оған қоса, қоғам вирустың қаншалықты қауіпті екенін түсініп, билік көрсеткен шараларды ұжым ретінде атқарып отырған.
Өзге мемлекеттер. Бүгін COVID-19 коронавирусын ең көп жұқтырған ел – АҚШ. Науқастар саны 170 мыңға жуықтады. Әзірге көз жұмғандар да, толық жазылғандар да аздау. Яғни, жағдай тұрақсыз. Дегенмен Вашингтон қажетті шараларды жыл басынан қабылдады. Мәселен, қаңтар айында қытайлықтар мен Қытайда болған шетелдіктердің АҚШ-қа кіруіне тыйым салынды. Кейін бұл шектеу Канада мен Еуропа елдеріне де тарады. Алайда Британ азаматтары әлі де Атлант асып, саяхаттай алады. Елдегі барлық спорт шаралары, NBA секілді турнирлер тоқтатылды. 12 наурыз күні бүкіл мемлекетте төтенше жағдай жарияланды. Сондай-ақ президент Д.Трамп Корей соғысынан бері алғаш рет бизнесті армияға қажет заттарды өндіруге міндеттейтін заңға қол қойды.
Әзірге жағдай ушығып тұр. Әсіресе, Нью-Йорк қаласында болжам бойынша үш аптадан соң қалада эпидемия өзінің шарықтау шегіне жетеді. Сол үшін бұл қалаға 1 000 жатын орны бар Comfort кеме-госпиталь жіберілді. Бұдан бөлек, Нью-Йоркке жаңа ауруханалар салу үшін инженерлік әскер келді.
Коронавирустан ең көп көз жұмғандар Италияда тіркелді. Бүгін 11 600-ге жуықтады. Басқа елдерге қарағанда Италияның не себепті көбірек зардап шеккеніне болжам көп. Соның бірі – қоғамда қариялардың үлесінің артуы. Мәселен, егер Германияда вирус жұқтырғандардың орташа жасы 45 болса, Италияда – 63 жас. Егде кісілер осы жаста бірнеше созылмалы дертке шалдыққан соң көпшілігі коронавирусты көтере алмауда. Осы себепті Италиядағы Анестезия, реанимация және жедел терапия институты (SIAARTI) дәрігерлерге емдеу барысында науқастардың жасын ескеріп, жас азаматтарға басымдық беруге кеңес берді.
Италияда вируспен күресу мақсатында қазір қатаң шаралар қабылданған. 10 наурыз күні үкімет басшысы Джузеппе Конте бүкіл елге карантин жариялады. Барлық оқу орындары, кафе, мейрамхана, музей мен театрлар жабылды. Футболдан А Серия турнирі мен өзге де спорттық шаралардың өтуіне тыйым салынды. Қазір көшеге тек жұмысқа, дәріханаға, азық-түлік алуға дүкенге және итті серуендетуге шығуға болады. Алайда осыншама шектеулер вирустың таралуына кедергі болмай тұр.
Бұдан бөлек, Иранның да қабылдаған шараларын атап өткен жөн болар. Тегеран мен вирустың ошағына айналған Кум провинциясында вирустан емделіп жатқандарға арнайы санаторий ашылды. Түрмеде отырған 85 мың азамат уақытша босатылды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы жағдайды ушықтырмау үшін бұл елге 110 мың адамды тесттен өткізетін құрылғы, 7 мың тонна медициналық қорғаныс материалын жіберді. Әзірге Иранда 41 мың кісі инфекция жұқтырып, оның 14 мыңға жуығы жазылды. Қайтыс болғандар саны – 2 757.
Оған қоса, вирустың таралуына шектеу қою үшін алғаш рет Меккені жапқан Сауд Арабиясының, жеке онлайн-скрининг ойлап тапқан Таиландтың тәжірибесін де айта кеткен орынды болар. Сингапур де жаппай тестілеу әдісін пайдаланып, көз жұмғандар санын көбейтпей отыр. Ал Нидерланд коронавирусты жұқтырған қарттарға көмектесіп, медициналық әлеуетті (дәрігер, аппарат, дәрі) бос жұмсаудың қажеті жоқ деген шешімге келіпті.
Қорыта айтқанда әр ел өзінің саяси жүйесіне, қолындағы ресурсына, медицинасының даму деңгейіне, қаражатына сай әрекет етіп жатыр. Кейбірі тиімді болса, басқалары нәтижені кейінірек көрсетер. Жалпы, пандемия цифровизация, жоғары технология, медицинадағы даму, қоғамдық тәртіп қаншалықты маңызды екенін дәлелдеді.
Нұрмұхамед БАЙҒАРА