Кейде тіпті ел ағаларының өздері «Біртұтас ұлт құрып жатқанда, қоғамның алуантүрлілігін паш ететін Қазақстан халқы ассамблеясы керек пе?» деп сұрақты «төтесінен» қойып жатады. Бірақ бұл сұрақ шынында білместіктен, мәселенің байыбына бармаудан туындауы мүмкін. Өйткені халқымыз біртұтас болуы, оның әрбір мүшесі ұлты мен дініне қарамастан, Отанында жүргенін сезінуі үшін де ассамблеяның қызметі маңызды.
ҚХА-ның «Татулық пен келісім формуласы: бірлік және жаңғыру» тақырыбында өткен күні кешегі XXVII сессиясында Түркиядан келген ғалым, зерттеуші, басқару саласының маманы Күршат Зорлу «Астана процесі» Елбасының бітімгерлік қасиетін айқын танытқанын айта келе, Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа елордада Сирияға қатысты келіссөздер жүргізіп, жауласушы жақтарды бітімге келтіргені үшін ризашылығын білдірді.Түркиялық мейманның араб еліндегі келісімнің орнауына қуануының жөні бар. Себебі, халықаралық сарапшылардың айтуынша, кезінде билікке келе сала, Башар Асад қырық құрақ көрпедей әр ұлыстан құралған елін біріктірмек болып, «сириялық араб халқының бірлігі» идеологиясын табанды жүргізе бастады. Алайда түп-төркіні түзу бұл саясат кейін солақай-содыр сипат алып, өзге этникалық топтар мен ұлттық азшылықтарға ана тілінде жазуға да, газет шығаруға да тыйым салынды. Соның кесірінен түркітілдес халықтардың бірі «Сириялық түрікмендер ассамблеясына» бірігіп, қолына қару алуға, ресми билікке қарсы шығуға мәжбүр болды. «Астана процесіне» Түркияның келіссөз жүргізуші тарап болып қосылуының бір себебі де Сириядағы түркі тілдес этностарды қорғау мақсатынан туындаған болатын.
«Кеңес халқы» деген жаңа қоғамдастықты құру – жаппай қуғын-сүргін, репрессия, жер аударту, тұтас халықтарды депортациялау секілді көптеген адам шошырлық, зорлық-зомбылық шарасымен астасып жатты. Сондықтан ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының ортасында, Горбачевтің «қайта құруы» кезінде орталықтағы биліктің әлсіреуі, жалаң демократияландыру мен жете ойластырылмаған деидеологизациялау науқандары салдарынан, бұрын тек күшпен «цементтеліп» тұрған «кеңес халқы» шашылып қалып, тоз-тоз болғанымен қоймай, өзара қақтығысқа түсті.
КСРО тұсында шешімін таппай, ондаған жылдар бойы қордаланған ұлттық мәселелердің бәрі ауыр мұра болып, тәуелсіз Қазақстанға көшті. Елімізді мекен еткен қаптаған этностардың төл ұлттық сана-сезімдері оянды, олар өз дәстүрлері мен әдет-ғұрпын қайта жаңғыртуға кірісті. Қоғамымызда «тарихи Отан» деген ұғым пайда болды және ол мүлдем Қазақстанға қатысты емес еді. Нәтижесінде, татар ағайындар шеруге Татарстанның туын көтеріп шыққан кезі болды. Шоғырлана орналасқан жерлерде қазақстандық гректер Қазақстанның азат болған күнін емес, 25 наурыз – «Грекияның Тәуелсіздік күнін» үлкен салтанатпен атап өтетінді шығарды.
Ұлтаралық жанжал өрті 1991 жылы 15 қыркүйекте Орал казактары Ресей империясына қызмет етуінің 400 жылдық мерейтойын атап өтпек болғанда туындай жаздады. Жалпы, егемендікке енді ғана қол жеткізген Қазақстанда казактарға қатысты ешқандай да қуғын-сүргін болмаған еді. Оның үстіне патшалық «Ресей империясының» келмеске кеткеніне де көп уақыт өткен, демек, құрыған нәрсеге қызмет етудің өзі ерсі-тін. Алайда сарапшылардың байламынша, бұл шараның астарында сол кезде сепаратизм мен күш көрсету жатқан еді. Мәселен, Оралдағы мерейтойға Ресейден қонақ болып қатысқан Іркіт (Иркутск) казактарының атаманы Николай Меринов кейінгі естелігінде сол тұста Қазақстанның мұнайлы батыс өңірлерін қазақтардан бөліп алып, «Орал республикасын» құру ниетін ілгерілеткен күштер қимылдағанын растайды. Бұл үшін «қазақтар казактар мен орыстардың қанын төгуде» деген сылтау табылса, жеткілікті болыпты.
Қақтығыстың қандай деңгейге жеткенін сол кездегі құжаттар да растайды. Мәселен, 1990 жылғы 4 қыркүйекте Орал қалалық кеңесі (қазіргі ұғыммен айтқанда, мәслихат) «Орал қаласындағы қоғамдық-саяси ахуал туралы» Қаулы қабылдайды. Онда Орал қаласында ресми іс-қағаздар тек орыс тілінде жүргізілуге тиістігі көзделген және орыс тілі жергілікті ресми тіл деп жарияланған. Бұған облыстық және қалалық «Қазақ тілі» қоғамы қарсылық білдіріп, Орал қалалық комитетіне наразылық хаттар жолдайды.
Ақыры 1991 жылдың 15 қыркүйегінде Орал қаласына Ресейдің әр түкпірінен қақтығысқа әзір казактар, ал Қазақстанның әр өңірінен өз елі мен жері үшін жанын беруге даяр қазақтар жиналады. Шиеленістің ушығып, шырқау шегіне жеткені сонша, бұл ұлтаралық қана емес, еларалық қақтығысқа ұласып кетуі ғажап емес еді. Алайда осы қозғалысқа жетекшілік еткен ұлтжанды азаматтардың және құқық қорғау органдарының іс-қимылдары арқасында қантөгіске жол берілмеді. Бұл ретте қазақтар казактардың салт-дәстүрі мен мәдениетін ұстануына еш кедергі келтірмегенін айғақтайтын дерек бар: 1991 жылғы 15 қыркүйекте «Құтқарушы Христостың храмында» оралдық казактардың Ресей тәжіне қызмет етуінің 400 жылдығына арналған құлшылық ету шарасы ұйымдастырылды. Онда репрессия жылдарында және шайқастарда қаза тапқандар еске алынған.
Мәскеулік жазушы әрі зерттеуші Леонид Млечин «Назарбаев. Групповой портрет с Президентом» атты кітабында Елбасының қақтығыстың алдын алу үшін Ресеймен ықпалдастық жасағанын жазады: «Оралда казактар мерейтойларын атап өтпек болды. Жергілікті билік бұған қарсылығын білдірді. Бірақ мереке бәрібір ұйымдастырылды, Ресейден бірнеше жүз казак жиылды. Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі казактарды ұлтаралық араздық тудырғаны үшін айыптады. Нұрсұлтан Назарбаев казактардың әрекетін арандатушы, Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігіне ашық сыйламаушылық білдіру деп бағалап, Ресей президенті Ельцинге қайырылды».
Мұның барлығын не үшін айтып отырмыз? Өткен ғасырдың 90-жылдарындағы Оралдағы оқиға қоғамның кез келген бөлігінің ебедейсіз, арандатушы әрекеті, елде келісім мен бірліктің болмауы үлкен адам шығынына соқтыруы ықтимал екенін паш етті.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқы ассамблеясын құру идеясын алғаш рет 1992 жылы Тәуелсіздіктің 1 жылдығына арналған Қазақстан халықтарының форумында жария етті. 1995 жылғы 1 наурызда «Қазақстан халықтары ассамблеясын» Президент жанындағы консультативтік-кеңесші орган мәртебесінде құру туралы Мемлекет басшысының Жарлығы шықты. 2008 жылғы 20 қаңтарда Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан халқы ассамблеясы туралы» әлемде еш баламасы жоқ заңға қол қойды. ҚХА еліміздің саяси жүйесінің толыққанды субьектісіне айналды.
Бүгінде ҚХА-ға бүкілқазақстандық бірліктің бірегей моделін қалыптастырудың маңызды рөлі жүктелген. Ассамблеяның басты міндеті мемлекеттің ұлттық саясатын іске асыру, Қазақстандағы қоғамдық-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету, мемлекеттік және азаматтық қоғам институттарының этносаралық қатынастар саласындағы өзара іс-қимылының тиімділігін арттыру болып отыр.
Елбасының «Болашағы біртұтас ұлт» идеясының іске асырылуы және ассамблеяның ізгілікті қызметі арқасында бүгінде еліміздегі барлық этнос қазақ елінің мемлекеттілігі мен тәуелсіздігін мойындайды, Қазақстанды «өз Отаным» деп те санайды. Соның бір көрінісіндей, кезінде жаппай қолданылған «Қазақстан халықтары», «тарихи Отан» сөздері қазір саяси, әлеуметтік қолданыстан түсіп қалды.
– Әртүрлі этностың бейбіт әрі тату өмір сүруінің жаңа формулалары түзілетін зертхана функцияларын атқаратын Қазақстан халқы ассамблеясы кезінде азаматтық қоғамның әлемдік заманауи тәжірибеде баламасы мен теңдесі жоқ мүлдем жаңа институты ретінде құрылды. Ресей халықтары ассамблеясы 1998 жылы ашылды және оның негізін қалау барысында көптеген идеялар Қазақстаннан көшірілді. Біз қазір де Қазақстаннан үйренудеміз. Сіздердің елдеріңізде мемлекет пен ұлттық-мәдени бірлестіктердің бірлескен шығармашылығының бірегей тәжірибесі қордаланған. ҚХА-ны барша этностар таныған Ұлт көшбасшысы Н.Назарбаевтың басқаруы да осы ұйымның ықпалы мен маңызынан хабар береді, – дейді Ресей халықтары ассамблеясының жетекшісі.
Бейбіт күн – тек бітім мен ауызбіршілікті, ынтымақ пен татулықты ардақтай білетін халықтарға ғана қонатын бақ. Ал бұл бақтың қаншалықты қымбатқа түскенін, ғасырлар бойы ұзақ күттіргенін қазақтар, барша Қазақстан халқы жақсы біледі.