Жиһаз – үйдің көркі. Баспананың жарасымды, жайдары, жайлы болуы да соған байланысты. Қазақстанда жиһаз өндірісімен 1 216 кәсіпорын айналысады. Олардың арасында бір де бір алпауыты жоқ. Басым көпшілігі – жұмысшыларының саны елуден де аспайтын шағын кәсіпкерліктер.
Ал қызметкерлерінің саны 51 мен 250 адам аралығында құбылатын небәрі 6 орта кәсіпорын ғана бар. Салдарынан, IKEA, Vitra, Steinhof, MFI, B&B, Angel Cerda және басқа да жаһандық жиһаз ісінің лидерлері қатарына Қазақстанның қосар бір де бір бренді, өкілі жоқ. Дүниежүзілік деңгейді айтпағанда, еліміздегі жиһаз сатылатын ірі сауда орталықтарын ресейлік, беларустық, түркиялық және қытайлық жиһаздар жаулап алған. Бұл кейде сорақы жайттарға соқтырып та жатады. Мәселен, бірінші кезекте мемлекеттік мүддені басшылыққа алуға тиісті әкімдіктердің бірі 2018-2019 оқу жылы үшін 28,8 миллион теңгеге мектеп парталарын Беларусьтен алғызыпты. Себебі, техникалық спецификация және келісімнің шарттары бойынша бұл парталар 20 күн ішінде жеткізілуге тиіс болған. Ал жиһаз өндірісімен айналысатын жергілікті 50 кәсіпорынның ешқайсысы осынша қысқа уақыт ішінде екі мыңға жуық партаны жасап үлгеру мүмкін болмайтынын айтқан екен. Қазақстандағы осы нарықта 25 мемлекет өнімін өткізеді. Ең көп көлем Ресей, Беларусь, Қытай және Түркиядан әкелінеді. Одан кейінгі орындарда Италия, Германия, Украина, Малайзия және Испания орналасқан. «Ондыққа» сондай-ақ Оңтүстік Корея кіреді. Отандық өнімдер болса, негізінен «тапсырыспен жасату» сегментіне көшкен. Оның өзінде өндірушілер ағаш тақтайынан бастап, қарапайым тұтқасына дейінгі қажетті материалдар көбіне Ресейден және басқа елдерден тасылатынын, ал Қазақстанда тек дизайн мен құрастыру ғана жүретінін мойындайды. Сарапшылардың айтуынша, бұған Қазақстанның төл орман-өнеркәсіптік кешенінің жоқтығы себеп. Салдарынан, еліміз ағаш-тақтай материалдарын (ДСП, ЛДСП, МДФ) өзге елдерден көп көлемде тасымалдайтын әлемдегі он елдің қатарына кіретін көрінеді. Қазіргі уақытта елімізде үй ішінің дүние-жабдықтарын жасаумен шұғылданатын өндірушілердің ең үлкен бөлігі – 780-нен астамы әртүрлі тапсырыстарды орындауға маманданған. Тағы 250-ден астамы тек кеңселік және сауда саласына арналған жиһаз шығарады. 65 компания тек асүй жиһаздарына бағдарланған. 47 ұйым орындықтар және отыруға арналған басқа да жиһаз түрлерін өндіреді. Матрас өндірісінде бар-жоғы 13 компания ғана қалыпты. Республикамызда жиһаз ұйымдарының ең көбі Алматыда шоғырланған: жалпы саны – шамамен 345. Одан кейінгі орында екі еседей аз көрсеткішпен (180-нен астам) Астана тұр. Үштікті Қарағанды облысы (100-ден асады) тұйықтайды. Айта кету керек, ресми статистикада, яғни, жиһаз жасау ісіне тартылған отандық 1 216 кәсіпорын қатарында «3 күн ішінде шкаф-купені дайын етемін», «тапсырыс бойынша арзан асүй» секілді хабарландырулар беретін, бірақ шынында өзі ештеңе кесіп-құрастырмай, барлық тапсырысты сонымен айналысатын кәсіпорынға тапсыратын мыңдаған делдалдар есепке алынбай отыр. Нақты жұмыс жасап тұрған орта кәсіпорындар негізінен Алматы облысында шоғырланған, бұлар – жұмысшыларының саны 201-ден асатын «P.T.Z» ЖШС, «КПК ZETA» ЖШС, «ZETA ИНЖИНРИНГ» ЖШС. Жалпы, отандық жиһаз өндірушілер – негізінен көпжылғы кәсіпорындар: олардың 72%-ының 3 жыл және одан көп тәжірибесі бар. Ашылғанына тек 1-ден 3 жылға дейін уақыт өткен кәсіпорындардың үлесі – 19%. Қалған 9 пайызы ғана – жаңа құрылған компаниялар. Қазақстандық бизнесмендер мемлекеттік тапсырыс өндірісіміздің өркенін өсіріп, өрісін кеңейтеді деп үміт қылады. Әртүрлі бағалаулар бойынша мемлекеттік тапсырыстың жалпы көлемі жыл сайын шамамен 9-дан 25 миллиард теңгеге дейін жетеді. Мемлекеттік органдар мен олардың аумақтық қаптаған құрылымдары, облыс, қала, аудан, кент, ауыл әкімдіктері кабинетті жаңартуға, ғимаратты жаңғыртуға жұмсайтын бюджеттік миллиардтар толығымен отандық бизнеске арна тартса, бұл саланың дамуына қуатты серпін берер еді. Әрі кәсіпкерлерге өндірістеріндегі жергілікті мазмұн үлесін арттыруға, қазір қалпымен шетелден импортталатын фурнитураны және басқа да құрауыштарды өзімізде өндіруге қол жеткізуіне ықпал етпек. Ел басшылығы айтып жүрген «қарапайым заттар экономикасы» идеясының мәні де осында. Әзірге отандық кәсіпорындар республиканың ішкі қажеттігін тек 25-30%-ға ғана өтеуде. 2017 жылдың қорытындысында олар 1,69 млн бірлік жиһаз шығарған. Салыстыру үшін айтсақ, 2014 жылы мәселен, бұл көрсеткіш 1,78 миллион бірлікке дейін жеткен болатын. Ал 2018 жылдың тоғыз айында 1,17 миллион дана жиһаз өзімізде өндірілген. Оның 2%-дайы ғана жатжұрттарға жеткізіліп, жаһандық «қара базарда» өткізілген. Жиһазшылар төл өндірісімізді ынталандыру үшін «Нұрлы жер», «7 – 20 – 25» және басқа да бағдарламалар аясында елімізде жасалған жиһазды сатып алу тетігін іске қосуды ұсынады. Олар сондай-ақ жиһаз өндірісі бойынша ұлттық стандарт әзірленуге тиістігін айтады. Бұл жиһаз компанияларына сапаны арттыруда жол сілтеп, мемлекеттік сатып алуларға қатысуға көмектесуі тиіс. Қазір бұл салада, Еуразиялық экономикалық одақ аумағында «Жиһаз өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» (КО 025/2012 ТР) техникалық регламенті әрекет етеді. Техрегламент бірыңғай кедендік аумақта орындалуға және қолданылуға міндетті жиһаз өнімдеріне арналған ортақ талаптарды бекіту мақсатында әзірленді. Еуразиялық одақ байламына сенсек, бұл талаптар адам өмірін және денсаулығын, мүлікті, қоршаған ортаны, жануарларды, өсімдіктерді қорғау, сондай-ақ тұтынушыларды жаңылыстыратын іс-әрекеттердің алдын алуды қамтамасыз ету үшін енгізілген. Техникалық регламент одақ аумағында сатылатын барлық жиһаз өнімдеріне – тұрмыстық және қоғамдық орынжайларға арналған. Оның ішінде жеке тапсырыс бойынша жасап шығарылған жиһаз бұйымдарына, жинақтарына, гарнитурларға қолданылады. Тиісінше, ЕАЭО аясында, соның ішінде Қазақстанда жиһазын өткізгісі келетін шет мемлекеттер одақтың осы талаптарына бағынуы шарт. Соның бір нәтижесі болса керек, кейінгі бір жыл ішінде беларустық жиһаз қазақстандық нарықта Қытайды үшінші орынға ығыстырып, Ресейден кейінгі екінші тұғырға көтерілді. Техрегламент бойынша әрбір жиһаз бірлігі таңбалануы тиіс. Бұл ретте ЕАЭО-ның кедендік аумағында өткізілетін әр жиһаз бұйымында орыс тілінде және мүше елдің мемлекеттік тілінде жазылған таңбалаудың болуы талап етіледі. Таңбалау жиһаз бұйымдарына мықтап бекітілген қағаз этикетка немесе матадан жасалған құлақша (ярлык) түрінде болып келеді. Таңбалауда мыналар жазылуға тиіс: жиһаздың эксплуатациялық және функционалдық мақсатына қатысты аталымы (мысалы, диван, үстел); дайындаушының тауарлық логотипі (болған жағдайда); өнім жасалған елдің атауы; дайындаушының атауы және орналасқан жері; оның және импорттаушысының атауы; заңды және нақты мекенжайы; жиһаздың дайындалған күні; кепілдік мерзімі; қызмет ету мерзімі. Ең бастысы, жиһазда Еуразиялық одаққа мүше мемлекеттердің нарығындағы «өнім айналымының бірыңғай белгісінің» болуы талап етіледі. Әйтпесе, тауар контрабанда саналуы ықтимал. Одақ нарығында айналымға шығарылғанға дейін кез келген импорттық жиһаз өнімдері осы техрегламенттегі қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін растаудан өтуге тиіс. Ол растау негізінен ресейлік компаниялар арқылы жүргізіледі. Егер тауар «қауіпсіздігі сертификаттау не декларациялау арқылы расталуға тиіс өнімдер тізбесіне» кіретін болса, онда ЕАЭО Кеден одағының сертификатының және декларациясының болуы міндет. Онсыз жиһаз өнімін Еуразиялық экономикалық одақ елдерінде құрастыруға да, сатуға да тыйым салынады.