Кәсіпкерлер халықты ойлап, қайтсем де сапалы қызмет көрсетіп, пайдамды тигізем деп мақсат еткен кезде ғана бизнесі өркендеп, табысы артады. Басты құндылық деп қаржыны емес, тұтынушыны санайтын сана қалыптасқанда ел де, кәсіп те көркейеді. Осыдан-ақ әлеуметтік әріптестік жүйесін дамыту қажет екенін ұғуға болады. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Еңбек және әлеуметтік әріптестік департаментінің директоры Бағлан Жалпошевпен аталған тақырыпта сұхбаттасқан едік.
– Бүгінде әлеуметтік әріптестік жүйесінің даму қарқыны қандай?
– Өзіңіз білетіндей, Елбасы қазандағы Жолдауында және Үкіметтің кеңейтілген отырысының қорытындысы бойынша халықтың кірісі мен өмір сүру сапасы мемлекеттің басты критерийі болатынын және әр министр мен әкімнің жұмысы дәл осы параметрлер бойынша бағаланатынын атап өткен болатын. Осы тұрғыда әлеуметтік әріптестік жүйесін дамытудың рөлі аса маңызды. Әлемнің дамыған елдеріндегі экономикалық жағдайдың талдауына сүйенсек, олардың кәсіпорындарында әлеуметтік саясат бірнеше он жылдан бері экономикалық қажеттілік болғанын көрсетеді. Ұлыбританияда әлеуметтік жауапкершілік – ең жылдам өсіп келе жатқан экономиканың бір секторы. Әлеуметтік кәсіпорындар халықтың миллионнан астам әлеуметтік осал тобына жұмыс береді, олардың елдің экономикасына салатын ақшасы жылына 20 миллиард фунтты құрайды.
Посткеңестік кеңістікте Қазақстан алғашқылардың бірі болып әлеуметтік әріптестікті дамыта бастады. Айталық, 2008 жылы Жезқазғанда бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жайлы бірінші форум өтті. Сол кезде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев осы тақырыпты бірінші рет көтеріп, елдегі кәсіпорындардың әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастыру бойынша бірқатар тапсырмалар берді. Ол кәсіпорындар үшін жұмыскерлердің құқығы мен еңбек кодексін сақтайтын ұжымдық шарт жасасуды, жаңа жұмыс орындарын құруды, жұмыскерлерге белгіленген мөлшерден жоғары әлеуметтік пакет беруді, сондай-ақ құрылысқа және әлеуметтік инфрақұрылым объектілерін қайта жаңғыртуға бағытталған қайырымдылық жобаларды, халықтың әлеуметтік осал тобына қолдау көрсету дегенді білдіреді.
Қазіргі таңда республикада әлеуметтік әріптестік институты белсенді әрекет етеді. Үкімет пен жұмысшылар мен жұмыс берушілердің республикалық бірлестігі арасында бас келісім, 22 салалық және әлеуметтік әріптестік бойынша 200-ден астам өңірлік келісім бар. 96,5% ірі және орта және 39,6% шағын бизнес кәсіпорындарының жұмыскерлер үшін қосымша әлеуметтік пакет қарастырылған ұжымдық шартпен қамтылған. 2018 жылы мемлекет пен жеке компаниялар арасында Қазақстан бойынша әлеуметтік жобаларды іске асыру жөнінде жалпы сомасы 89,8 миллиард теңге болатын 731 меморандум жасалған. Меморандумдар шеңберінде кәсіпорындар 292 әлеуметтік объект салып берген. Қайырымдылыққа және демеушілікке 3 миллиард теңгеден астам қаржы жұмсалған.
Сондай-ақ 2019-2021 жылдар аралығында мерзімде жеке кәсіпкерлік субъектілері есебінен 1 772 отбасын баспанамен қамту жоспарланып отыр. Осы жылдың 1 шілдесіне дейін – 1 910 пәтер, оның 491-і жұмыс берушілер тарапынан берілген.
– Әлеуметтік жауапкершілік танытқан кәсіпорындар нақты қандай жұмыстар атқарды? Осы жөнінде айта кетсеңіз.
– Осы жылы «Қазақмыс» ЖШС-мен меморандумға қол қойылып, оның шеңберінде ондаған көпбалалы отбасы пәтерлі болды. 2019 жылдың соңына дейін «Қазақмысқа» тағы 110 көпбалалы отбасын баспанамен қамту жүктелді. Қызылорда облысының Бәйтерек шағынауданында «Бала Мекен» жобасы аясында 100 көпбалалы отбасы баспана кілтіне ие болды. Жобаны Қызылорда облысының әкімдігі және осы мақсатта 450 миллион теңге бөлген Болат Өтемұратов қоры жүзеге асырды. «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-мен меморандумға қол қойылып, оның шеңберінде шалғайдағы мекендердің кемінде 60 000 тұрғынына медициналық көмек, «бала кезден церебралды сал» диагнозы бар кемінде 1 500 балаға медициналық оңалту, Қазақстанда емделмейтін сырқаты бар кемінде 100 баланы шетелде емдету және т.б. жүзеге асырылады.
– Мемлекет әлеуметтік кәсіпорындарды қалай көтермелейді?
– Қазақстандағы әлеуметтік кәсіпкерлік құралдарының бірі – 2008 жылы Елбасы бекіткен бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жөніндегі «Парыз» конкурсы. 2018 жылы 11 желтоқсанда еліміздің мәртебелі марапатының бірі болып саналатын есеп бойынша 11-марапаттау рәсімі өткізілді. Оның ұйымдастырушылары Энергетика министрлігімен бірлесіп Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, Кәсіподақтар федерациясы, облыстардың және Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдіктері болды. Осы жылдар ішінде конкурсқа еліміздің барлық өңірінен 5 мыңнан астам (5 036) компания қатысқан. Ал олардың лауреат атанғаны – 284. Соның ішінде 134 – ірі кәсіпкерлік, 150 – шағын және орта кәсіпорын субъектілері.
– Бағы жанған байқау жеңімпаздары туралы не айта аласыз?
– 2018 жылы республикалық комиссияның шешімімен «Парыз» конкурсының гран-при жүлдесіне «Қазцинк» ЖШС компаниясы лайық деп танылды. Жоғарғы жүлдені Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев тапсырды. Неліктен осы кәсіпорынға бірінші жүлде берілді? Себебі, ол әлеуметтік қажеттіліктер үшін қомақты қаржы бөлген, ал ол конкурстың ең маңызды критерийлерінің бірі еді. Айталық, 2017 жылы «Қазцинк» қайырымдылыққа 11 миллиард теңге бөлген. Оның ішінде өңірлердің инфрақұрылымын дамытуға, денсаулық сақтау, спорт және мәдениет объектілерін, дәстүрлі дінді (мешіт, шіркеу, синагога) қолдау, аз қамтылған азаматтарға қайырымдылық көмек, балалар үйіне және интернаттарға демеушілік көмек көрсету бар. 1 қызметкерді оқытуға, кәсіби дайындауға, қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға кететін шығын – 428,5 мың теңгені, 1 қызметкердің еңбегінің қорғалуына және қауіпсіздігіне кететін шығын – 483 мың теңгені құраған. Керемет емес пе?
– Демек, әлеуметтік функцияларды мемлекет қана емес, кәсіпкерлер де орындауға құлықты болып отыр десек бола ма?
– Расында, аталған қызметті дәстүрлі түрде тек мемлекет орындаған кездер болды. Бизнес салық төледі, ал мемлекет олардың белгілі бір бөлігін әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсап отырды. Алайда соңғы 10 жылда жағдай өзгерді, кәсіпорындардағы әлеуметтік саясат экономикалық қажеттілік бола бастады. Бизнес иелері компанияның басты капиталы – адам екенін түсінеді. Осылайша, қызметкерлеріне қамқорлық жасай бастайды, содан кейін олардың қамқорлығы халықтың түрлі тобына және экологиялық проблемалардың шешілуіне ықпал етеді.
Конкурс лауреаттарына жарнамалық мақсатта үш жыл бойы конкурс эмблемаларын қолдану құқығы беріледі, ал ол – бизнестің одан ары дамуының кепілі. Кез келген тұтынушы тауарлардың үлкен жинағынан ұқсас тауарлар мен қызметтерді таңдай отырып, сатып аларда мәңгілік құндылықтарды – мейірім, қамқорлық, достық пен махаббатты еске салатын өнімдерді алуға тырысады. Тұтынушының компанияны дәл осылай қабылдауы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастырады.
Осы жағдайды пайдалана отырып, барлық кәсіпкерлерді көпбалалы аналарға, аз қамтылған азаматтарға, олардың әлеуметтік проблемаларын шешуге жүйелі түрде көмек көрсетуге шақырғым келеді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Айша ЕРСҰЛТАН