Таңдау құқығы бар дүниенің бәрі жақсы. Қолайың мен ыңғайыңа қарап, талғауға рұқсат. Соның ішінде, билет аларда жынысына қарай орын алуға мүмкіндік туса, тіпті құба-құп. Мейлі пойыз не автобус болсын, мінерде көршіңнің ер не әйел екенін алдын ала білген дұрыс. Мұндай ұсыныс бірлі-екілі көтеріліп, жазылып жүр. Қазіргі Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі былтыр мұндай бастаманы көтерген еді. Әйтсе де, сол ұсыныс аяқсыз қалды. Зорлық-зомбылықты азайту үшін ғана емес, жолаушының қолайы үшін қызметтің осы түрі қосылса неткен ғажап болар еді?! Әрі ата-ана баласы үшін «қызым, қасыңдағы адамдар қандай?» деп уайымдаудың да қажеті болмайды.
Өткен жылы Біріккен Араб Әмірліктеріне жол түсті. Дубайдың метросы жер үстінде жүреді дегенді білетінбіз. Сөйтсек, ерекшелігі көп екен. Ең басында «премиум» вагон бар. Бағасы сәл қымбат, іші жайлы, орын саны аз. Одан кейінгі вагондарда тек әйелдер мен балалар отырады. Әлбетте, мұсылман мемлекетінде ер мен әйелдің бір жерде отырмайтыны түсінікті. Қызғылт түспен белгіленген вагонға кіріп кеткен ер адамға айыппұл салынады. Өте ыңғайлы екен деп тамсандық. Осы тақырыпқа кірісерде тағы қандай мемлекетте жынысына қарай орын алуға болатынын іздеп көрдік. Ондай ел көп екен.
Жапонияда зорлық болмауы үшін жынысына қарай бөлек вагондарға орналастыру үрдісі бұрыннан қалыптасқан. Ол жақта қырындағаннан ләззат алатын ерлерді – «тикан», әйелдерді «тидзё» дейді екен. Әйелдер вагонына адам аяғы көп жүретін, қарбалас кезде ерлерге кіруге тыйым салынған. Бірақ басқа кездерде де ер адамдар ол жаққа бас сұғуға аса құштар емес деседі. Тек әйелдер отыратын вагон, әлбетте, қолайлы. Қыз балаға құрмет көрсететін жапондар оларға жайлы болу үшін жағдайды барынша жасап қойыпты. Бұл жерде қауіпсіздік мәселесінің де бірінші кезекке қойылып тұрғаны хақ. Адам лық толы болса, қимыл-қозғалыс қиындайды. Сондай сәтті пайдаланып, қызқұмарлар небір амалдар жасауы мүмкін. Соның алдын алуға бұл – жақсы әдіс. Халық саны көп елдерде қоғамдық көлікте көмекке шақыру да қиын. Өйткені шудан ештеңе естілмейді. Деректерге қарасақ, Жапонияда жыл сайын мыңдаған ер адам арам дәмесі үшін түрмеге тоғытылады екен. Осыны ескерген билік өкілдері бөлек вагондарға орналастыру туралы шешім қабылдапты.
Әйелдердің зорлану фактісі Үндістанда да көп. Демек, әйелдер вагоны болуы тиіс. Сөйтсек, шамамен, әр пойызда арнайы вагон бар екен. Мұнда да ерлер кіруге аса ұмтылмайды деседі. Тіпті бір туристің айтқан мына сөзі жүзімізге күлкі үйірді: «Ерлер мен әйелдер вагонын бөлетін жерде арнайы тұрып көрдім. Зерттеп көргім келді. Әйелдер вагоны қажет екен. Бұл тек қауіпсіздік үшін ғана емес. Жалпы мұндай бастаманы қолдаймын. Ерлер жаққа бағытталған оң құлағыма дөңгелек дыбысы мен аракідік өзара әңгімелер естіліп тұрды. Ал сол жақ құлағыма қиын болды. У-шу өте көп. Құлағымның барабаны жарылып кетпесе игі деп тұрдым. Тоқтамай сөйлей береді екен. Тап шыным. Орта кластағы үнді әйелдері көбіне ұяң әрі жуас болмайды. Бір-бірімен айқайласудан да тайынбайды. Балалардың шулағаны – бөлек әңгіме» деген екен.
Вагон ішінде сексуалды алымсақтыққа ұшырайтын әйелдері көп елдің келесі бірі – Бразилия. Риода да әйелдерге арналған қызғылт вагон бар деседі. Адам көп кезде ғана шектеу қойылады. Тіпті ер адам аяғының ұшы тимесін деп қаруланған күзетшілер тұрады екен. Кейде күштеп кіруге беттейтіндер болғасын осындай шара қолданылады. Ал өзіме жауап бере аламын дейтін әйелдер әдеттегі вагондарға отыра алады. Қайбір жылдары журналист қызды зорлауға амал қылған факті белгілі болды. Тілші әлеуметтік желідегі парақшасына шалбарының ылғалданған суретін де жариялаған болатын. Оңтүстік және Солтүстік Америкада да бөлек вагондар тәжірибесі қолданылады. Өйткені адам көп жүретін кезде абайсызда қолы тиіп кетсе де, «зорлауға әрекеттенді» деп шағымданатын әйелдер бар екен.
Садық ШЕРІМБЕК,
IT маманы:
Біздің қоғамға қажет бастама
– Анаммен сапарда жүргенімізге – үш ай. Осы уақыт ішінде 7-8 мемлекетте болдық. Бірнеше елде RedBus деген қосымшаның көмегіне жүгіндік. Бұл – билет сатып алуға арналған қалааралық сервис. Ерекшелігі сол – орынды әйел не ер адам алғаны көрініп тұрады. Яғни билет алар кезде сіз жынысыңызды белгілейсіз. Жалпы заң жақсы жұмыс істейтін елдерде мұндай практиканың қажет болмауы да мүмкін. Бірақ біздің қоғамда, біздің менталитет шеңберінен қарағанда мұндай бастаманың жүзеге асырылғанын қолдаймын. Бұл жерде мәселе әйелдің ер адамдармен бір купеге түсіп қалуы ғана маңызды емес. Айталық, өзімнің де әйелдердің ортасында отырып қалған кездерім болған. Әрине, бұл маған да белгілі бір деңгейде дискомфорт туындатуы мүмкін. Бірақ ең бастысы, сол жерде менің отырғанымнан басқалар өзін ыңғайсыз сезінбесе деймін. Мұндай сервисті енгізудің техникалық қиындығы жоқ. Әрі кетсе, бір базаның ғана мәселесі. Сондықтан мұны енгізу біз үшін әлдеқайда пайдалы болар еді деп есептеймін.
Бекзат МАҚСҰТ,
сарапшы:
Халықтың ыңғайына иілетін кез келді
– Қайбір жылы Діни басқарманың бір қызметкері ҚТЖ-дан вагон ішінде әйелдер мен еркектерді бөлек орналастыру мәселесін көтеріп еді. Содан қазанның қақпағы жабулы күйінде қалып, ұмытылып та кетті. Жалпы, бұл бастаманы кім көтерсе де, мейлі ол діндар, либерал, атеист болса да, тұтынушының құқығы есепке алынып, ескерілуі қажет еді. Тіпті қазіргі технологиялық мүмкіндіктермен мейлі ол сайт болсын, мейлі мобайл қосымша болсын әйел мен еркекке қолайлы орын жасау қиынға соқпайды деп ойлаймын.
Қоғам болған соң, тұрғылықты жеріміз не жолға қарамастан әртүрлі келеңсіз жайттар алып жататыны белгілі. Қанша рет Астана мен Түркістанның арасында автобуспен келе жатып, артқы жағы ішіп, мас болып басқа жолаушылардың мазасын алғанына да куә болдық. Жұмыстан босамай, бала-шағаны ауылға жіберер кезде купеден билет алуға тура келгенде екіленіп, плацкартқа талай рет билет алдық. Себебі купеде қандай адамдардың отыратыны белгісіз. Бір әйелмен үш еркек тура келіп қалса, қауіпсіздікті бір шетке қойғанның өзінде әйел үшін ол қолайсыздық тудырады. Бауырлас Түркияны көп араламасам да шаруалармен қаладан-қалаға баруға тура келетін кездер болады. Мұндағы ең жетілген дүниелердің бірі – автобустар. Көліктердің 70-80 пайызы жаңа деп айтуға болады. Сайттан не арнайы қосымшалар арқылы кіріп, билетті ыңғайыңызға қарай таңдай аласыз. Қасыңыздағы көршіңіздің жынысын көре аласыз. Сайттардың алгоритмі де жынысыңызға қарай орындықты таңдауға бағыттап жібереді.
Бір қызық жайт – автобус фирмаларын таңдағанда халық оның басшылығына да мән береді. Мысал үшін, «Камил коч» деген фирмаға шартты түрде айтқанда либерал-демократтар, діншіл емес, батысшыл секуляристер көбірек билет алады. Түркияда бұл сыныпқа «сосиети» деп жатады. Соның өзінде билет таңдауда әйел мен еркек иеленген орындықтар көрініп тұрады. «Памуккале» деген тағы бір фирма бар. Оған діншіл-діндар қабат көбірек билет алады деп естідім. Әрине бұл салыстырулар – қатып қалған қағида емес. Әркім кез келген фирманы таңдай алады. Өзім бірқатарының қызметін пайдаланып көрдім. Бағалары біздікімен салыстырғанда қымбат, бірақ сол бағаға сәйкес қызмет көрсетуге тырысады. Негізі айтпағым, осындай қызмет түрлерін бізде де тұтынушыдан жасырмай, ашық етіп жетілдірсе екен. Халықтың ыңғайына мемлекеттік не жеке бизнес секторының иілетін кезі келді.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ТОҚЕТЕРІ:
Қазақстан секілді жер көлемі үлкен, Алтай мен Атыраудың арасындағы ұлан-ғайыр атырапты алып жатқан ел үшін жол мәселесі ауыртпалыққа толы. Өйткені демде жететін ұшаққа билет алуға екінің бірінің қалтасы көтермейді. Пойызбен оңтүстіктен шыққан адам батысқа үш тәулікте барады. Осындай ұзақ жол барысында зорлыққа ұшырайтындар да аз емес. Үмітін үкілеп қызын сапарға аттандырған ата-ананың баласы үшін уайымдауы – заңдылық. Міне, сондай кезде жынысына қарай орын таңдаудың қандай маңызды екенін білуге болады. Бәлкім, соңғы кездері жиі орын алып жатқан жағымсыз жағдайлар ескеріліп, бұл ұсыныс күшіне ене жатар. Біздің үміт – осындай.