Ресейде Сібір ормандарының 3 млн гектардан астамы өртке оранып жатыр.Бұл дегеніңіз Молдова, Армения сияқты елдердің аумағымен бірдей-ақ. Яғни, бір мемлекет лапылдап жанып жатқандай. Алайда Ресей билігі осыншама алапат жағдайға селт етер емес.
Төтенше жағдайға алаңдаған азаматтар Ресей Мемлекеттік кеңесіне ішінде үш негізгі талап қарастырылған петиция жолдаған. Онда өртпен күреске қосымша күш жіберу, түтіннің таралуы туралы шындықты жариялау және зардап шеккен адамдарға көмектесу мәселесі бар. Сондай-ақ тұрғындар келешекте мұндай өрт қайталанбас үшін бақылау аймағын қайта қарастырып, шегендеу жайлы да талап етіп отыр.
Ал өрт шалған аймаққа билігі жүретін өңір басшылығы болса бұл өртті сөндірмеуге шешім қабылдаған. Себебі, өртті өшіру шығыны тым орасан. Басшылық тек оны әуеден бақылап қана үнсіз отыр. Мамандардың айтуынша, мұндай бақылау аймақтарында елдімекендер, құнды аумақтар, жер участкелері мен жалға алынған өлкелер болмауы тиіс. Ал шын мәнінде, бұл аймақтарда бір емес, жүздеген елдімекен бар. Қазір жан-жағын жалмаған өрт адамдардың да басына қауіп бұлтын үйірген. Ал орман өртінен шыққан түтін Сібір мен Таяу Шығыс аймақтарына ауа жайылып, Орал, Татарстан, Красноярск, Новосібір, Омбы, Томск, Челябі аймақтарына да жеткен. Соңғы бірнеше күнде Қазақстанға да Ресейдегі өрттің түтіні келіп жетті. «Планета» ғылыми-зерттеу орталығы жақында ғарыштан түсірілген суреттерді жариялаған. Онда күніне орманның жүз мың гектарын таптап бара жатқан 10-нан астам өрт ошағы айқын көрінеді екен. Спутник мәліметтері бойынша, өрт ошақтары негізінен Красноярск, Иркутск және Якутияда орналасқан. Красноярск өлкесінің губернаторы Александр Усстың айтуынша, Сібір аумағындағы өртті сөндірудің еш мән-маңызы жоқ. Себебі, өртті ауыздықтауға жұмылдырылған арнайы күштің өміріне қауіп төнуі мүмкін.
– Басқару аймағы деп аталатын категория бар – ондай жерлер сөндірілмейді, сондай-ақ өрт сөндірілетін қорғаныс аймағы бар. Бақылау аймағына келетін болсақ, бұл көбінесе солтүстік аймақ, өрт көбінесе найзағайдың әсерінен болады. Бұл жүз, екі жүз, үш жүз және бес жүз жыл бұрын да осылай болған. Шындығында, бұл – қалыпты табиғи құбылыс, онымен күресу мағынасыз, мүмкін тіпті зиянды, – дейді Усс.
Greenpeace халықаралық тәуелсіз үкіметтік емес экологиялық ұйымының ресейлік бөлімшесінің ақпараты бойынша, қазіргі таңда осы жылы жанып кеткен жер көлемі 11 миллион гектарға жеткен. Бұл дегеніңіз – Португалия мен Хорватияның жер көлемінен еркін асып кетердей аймақ. Дәл қазір Якутияда – 939, Иркутск облысында – 580, ал Красноярскіде 949 гектар жер жанып жатыр.
«Қазгидромет» мекемесі таратқан ресми мәлімет бойынша, қазіргі таңда Сібірден ауып келген көк түтін негізінен солтүстік, шығыс және орталық Қазақстанды еркін қамтып үлгерген. Тиісінше, аталған аймақтардағы улы газ көлемі шекті бекітілген концентрациядан асып кеткен.
Байтақ Болашақ» экологиялық одақ» республикалық қоғамдық бірлестігінің Алматы қаласындағы филиалының жетекшісі Әділқасым Жарылқасынұлының айтуынша, бұл бей-жай қарайтын жағдай емес.
– Кешеден бері 300-ге жуық техника жұмылдырылды деген ақпарат шықты. Кей деректерде 23 ұшақ пен 2 мыңдай адамның өрт сөндіруге апарылғаны айтылады. 3 миллион гектар жерге мұншама адам мен техника дегеніңіз түк емес қой. Жұмырына жұқ болмайды былай айтқанда. Енді бұл өздерін жайлап қана қоймай, түтіні бізге де жетіп жатыр. Бұл біздің азаматтардың тыныс жол ауруларына шалдығуына әкеліп соғады, – дейді маман.
Эколог Мұсағали Дуамбеков бұл – халықаралық дабыл көтеретін мәселе дейді. Ресей билігінің осыншама қауіпті дүниеге тым самарқау қарауы өз басына ғана емес, көрші елдерге де орасан шығын әкелмек.
– АҚШ, Қытай сияқты алпауыт елдермен бәсекеге түсіп жүрген Ресейдің осындай төтенше жағдай алдында дәрменсіздік танытуы ұят нәрсе. Новосібірде тұратын серіктестеріммен де кешелі-бері телефон арқылы сөйлестім. Олардың айтуынша, ел билігі заңға өзгерістер енгізіп тастаған. Яғни, тек адам өміріне қауіп төнетін жағдай туындағанда, өрт елдімекендерге жақындаған кезде ғана арнайы күштер жұмылдырылады. Ал жазық даладағы орман өртенсе, заң бойынша биліктің оған мән бермеуге құқығы бар екен, – дейді маман.
«Қазгидромет» мәліметі бойынша түтін қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қостанай, Қарағанды, Алматы облыстарының, Нұр-Сұлтан мен Алматы қаласының да төбесін жаулап алған. Кешеден бері Алатауды да қалың тұман басқандай көрінген.
– Түтін дегеніңіз тұнып тұрған көмірқышқыл газы ғой. Менің білуімше, Ақмола облысындағы түтін концентрациясының шекті мөлшерінің деңгейі 3-тен асып кеткен. Негізінде түтінге төзетін шекті мөлшер – 1-ден аспауы керек. Сонда қазір ел тұрғындары 3 деңгейден жоғары улы газды жұтып жатыр. Газ қалдықтары адамның асқазаны мен жүрегіне, бауыры мен бүйрегіне еркін еніп, улап тастайды. Екі күн бұрын ғана Қостанайға барып келдім. Жол-жөнекей көргенім сол – көк түтіннен көз аша алмайсың. Бұрын ондай емес еді ғой. Демек, Ресейдегі алапат өрттің ысы мен түтіні біздің территорияны қазірдің өзінде еркін жайлап үлгерді деген сөз. Бұл – өте сұмдық жағдай. Сондықтан еліміздің Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі тиісті шара қабылдап, Ресейден өтемақы талап етуі керек. Өйткені қаншама адамдарымыздың денсаулығына өлшеусіз зиян келіп жатыр, – дейді эколог.
Маманның айтуынша, орман өрті – кездейсоқ жағдай емес. Оның артында қаншама беймәлім күштер тұрған болуы да кәдік. Себебі, экологтың айтуынша, орманды өрт шалған кезде ондағы ағаштар ешқашан түгелімен жанып кетпейді екен. Ары кетсе жапырағы мен қураған бұтақтары ғана жалынға шарпылады. Ал ағаштардың негізгі діңгегі аман-сау қала бермек. Қайта өрттің арқасында біраз жер кеңіп, ертеңгі күні браконьерлердің ағаштарды емін-еркін кесіп, пайдаларына жаратуына мүмкіндік туындайды. «2000 жылдары Экология министрінің кеңесшісі болған кезімде үнемі осындай мәселелерді қарайтын едік. Ағаш кесіп, соны сатып пайда табатын браконьерлер орманға әдейілеп өрт қояды. Иттің құйрығына от байлап жіберсе болды, бүкіл орманды жағып жіберуге болады. Неше түрлі қитұрқы тәсілдер бар. Бұл да осындай кесірлі әрекеттен бастау алған болуы әбден мүмкін» дейді маман.
Кеше Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің баспасөз қызметі Қазақстан аумағына қарай көшкен өрт қаупі жоқ деп мәлімдеме жасаумен шектелді.
«Орман және дала өртінің алдын алу және сөндіру мақсатында шекара бойындағы жерлерде РФ үкіметімен келісім жасалғанын атап өту қажет. Келісім бойынша Қазақстан немесе РФ аумағында орман, дала өрті шығып, оның таралу қаупі туындаған жағдайда, тараптар қажетті шара қабылдау мақсатында байланыс орындары арқылы құзыретті органдарға уақытылы хабар беріп отырады» делінген хабарламада.
«Қазгидромет» мекемесі таратқан ресми мәлімет бойынша, қазіргі таңда Сібірден ауып келген көк түтін негізінен солтүстік, шығыс және орталық Қазақстанды еркін қамтып үлгерген. Тиісінше, аталған аймақтардағы улы газ көлемі шекті бекітілген концентрациядан асып кеткен. Оның ең көп үлесі Ақмола облысына тиесілі – 2,9. Түтін концентрациясы Нұр-Сұлтанда – 1,2, Қостанай облысында – 2,1, Қарағанды облысында 1,3 деңгейін құрайды. Өрт әсерінен Шығыс Қазақстан облысында күкірт оксидінің көлемі артып, деңгейі 2,9-ға жеткен. Ал синоптикалық болжамға келер болсақ, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында және елордада қолайсыз ауа райы қалыптасып, бұл жағдай ауада ластаушы заттардың жиналуына ықпал еткен. Ресейдегі өрттің қашан сөнетіні, біздегі түтіннің қашан жойылатыны да белгісіз. Бұған қатысты тиісті ведомство ресми пікір білдіре ме, әлде өз орманымыз аман ғой деген қажетсіз бейқамдық салтанат құра бере ме, оны уақыт көрсетер.