Мектеп – қашанда ақыл-ойдың, парасат пен пайымның ордасы. Адамның адами болмыс-бітімінің қалыптасуына мектептің қосар үлесі орасан. Осы өмірге өрнек салып, бояуын құбылтып, білім тамшысын себелейтін білім ордасына қарыздар емес адам жоқ шығар, сірә.
Менің ұғымымда адам баласының жүрегінде қадір тұтып құрметтейтін екі қасиетті ұғым болса, соның біріншісі – Ана, екіншісі – Ұстаз! «Ұстаз» деген қазақ баласы үшін қашанда қасиетті, қадірлі ұғым болған. Жақсы жанды көргенде «Ұстазы жақсының – ұстамы жақсы», «Ұстаздан тәрбие алған» немесе «Ұстаз алдын көрген» деген сөздер «ана тәрбиесін алған» деген сөзбен ұштасып жатады. Алғаш әріп танытып, өмірдің қыр-сырын білуге, сан қилы құбылыстарын терең түсінуге мұрындық болып, жан дүниеңе нұрлы шуақ түсіріп, адамгершілікке баулыған мұғалімнің бейнесі көңіл төрінен орын алары анық. Ұстаз әр адамның жанына білім дәнін сеуіп, әр шәкіртін балапандай аялап, өмір атты шексіз ғаламға топшысын қатайтып ұшырады.
Қаншама жыл өтсе де менің 63 жыл бұрын мектепке барған кезім, алғашқы ұстазым, сыныптас достарым туралы үзік-үзік есте қалған жағдайлар ұмытылған емес. Алғаш мектеп табалдырығын аттағанда бір қабатты төрт сынып орналасқан мектепке келдік. Мектебіміз қолдан құйылған кірпіштен салынған екі бөлмелі үй болатын. Бір бөлмесінде 1 мен 3-сынып, ал екінші бөлмеде 2 мен 4-сынып оқушылары болды. Алғашқы ұстазымыз бізді сыныпқа кіргізіп, партаға отырғызып, қамқорлық танытты. Ойын қуып жүргенде балақты түре шаңдатып қасынан өткен сол бір шаңырақтың, уақыты келгенде, біздің де киелі ордамызға айналатынын ойладық дейсіз бе?
Енді міне, ішіне еніп, партаға қызыға қарап, ұстаздың әр айтқан сөзіне аузымызды ашып қарап қалған сәт те күні кешегідей елес береді. Сол кездегі тәрбиенің қуаты шығар, мектеп қасиетті орын, ұстаз ерекше тұлға еді. Ұcтаздың әрбір айтқан сөзін, берілген тапсырмасын орындауға тырысатынбыз. Көп уақыт өтсе де, алғаш қолымызға қалам ұстап, әріп танытқан бастауыш сынып мұғалімі Мұхаммед ағай (есімде осылай қалыпты) туралы есте қалған естелікті уақыты ескірсе де санада қайта жаңғыртудың орайы келген сыңайлы.
Ғұмырын ұлағатты жолға арнаған ұстазымыз Мұхаммед ағай бір қарағанда (сол кез үшін) қатал болған сияқты. Сол қаталдықтың аясында: білсін, үйренсін, сауаттансын, дұрыс жазсын, білімді болсын деген ой тұрғанын уақытында сезбесек те, өсе келе оның мәнін терең түсінгендейміз. Мұғалім шәкіртке тәрбиеші ұстаз болса, оқушы мұғалімнің киім киюі, жүріс-тұрысы, әңгімесіне қарап, өзіне үлгі болатындай жақсы жақтарын іздейді. Ал Мұхаммед ағай сол кездегі өзінің қара кителімен, аяғындағы етігімен ерекше көрінетін. Өте ұқыпты, тазалықты жаны жақсы көретін. Тақтаға жазған әріптері баспа қарпіндей түсетін және сондай әдемі жазуды бізден талап ететін. Қолымыздан келгенше тапсырмасын орындауға тырысып бағатынбыз. Ол кісінің мәтінді оқуы, оны түсіндіріп жеткізуі, өте жайлы түсінікті әрі көркем болушы еді. Көп жыл өтсе де еске түскен естеліктерді қағаз бетіне түсіріп жазып отырып, ұстазымның жарқын бейнесін көз алдыма елестетіп отырмын.
Ең алғашқы мектеп табалдырығын аттаған кездегі бірінші қыркүйек күні айтқан әңгімесі әлі есімізде: «Ертеректе әкесі мен баласы келе жатып, әкесі жолда жатқан сынық тағаны көріп, баласына тағаны алғын десе, бала ерініп алмайды, әкесі үнсіз тағаны алып, ұстаға сатып, ақшасына шие алады. Әкесі шиені өзі жеп және жерге бір талдан тастап отырады, бала тастаған әрбір шиені еңкейіп, теріп жейді. Сондағы айтпағы бір рет еңкеюге ерінген, жүз рет еңкеюге тура келеді. Сондықтан ешуақытта еріншек болмаңдар», – деген еді. Сол ғибратты әңгіменің жемісін көріп, әрбір шәкірттері өз жолын тауып, әртүрлі мамандық иесі атанды. Дәрігер, экономист, қаржыгер, мұғалім, қаламгер, механик, зоотехник, агроном сияқты мамандықтарды таңдап, өз елінің дамуына үлестерін қосты. Отау құрып, балалы-шағалы, немерелері болып жатқан жайы бар. Бұған ұстаздарынан алған білім мен берген тәрбиесі арқылы қол жеткізіп отыр.
Бастауыш мектепті бітірген соң ауылымнан 60 шақырым жердегі Карл Маркс (қазіргі Ақтүйесай) шаруашылығындағы мектеп-интернатқа 5-сыныпқа оқуға қабылдандым. 1966 жылы осы мектеп-интернатты бітіріп шықтым. Бастауыш сынып емес, орта буын, жоғары сыныптарда да өз мамандығына берілген, саласын жетік меңгерген ұстаздар сабақ берді. Олардың әрбір сөзі, айтқан ақылы, сілтеген жолы жадымда сақталды. Сондай ерекше үлгі болған ұстаздарымды да айтпай кету мүмкін емес. Химия пәнінің мұғалімі – Төлеубай ағай, математика пәнінің мұғалімі – Балта ағай, физика пәнінің мұғалімі – Еслям ағай, орыс тілі пәнінің мұғалімі – Әйіш апай. Балта мұғалімім бесіншіден бастап оныншы сыныпты бітіріп шыққанша сынып жетекшісі болды. Қабілетіме қарай математика пәніне құштарлығымды арттырып, көптеген сырларымен таныстырды. Шахмат ойнауға үйретті. Астрономияға баулыды. Қосымша кітаптар әкеліп, оқуыма мүмкіншілік жасады. Содан болар, мұғалімдерге байланысты математика, физика және химия пәндерін ұнатып оқыдым. Мұғалімдер де сабақтарын қызықты қылып өткізетін.
А.Фердинанд айтқандай, «Кісінің бойындағы үйрену құмарлығын оятқан адам, ең жақсы мұғалім» десе, аталған ұстаздарым жастарға білім беруде шаршамай, талмай, еңбек етіп, өз шәкірттерінің қызығушылығын оятып, өмір деген үлкен жолға аттандырған адамдар.А.Фердинанд айтқандай, «Кісінің бойындағы үйрену құмарлығын оятқан адам, ең жақсы мұғалім» десе, аталған ұстаздарым жастарға білім беруде шаршамай, талмай, еңбек етіп, өз шәкірттерінің қызығушылығын оятып, өмір деген үлкен жолға аттандырған адамдар.
Менің ауылымдағы «Жамбыл» атындағы бастауыш мектебі өмірдің ағымына сәйкес кемелді келешегінде сегізжылдық, кейіннен онжылдық орта мектептің деңгейінде өмір сүріп жатыр. Осы мектебім биыл, яғни 2019 жылы 80-оқу жылының есігін ашқалы отыр. Мерейтойы құтты болсын! Мектебімнің: «Босағасы берік, шаңырағы биік, керегесі кең болып», әлі де ғасырлық өмірі болсын демекпін. Ұжымына абыройлы және нәтижелі, жемісті еңбекті тілеймін!
Мектепте сапалы білім мен саналы тәрбие қалыптастыру, ұжымда ынтымақтастық орнату әрине, сол мектептің басшысына байланысты. Сол себепті, осы мектептің түлегі, елдің қалаулы азаматы, туған жердің түтінін түтетіп, мектептің гүлденуіне өз үлесін қосып жүрген Жамбыл орта мектебінің директоры Қайролла Мешелұлының еңбегін айта кету керек. Білімі, іскерлігі, біліктілігі, жаңашылдығы, ізденімпаздығы, ұстамдылық қасиеттері педагогикалық әкімшілік міндеттері мен мәселелерді шешуде, мамандардың міндеттерін айқындауда, қолдауда, дұрыс шешім қабылдауда оң нәтижесін беруде деген тұжырымды ойларды естіп жүрміз.
Қайролла Мешелұлының басшылығымен мектептің педагогикалық ұжымы мен шәкірттері білім шыңдау мақсатында пәндік олимпиадалар мен ғылыми жоба жарыстары, спорттық және көркемөнерпаздар байқауларын ұйымдастырып жүр. Мәселен, Қайролла Мешелұлының бастауымен Ұлы Отан соғысына қатысқан Мырзағұл ауылының азаматтарына арнайы ескерткіш орнатылды. Ауыл жастарының басын біріктіріп шағын стадион салуда да осы кісінің еңбегі зор. Сонымен қатар ауыл тұрғындарын, ауылда туып-өскен, бірақ шетте қызметте жүрген ел азаматтарын жұмылдырып ауылға мешіт тұрғызды.
Ескендір Зұлқарнайын жорықтан оралғанда, ең әуелі ұстазына, кейін ата-анасына сәлем беруге баратын көрінеді. Мұның сырын сұрағанда ол: «Ата-анам менің аспаннан жерге түсуіме, дүниеге келуіме себепкер. Ал ұстазым жерден аспанға, яғни жәннатқа кіруіме себепші», – деген екен. Сондай санаулы ұстаздардың қатарынан көрініп жүрген, ерен еңбек пен төзімділікті биік мақсат етіп ұстанған директор Қайролла Мешелұлының алар асулары әлі де алда екеніне кәміл сенемін.
Еслямбек БЕКПАЕВ