Бәрімізде де тығыз шаруа шығады. Осындайда қала арасын жалғау үшін ұшақпен ұшқан тиімді. Егер сіз ертерек билет алып қойсаңыз тиімді. Елімізде ішкі рейс билеті қымбат. Дәл бүгінге билет алсаңыз, шамамен 25-30 мың теңгенің айналасында болады. Қызмет көрсету сапасы жоғары рейспен ұшамын десеңіз, қалтаңыз қалың болғаны жөн. Бұл мәселе – Жолдауда «квазимемлекеттік сектордың қайтарымын реттеу» деп арнайы қарастырған Мемлекет басшысы үшін де маңызды.
Қазақстанда 8 әуекомпания халыққа қызмет көрсетеді. 20 әуежай жұмыс істейді. Оның ішінде – 12 мемлекеттік, 6 жекеменшік, концессияда 2 әуежай бар. 2010-2018 жылы Қызылорда, Көкшетау, Ақтау әуежайында ұшу-қону жолақтары жөндеуден өтті. Нұр-Сұлтан қаласындағы әуежайға жаңа терминал жолағы берілді. 2018 жылы елімізде 14 жаңа халықаралық бағыт ашылды.
Президент Жолдауында «Сұранысы жоғары бағдарлар бойынша негізгі әуе тасымалдаушы белгілейтін билеттердің құны неге сонша қымбат?! Оның бағасы Еуропаға қарағанда 30 пайызға артық. Біздің әуежайда көрсетілетін қызметтер құнының салыстырмалы түрде жоғары болуын қалай түсінуге болады? Қазақстан әуежайларында жанармай шетелдік тасымалдаушылар үшін қымбат бағаға, ал отандық тасымалдаушыларға арзанға сатылатыны неліктен? Соның салдарынан Қазақстанның авиация саласы халықаралық бәсекеге қабілеттігінен айырылып, транзиттік әлеуетіміз төмендеп кетті» делінген.
Мемлекет басшысы дұрыс айтады. Әуекомпаниялар халықаралық деңгейге сай емес. Air Help Score жыл сайын үздік әуекомпаниялардың тізімін жариялайды. Биыл үздіктер қатарында – Qatar Airways, American Airways, Aeromexico. Air Help рейтингі қызмет көрсету сапасына, өтінім қабылдауына, қауіпсіздік жүйесіне қарап түзеді. Бұл рейтингте Қазақстан жоқ. Turkish Airlines 18 – орында, Lot Polish Airlines 20-шы орында тұр.
Астана мен Алматының арасы...
– Ішкі рейспен жиі ұшамын. Алматыдан елордаға ұшу қымбат. Кейде шетелдегі 1 апталық демалыстың құнына тең. Мұның бәріне бәсеке жоғы себеп. Монополия басым. Кейбір мекеме өзінің жалғыз, дара екенін пайдаланып, басымдық танытады. Нарықтық жүйенің де әсері бар, – дейді А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры Ерден Қажыбек.
Көз жеткізу үшін Алматы мен Нұр-Сұлтан арасындағы билет бағасын қарап көрдік. 5 қыркүйекке билет бағасы 20 847 теңгеден басталып, 50 146 теңгеге жалғасады. Бір ай бұрын, 5 қазанға билет алам десеңіз, 12 401 – 49 301 теңгеге елордаға жетесіз.
18-орындағы Turkish Airlines-тің ішкі рейстерін қарап көрдік. Егер Стамбұл – Анкара бағытында 5 қыркүйекке билет алсаңыз, 12 663 пен 53 131 теңге аралығында. Стамбұл мен Анкара арасында бір ай бұрынғы тарифті қарап көрдік. Бизнес класс бағасы – 44 153 теңге, эконом класс 8 643 теңгеден басталады. Бір ай бұрынғы тариф екі елде екітүрлі. Қалалар арасындағы арақашықтықты естен шығармаған абзал. Дегенмен айтарлықтай айырмашылық бар. Біздегі ішкі рейс бағасы неге қымбат?
Елдегі ішкі рейс бағасы алымдар, ұшу санаты, тарифтерді қолдану ережелері, апта күндері, маусым мен валюта бағамына байланысты екен. Мысалы, сенбі мен жексенбі, мереке күндері ұшуды жоспарламағаныңыз жөн. Себебі, билет бағасы тым қымбат. Есесіне сейсенбі, сәрсенбі және бейсенбіде баға төмен. Сондай-ақ жоғары және төмен маусым деген ұғым бар. Тиісінше жоғары маусымда билет бағасы қымбаттайды. Діттеген бағытқа тікелей ұшатын рейске қарағанда, ұшақ ауыстырып отыру тиімді. Бағасы да арзан.
Қайтсек арзан билет аламыз?
Еуразиялық интеграция институты әлеуметтік зерттеулер орталығының бас маманы Еркебұлан Аманғосовтың әуекомпаниялар тарифке өзгеріс енгізсе деген тілегі бар. Сонымен қатар керосин бағасын мемлекет тарапынан қадағалауды ұсынады.
– Әуе билеті бағасы тақырыбы күрделі. Себебі, бізде әуе отыны қымбат. Трафик шетелмен салыстырғанда төмен. Мемлекет тарапынан қолдау қажет. Әуе компаниялар арасындағы бәсекелестікті күшейту керек. Бізде ұшатын кеңістік ауқымы ұзақ. Мысалы, Алматы мен Ақтау арасында 2 000 шақырымды ұшып өту керек. Салыстырып қарасақ, батыс елдерінде өмір сүру деңгейі жоғары. Сондықтан билет бағасы бізден арзандау. Сондай-ақ ұшу қашықтығы да ұзақ емес. Керосин бағасын қалыпқа түсірсек, жағдай реттеледі. Еліміздегі әуекомпаниялар керосинді шетелден сатып алады деп естіп жатамыз. Аталған мәселені мемлекет деңгейінде қарастырған жөн.
Менің ойымша, билет сатып аларда әлеуметтік жеңілдікті қарастырған жөн секілді. Бәріміз балалар мен ересектер тарифін білеміз. Көпбалалы аналарға, аз қамтылған отбасыларға сәл-пәл жеңілдік жасасақ. Мұның өзі айтарлықтай көмек болар еді, – дейді Еркебұлан Аманғосов.
Саясаттанушы Қазбек Майгелдиновтің ойынша мәселені шешудің механизмін іске қосу керек. Лоукостерді көбейтсек, әуекомпаниялар арасында бәсеке болады.
– Биылғы Президент Жолдауында бірқатар әлеуметтік, экономикалық мәселе көтерілген. Соның ішінде әуе және теміржол билетінің қымбат екені де айтылды. Жолдаудың 3-тармағында мемлекеттік және ұлттық компаниялардың санын азайту мәселесі көтерілді. Дұрыс шешім деп ойлаймын. Өйткені кез келген нарықтық экономикада бәсеке керек. Бәсеке қызу үшін әуе мен теміржол саласында бірқатар серіктестіктер жұмыс істеуі тиіс. Сонда нәтиже шығады, – дейді ол. Саясаттанушының айтуынша, біріншіден, билет бағасы арзандайды. Екіншіден, сервистік қызмет жақсарады. Осы тұрғыда елімізде ілгерілеу бар. FlyArystan әуекомпаниялардың қатарын толықтырды. Дегенмен бұл – аз. Себебі, шетелде лоукостер өте танымал. «Лоукостер дегеніміз – билет құнының төмендеуіне байланысты кейбір сервистік қызметтің ақылы түрге көшуі. Атап айтсақ, қол жүгі мен тағамның ақылы болуы. Билет бағасы осыған сай төмен түседі. Қазақстан нарығында лоукостердің көп болғаны абзал. Немесе ұлттық лоукостерлік компанияларды құру арқылы бәсеке мәселесін шешуге болады. Мұның теміржол билетіне де қатысы бар. Негізгі тасымалдаушы – «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы мен бірнеше серіктестіктер. Соның өзінде жазда 2 ай бұрын билет іздесеңіз, таппайсыз. Неліктен? Өйткені арада алыпсатарлар пайда көріп отыр, – дейді Қазбек Майгелдинов.
Бұған дәлел – билеттердің тікелей ұлттық компания арқылы сатылмай, басқа да жеке ұйымдарда сатылуы. Мәселені шешу үшін бірнеше механизм болуы керек. Тікелей бағаны төмендете алмайды. «Жанармай бағасы, жолаушы саны рөл атқарады. Дегенмен бәсекені күшейтсек, шешім табылады», – дейді ол.
Билет мәселесі – билікте
Аталған мәселе осыдан 2 жыл бұрын Сенаттың отырысында қаралған. Депутаттар Индустрия және даму министріне билет бағасына қатысты сұрақ қойған. Сол кездегі министр Жеңіс Қасымбек елімізде екі бағыт Алматы – Шымкент, Алматы – Нұр-Сұлтан бойынша 4 тасымалдаушы бар деп айтқан.
Алматы – Нұр-Сұлтан бағытында күніне ұшатын 17 рейс бар екен. Сонымен қатар Батыс Қазақстанға ұшатын ұшақ билеттерінің қымбат екеніне тоқталған. Арзандату үшін тасымалдаушы санын арттыру керегін алға тартқан.
Арада 2 жыл өтті. Жетекші әуекомпаниялар бағасы сол қалпы. Жетістік – FlyArystan әуекомпаниясының ашылуы. Төмен тарифпен ұшуға берілген мүмкіндік. FlyArystan 6 бағыт бойынша ұшады. Мысалы, Алматы – Тараз бағытындағы ең төменгі тариф бағасы – 3 999 теңге. Бірақ бұл бағада ұшқыңыз келсе, ай бұрын қамдануыңыз керек. Себебі, арзан тарифтер тез сатылып кетеді.
Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі комитет төрағасының орынбасары Айбек Әлжанов билет бағасының қымбаттауы әуе кемелерінің жетіспеуіне байланысты екенін айтты. Әуе тасымалы компаниялары тұрғындардың сұранысын өтей алмай отырғанын жеткізді. Биыл FlyArystan қосымша ұшақтар сатып алса, 2023 жылға дейін аталған компанияның әуе паркі 15 ұшақпен толығатынын мәлімдеді.
Мәселе – бәсекеде. Шынымен де, көйлек сататын 10 дүкен қатар тұрса, ең арзанын таңдайтыныңыз анық. Қатар тұрған соң, даму бар. Имидж бен қызмет көрсету сапасы көтеріледі. Елдегі әуекомпания саны мен лоукостерлер көбейсе, билет бағасы түсері анық. Нәтижесінде, инфрақұрылым жақсарады. Қызмет сапасы артса, халықаралық рейтингке енеміз. Халықаралық рейтинг дейміз, елдегі рейтинг түзілді ме екен? Біздегі әуекомпаниялар өзара бәсекеге дайын ба?