Педофилия дертімен күресу оңайға соқпай тұр. Елдің шығысында біреуін жазалап жатсақ, батыста тағы бірі 5-6 жасар қыздың тағдырын тас-талқан етіп жатады. Жағдайдың өршігені сонша, қазір ата-аналар балаларын мектепке жіберудің өзіне қорқып қалған. Жыл басынан бері кәмелетке толмаған балаларға жыныстық зорлық көрсеткен 589 оқиға тіркеліпті.
Ішкі істер министрінің бірінші орынбасары Марат Қожаевтың айтуынша, қазіргі таңда полиция тізімінде 1350 педофил тіркеуде тұр. Ал республика бойынша 1575 адам кәмелет жасына толмаған балаларға сексуалды зорлық көрсеткені үшін жазасын өтеп жатыр. Сегіз айдың қорытындысы бойынша, Қылмыстық кодекстің 124-бабы «Жас балаларды азғыру» бойынша қылмыс біршама азайған. Алайда кәмелетке толмағандарға сексуалды зорлық-зомбылық көрсету көлемі әлдеқайда өскен. Министрлік өкілдерінің мәлімдеуінше, әрбір екінші қылмыс жеке пәтер, үй және жатақханаларда болады екен. Бұдан да сорақысы қылмыстың 77 пайызын жәбірленушінің жақыны мен туыстары жасайтын болып шыққан.
– Олар өгей әке, анасымен бірге тұратын ер адам, туыстары, көршілері, таныстары болып кете береді. Мұндай қылмысқа дәлел жинау кезінде біраз қиындық туындайды. Осындай істер кезінде куәгер табу қиынның қиыны. Ал айыптау негізінен жәбірленушінің айтқаны арқылы дайындалады. Біз барынша кінәлі адамды табуға тырысамыз, – дейді Марат Қожаев.
Алты жасында жыныстық зорлыққа тап болған жанның бірі – Ләззат Рақышева. Қазір «Балалар зорлық-зомбылыққа қарсы қоғамдық қорының» құрылтайшысы болып еңбек ететін ол туыстарымның көмегі арқасында қалыпты өмірге бейімделіп кеттім дейді.
– Алты жасымда зорлық көргем. Шешемнен алты айлығымда жетім қалғанмын. Сөйтіп, шешемнің сіңлісі мені қамқорлығына алып, дәрігерге көрсетіп, психологтарға апарып, жағдайымды реттеу үшін барын салады. Соның арқасында қалыпты өмірге түстім. Дегенмен ол жағдай санадан ұмытылмайды. Зорланғаннан кейін талай уақыт бойы ұйқымнан шошып оянып жүрдім. Сондықтан болар зорлық көрген балалардың құқын қорғауға, олардың жанайқайын жеткізуге тырысып жүрмін, – дейді Ләззат.
Елімізде қылмыстың дәл осы түріне қатысты өлім жазасы тағайындалуы мүмкін. Сенатор Мұрат Бақтиярұлы бірнеше күн бұрын дәл осындай ұсыныс жасады.
– Әйелдерге, қыздарға, балаларға зорлық көрсету ауыр қылмыс саналады. Ал біздің Қылмыстық кодекс бойынша оларға өте жұмсақ жаза кесіліп жатады. Бұған дейін сенаторлар тобы осындай қылмыстар үшін өлім жазасын тағайындауды сұраған еді. Парламент мүшесі ретінде бұл ұсынысты қолдаймын, – дейді депутат.
Еске салсақ, елімізде Қылмыстық және Қылмыстық-процессуалдық кодекстерге түзету енгізілмек. Ол бойынша әдейі ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін жауапкершіліктің қатаңдатылуы да қамтылған. Енді жас балаға сексуалды зорлық көрсеткендер өмірбойына немесе 20 жылдан кем емес мерзімге сотталуы мүмкін. Ләззат Рақышева өлім жазасы енгізілуі керек деген пікірде.
– Жәбірленуші ретінде өлім жазасының енгізілгені дұрыс деп есептеймін. Күнделікті естіп жатамыз – бала зорлау саны өсіп бара жатыр. Оларды қалай жазаласақ та азаятын емес. Сотталса да өкінбейтін сияқты. Отырып шыққаннан кейін сол баяғы әдетіне қайта басады. Әрі оларға кесілетін мерзім де соншалықты көп емес. Сондықтан өлім жазасы – олардың жолын кесіп, қылмыс көлемін азайтатын бірден-бір шешім, – дейді ол.
https://youtu.be/kAid3izlha4
Ал «НеМолчиKZ» қоғамдық қорының директоры Алмат Мұхамеджановтың айтуынша, біздің мемлекет педофилдер үшін өлім жазасын енгізуге әлі дайын емес.
– Әйелдер мен қыздарға жыныстық зорлық, оның ішінде балаларға сексуалды зорлық көрсету қылмысы бойынша өлім жазасын енгізу әзірге ақылға сыйымсыз. Неге? Себебі, біздің елдің сот жүйесі әлі бұған дайын емес. Біздің судьялар мен сот саласы қызметкерлерінің біліктілігі мәселенің ақ-қарасын ашуға, сараптауға, шын қылмыскер мен жалған қылмыскерді тануға дайын болмай отыр. Оны әртүрлі сот процестерінен де естіп, біліп жатамыз. Мәселен, қазіргі таңда педофилия бойынша түрмеде отырған үш кінәсіз адамды білемін. Олар – нақақтан нақақ жазаға кесіліп кеткен жандар. Ертеңгі күні өлім жазасы енгізілетін болса, онда тағы да осындай кінәсіз адамдар зардап шегіп қалатын сияқты. Ал өлім жазасы бір мәрте шешім шыққан соң қайта қарастырылмайды. Сондықтан мемлекеттегі сот жүйесіне толыққанды реформа жасалып, тазартылып, содан кейін барып аталған ауыр жаза енгізілсе, қолдауға болады, – дейді маман.
Әзірге Қазақстан педофилдерді жазалауды химиялық кастрация арқылы жүзеге асыруда. Аталған ереже 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілген. Осы үшін былтыр бюджеттен 9 миллион 629 мың теңге бөлінген. Ал 2019 жылы 11 миллион 038 мың теңге бөлінген. Мұндай ақпаратты Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмек ұйымдастыру департаменті таратты. С.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медициналық университеті Психиатрия кафедрасының профессоры Ғалия Құдиярованың сөзінше, химиялық кастрация жасау – уақытша құбылыс. «Мұны мәселенің шешімі деуге келмейді. Ертеңгі күні ол қайталануы мүмкін. Педофилдерді тап басып тану да қиын. Олар күндіз тәртіпті, кәдімгі адамдар сияқты жүреді де, кеш түсе өзгеріп сала береді. Жас бала немесе қыз көрсе болды күндізгі адамгершілігі жоғалады да, нағыз қаскөй адамға айналады» дейді сарапшы. Әлемде педофилдермен күрестің түрлі тәсілі жолға қойылған. Соның бірі – педофилдер картасын дайындап, оны сайтта және қалаларда, шағын аудандарда арнайы тақтайшаға іліп қою. Бізде бұл мәселені Бас прокуратура 2016 жылы қолға алған. Алайда ол электронды түрде ғана жасалды. Аталған сілтемеге қазір кіру мүмкін емес. Ал АҚШ-тағыдай өңірлерде «мына ауданда педофил тұрады» немесе «бұл аймақ педофилдерден ада» деген сияқты жазулар ілінген жоқ. Бізге «өлім жазасы керек пе, жоқ па?» деген сауал-тартыстан гөрі, аталған тәсілді енгізу ұтымдырақ сияқты көрінеді. Әлем елдері қолға алған тағы бір әдіс – химиялық кастрация. Бірер жыл бұрын Украинаның да Жоғарғы Радасы осы ережені заңдастырды. Олардың заңы бойынша қылмыскерге 7-15 жыл аралығында жаза кесіледі және мерзімінен бұрын босап шығу қарастырылмайды. Сондай-ақ сотты болған адам өмір бойына әкімшілік бақылауда болады. Мұндай тәртіп Польшада да бар. Олар Әділет министрлігінің сайтында педофилия бойынша сотталған 768 адамның жеке мәліметтерін (суреті, аты-жөні, мекенжайы) жариялаған. Сонымен қатар аса ауыр сексуалды қылмыс жасаған тағы 2600 адамның да ашық реестрі дайын. Бұл тізім құқық қорғау органдары, мектеп, балабақша, жазғы лагер басшылары үшін қолжетімді.
Ал АҚШ-та химиялық кастрация 1996 жылдан бері қолданылады. Оны алғашқылардың бірі болып Калифорния штаты қолға алған. Бұл жақта да педофилдер туралы ақпарат ұлттық мәліметтер базасында жарияланып отырады. 14 штатта олардың мектеп, автобус аялдамасы, балабақша маңына қоныстануына қатаң тыйым салынған. Ресей – педофилдер үшін ең қатаң жаза енгізетін елдер қатарында. Мемлекет 14 жастан аспаған балаларға жыныстық зорлық көрсеткені үшін қылмыскерді өмір бойына бас бостандығынан айырады.
Ләззат Рақышеваның сөзінше, АҚШ-та үйді жалға алуға келген адамның педофилияға қатысы бар-жоғы міндетті түрде тексеріледі екен. Осы арқылы қоғамда оларды тоқтату әртүрлі тыйымдар арқылы жолға қойылған. Бізге де осындай әлеуметтік қатаң тыйымдар, әрбір адамның өмірбаянын қатаң бақылау қолға алынуы қажет секілді. Әйтпеген күнде педофилдерге жем болғанымыз болған. Ал оларды бала жастан ізгілікке тәрбиелеу, халықтың материалдық жағдайын жақсарту, сол арқылы мұқтаждықтан арылту, олардың нан іздеп немесе құр сенделіп қылмысқа баруына жол бермеу – кешенді проблема. Дәл қазір біздің мемлекеттің алдында тұрған ұлы іс десе де болғандай.