«Рухани жаңғыру құндылықтары біздің басты рухани бағдарымыз болып қала береді. Тарихқа құрметпен қарау, Отанға адал болу, ғылым мен білімге деген ұмтылыс – мұның барлығы халқымыздың бойындағы асыл қасиет. Бұл қасиеттер халқымыздың бірлігін және ұлтымыздың жасампаздығын нығайтады, бәсекеге қабілетті ел болуға жол ашады. Қазақстанды болашаққа бастайтын – жастар. Сондықтан бұл бағдарламаны жас ұрпақты тәрбиелеуге бағыттауымыз қажет» деген еді Президент Қ.Тоқаев. Соған орай, еліміздегі Жастар жылы аясында ұрпақтар сабақтастығын жаңғырта отырып, түркітілдес елдер жастарының «Қорқыт және Ұлы дала сазы» халықаралық фестивалі өтті.
Биыл бесінші рет өткен бұл шара үш күнге созылған. Мұндағы мақсат – жастардың қарым-қатынасын нығайту, ортақ тарих пен құндылықтарды насихаттау, жастар саясатында оң бастамалар бойынша тәжірибе алмасу. Себебі фестивальға Иран, Түркия, Әзірбайжан, Қырғызстан мемлекеттерінен және еліміздің әр өңірінен белгілі ғалымдар мен өнер иелері қатысқан.
– Сырдариясы жыр дариясына ұласқан, ойшыл абыз Қорқыт ата туып-өскен барша түркі халқының байырғы Отаны, Елбасы Алаштың анасына балаған Сыр елі – ежелден мәдениеті дамыған, өнердің киесі дарыған киелі мекен. Қорқыт ата мұралары БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО-ның ғаламдық материалдық емес мәдени мұралар тізіміне енген. Бұл – тек Сыр елінің ғана емес, барша түркі жұртының қуанышы. Ұлы ойшыл, абыз Қорқыт атаның мұраларына арналған бұл фестивальдың келер ұрпаққа берері көп. Бүгінгі таңда облысымыздың 7 ауданында қобыз үйірмелері ашылып, осы өнерге жас жеткіншектердің қызығушылығы күн санап артып келе жатқанын мақтанышпен айтқым келеді, – деді облыс әкімінің орынбасары Наурызбай Байқадамов фестивальдың ашылу салтанатында.
Бұған дәлел – «Қорқыт. Қобыз» атты республикалық қобызшылар мен қобыздың сүйемелдеуімен жыр айтушылардың байқауы. Былтыр өткен шара аймақта алғаш рет ұйымдастырылған еді. Бүгінде Қорқыттың күйлері еліміздің түкпір-түкпіріндегі жоғары оқу орындарында шәкірттерге үйретіліп, әлем сахналарында орындалуда.
Фестивальға қатысқан халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымының бас хатшысының орынбасары, доцент, ғылым докторы Чакыджы Билял ыстық ықыласын білдірді.
– Біздің ата-бабаларымыз Сырдың бойында өмір сүрген. Кейін осы жерден кетіп, бір-бір ұлтқа, үлкен мемлекеттерге айналдық. Қанша ұлттың өсіп-өнген құт мекені аман болсын. Бұл – әлемнің ең мықты суретшілері сала алмайтын, барша ақындар жиылып сөзбен жеткізе алмайтын тамаша көрініс, – деді ТҮРКСОЙ ұйымының Қазақстандағы өкілі, доцент, филология ғылымдарының кандидаты Асқар Тұрғанбаев.
Фестиваль сахнасының шымылдығы қаймағы бұзылмаған саф өнердің жалғастырушысы сырбойылық жыраулар жырымен түрілді. Атап айтқанда, Өзбекстанда өткен халықаралық бахшы жыр фестивалінің бас жүлдегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ұлжан Байбосынова, есімі елге белгілі жыршы-жыраулар Бисенбек Төлеубаев, Күнсұлу Түрікпенова, Әділхан Қуаңбаев мақам сазды маржандай төгіп, айналаны жырмен көмкерді.
Фестивальдың екінші күні «Қорқыт ата мұраларының түркі әлеміндегі ролі» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференциясы өтті. Бұл басқосуда облыс әкімі Қуанышбек Ысқақов сөз сөйлеп, «Рухани жаңғырудың бастауы – ұлттық құндылықтар болса, Қорқыт ата мұрасының біз үшін орны бөлек. Осы ретте түркі халықтарына ортақ баба мұрасын насихаттай отырып, бірлігіміз бен ынтымағымызды нығайту, әдебиетіміз бен өнерімізді дамыту – зор жетістік.
Дәстүрлі өнер фестивалінің біздің өңірде өтуінің өзіндік мәні бар. Қызылорда қаласы ХХ ғасырдың 20-жылдары Қазақ елінің астанасы болды. Ерте замандарда Сыр бойын мекендеген тайпалар көне түркі мемлекеттерін құрып, оларды Ұлы Жібек жолындағы саяси ортаға айналдырды. Сондықтан Сыр елі түбі бір түркі мәдениетінің мұрагері ретінде Қорқыт мұрасын дәріптеуде алда жүруі тиіс» деген лебізін жеткізді.
Аймақ басшысының айтуынша, фестиваль Елбасының қолдауымен алғаш рет 2006 жылы ұйымдастырылып, содан бері үзілген емес. Бастаманы жүзеге асыруда облысты басқарған мемлекет және қоғам қайраткері Қырымбек Көшербаевтың да үлесі зор. Осы уақыт аралығында тарихи-мәдени мұраларды қорғау және пайдалану жөніндегі ғылыми-әдістемелік кеңес құрып, баба мұрасын зерттеу бағытында біршама жұмыс атқарды. Қорқыт ата кесенесі Елбасы тапсырмасымен 2015 жылы қайта жаңғыртылып, зиярат ету орталығы қоса салынды. Кешен бүкіләлемдік EXPO – 2017 көрмесі нысандарының бірі болды. Ең басты жетістік, былтыр Маврикийде өткен ЮНЕСКО-ның 13-сессиясында Қорқыт ата мұрасы БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО-ның материалдық емес мәдени мұраларының тізіміне енген. Бұл – маңызды жетістік. Бес жылдан кейін материалдық емес мәдени мұраларды қорғау жөніндегі комитет алдында Қорқыт ата мұраларын дамыту бағытындағы жұмыс бойынша есеп беруде. Мұндай қадам барша түркі әлемінің рухани тәлімгерінің шығармаларын сақтап қана қоймай, оны болашақ ұрпаққа жеткізіп, баба мұрасын насихаттау аса маңызды.
– Бүгінде түркітілдес халықтардың әрқайсысы оны өзіне икемдеп алған. Қорқыт бірінде – абыз қарт, екіншісінде – жыршы-жырау, енді бірінде – аңыз-әпсана кейіпкері. музыканың атасы немесе мәңгілік өмір іздеген жиһанкез ретінде белгілі. Қорқыт тұлғасы Ұлы даланың ежелгі тарихында теңдессіз болып, көне түркі халықтарының санасында өшпестей із қалдырды. Арғы дәуірде ерекше ардақталып, мифтік кейіпкер дәрежесіне дейін көтерілді. Кейінгі дәуір оқиғалары да оған нұқсан келтіре алған жоқ. Халық санасында әбден орныққан қасіретті жылдардың мифтік-фольклорлық туындыларынан Қорқыт атаның өміршең кейіпкерге айналғанын көреміз, – деді М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, филология ғылымдарының докторы Кенжехан Матыжанов.
Қорқыт бейнесін нақтылайтын уақыт жеткенін атай отырып, «Қорқыт қобызшы ма, әлде жырау ма?» деген сұраққа Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің кафедра меңгерушісі, филология ғылымдарының докторы, профессор Тынысбек Қоңыратбаев жауап беруге тырысты.
– «Қорқыт ата» кітабында оның қобызын ұстап, ел аралап, жыр айтып жүретіні жазылған. Кейінгі уақытта мұны «қобызбен күй тартқан» деп алмастырып та айтады. Осындай текстологиялық айырмашылықтан көпшілікте екіұшты пікір қалыптасып отыр. Қорқыттың заманында ысқышты музыкалық аспап болған жоқ. «Қорқыт ата» жазбасының әзірбайжандық нұсқасында бабамыздың қылқобыз пайдаланғаны келтірілген, – деді ол.
Мәдени шарада өзге де шетелдік және отандық ғалымдар түркі әлеміне ортақ ойшылдың бейнесін жан-жақты ашып көрсетуге тырысты. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының аға оқытушысы, филология ғылымдарының кандидаты Ұлжан Байбосынова Ұлы даланың ұзанынан бастау алатын Сыр бойындағы эпикалық-жыршылық дәстүр жайында айтып, Майлы-қожа, Мәделіқожа, Шораяқтың Омары, Кете Жүсіп, Жиенбай, Тұрмағамбет, Нұртуғандардың өнерінің өрістеуіне негіз бол-
ған – Қорқыт даналығы деген сенім білдірді.
Сонымен бірге Қазақ ұлттық өнер университетінің профессоры Алмасбек Алматов жыршылық-жыраулық өнер өкілдерін жоғары оқу орындарында оқыту, оларды кәсіби білікті маманға айналдырудың өзекті мәселесін көтерді. Оның айтуынша, Қорқыт атаның мұрагерлері – жыршы-жыраулардың қоғамда орындаушы күйінде қалып қоймай, рухани-ағартушылық жетекші факторға ие болуы үшін оларды мәдениет, өнер, білім салаларында білікті маман етіп дайындаудың маңызы зор. Демек, бүтін оқу кешенін ғылыми тұрғыдан негіздеу керек. 90-жылдардан бері Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің жанында осы бағытта жұмыс атқарып келе жатқанын айтып, дәстүрлі өнер мамандығының мемлекеттік стандартын бекіткенін жеткізді. «Келешекте Қызылордада музыка және өнер лицейін ұйымдастыру көзделіп отыр. Осылайша, 16 жасқа дейінгі оқушылардың халықаралық өнер алаңын қалыптастыруға ниеттіміз» деді фольклортанушы-ғалым.
Осы жолғы өнер фестивалінің ең басты ерекшелігі – облыстық «Рухани жаңғыру» орталығының бастамасымен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде «Қорқыт атаның даналық сөздері» кітабы шықты. Кітапты құрастырушы және жоба авторы – орталықтың бөлім басшысы, түркітанушы, филология ғылымдарының кандидаты Серікбай Қосан. Аталған еңбек 3 мың данамен «Тұмар» баспасынан жарық көрді. Мәтіндердің қазақ тіліндегі нұсқасы профессор Б.Ысқақовтың аудармасы негізінде әзірленген. Ал орысша мәтіні 1965 жылы «Книга моего деда Коркута» атты В.Бартольдтің аудармасы негіз болып отыр. Орыс, ағылшын тіліндегі нұсқалары Ұлттық аударма бюросы мамандарының көмегімен әзірленді.
Сөйтіп, шара Қармақшы ауданындағы «Қорқыт ата» ескерткішіне бару сапарымен қорытындыланды. Онда сырбойылық қолөнер шеберлерінің ұлттық бұйымдар жәрмеңкесі, «Алтыбақан» жастар ойын-сауық бағдарламасы, фестивальдің салтанатты түрде жабылу кеші болды.
А.Тоқмағанбетов атындағы қалалық мәдениет үйінде «Қорқыт және Ұлы дала сазы» халықаралық фольклорлық өнер фестивалі аясында «Тұран – түркі есігі, Қорқыт – жырдың бесігі» атты концерт өтті.
Миуа БАЙНАЗАР,
Қызылорда облысы