Алматыда «Аутизм. Әлемдік тәжірибе» атты семинар өтті. Семинардың ұйымдастырушысы Next Generation Foundation жеке қайырымдылық қоры. Шараға Алматы қаласы әкімдігі өкілдері, 80-нен астам мектеп директорлары мен ұстаздары қатысты.
Мұндай семинар Қазақстанда тұңғыш рет өткізіліп отыр. Басты мақсат – болашақта аутизм диагнозы қойылған балаларға мектеп ашу. Қазіргі таңда елімізде аутизммен ауыратын балаларға арналған бірде-бір мектеп жоқ. Тек орталықтар ғана жұмыс істейді. Ол мектеп-интернат негізінде болады. Бұл – ағылшындармен бірлесіп іске асыратын жоба. Өйткені Қазақстанда мұндай балаларға арналған оқу жоспары жоқ. Бұл балалардың жағдайы әртүрлі болып келеді. Сондықтан біркелкі оқу бағдарламасы оларға сәйкес келмейді.
– Қазір бүкіл жер шарында мұндай адамдардың саны 61 миллионға жақын. Бұл өте көп сан және өкінішке қарай аутизмге шалдыққандар қатары жыл сайын артып келеді. Өсу деңгейі жылына – 18 пайыз. Мысалы, Алматыда мұндай балалардың саны 7 мыңға жуық. Ал Қазақстан бойынша – 50 мыңдай. Бірақ осы балалардың 15 пайызы ғана мектеп немесе үйірмелерге барады. Қалғандары үйде отыр. Оларды үнемі дамытып отырмаса, тек мүгедектік статусын ғана алады. 1995 жылы 5 мың баланың ішінде бір-ақ балада аутизм болатын. Ал қазір әрбір 68-ші бала аутизмге шалдыққан. Біз статистиканы көре отырып, сосын үлкен демеушілеріміздің келісімімен осындай мектеп ашсақ деген ойға келіп отырмыз. Қазір дүниежүзінде мемлекет қорынан осындай мектептер ашылып жатыр. Бірақ бізде бұл терең зерттелмегендіктен, әлі мектеп жоқ, тек үйірмелер ғана жұмыс істейді. Үйірме терең білім бере алмайды. Сол себепті мұндай бала өсе келе қоғамнан өз орнын таба алмай қалады. Статистика бойынша, Қазақстанда әрбір бесінші адамның маңында аутизммен ауыратын адам бар. Бұл әзірге жабық мәселе болып тұр. Бұл балалар мүгедектік жөнінен жәрдемақы алатын болады. Егер мұндай балаларды кішкентай кезінен дамытсақ, олар мамандық алып, жұмыс істеп кете алады, – дейді Next Generation Foundation жеке қайырымдылық қоры директоры Арайлым Алшынбаева.
Ағылшындар бұл ауруды 1962 жылдан бастап зерттеген. Қазір дүние жүзінде тек ағылшындарда ғана бүкіл бағдарлама бар. Ол балабақша, мектеп, университет болып жалғасып кете береді. Міне, отандық мамандар бұл бағдарламаны үйренгісі келеді. Мұндай мектеп әзірге ТМД елдерінде жоқ. Басты мақсат – біріншіден, балаларға көмектесу, екіншіден – осы технологияларды меңгеру арқылы өзгелердің алдына шығу. Ағылшындар бағдарламаны екі жылдай үйрететін болады.
– Біздің серіктестерімізде мынадай тәжірибе бар: аутизмге шалдыққан бала екі жасында балабақшаға келген. Ол мектепте білім алып, қазір мамандық игеріп, жұмыс істейді. Мемлекет мұндай жандарға көмектесіп отыр. Олар мүмкіндігі шектеулі жандар сияқты шағын жұмыстар атқармайды, өте жоғары жалақылы жұмыс істейді. Өйткені мұндай адамдардың есте сақтау қабілеті өте жоғары болады. Мысалы, сіріңкені шашып тастағанда олар бірден санын айта алады. Ағылшындар олардың осы мүмкіндігін жақсы пайдаланып отыр. Көбі архивте, статистикада жұмыс істейді. Өйткені олар қате жібермейді. Олардың математикаға қабілеті өте жоғары болып келеді. Сосын сурет салу қабілеті жақсы дамыған. Қолына ешқашан қарындаш алмаса да суретті айнытпай көшіріп салып бере алады. Олардан жақсы реставраторлар шығады. Бұл да – жақсы жалақы алатын жұмыс. Олардың тағы бір ерекшелігі – естіген әуенін жадынан шығармайды, музыкалық қабілеті өте зор. Дегенмен олардың бір кемшін тұсы – адамдармен сөйлесе алу қабілеті төмен, – дейді Арайлым Алшынбаева.
Аутизмнің туу себебі әлі анықталған жоқ. Құрсақта жатқан баланың бойында осындай белгі бар екенін анықтау мүмкін емес. Бала туған соң шамамен екі жылдан соң дерттің белгілері біліне бастайды. Сол кезде бірден баламен жұмыс істейтін болса, олар өзге балалармен бірдей жалпы мектепке де бара алады. Біз бірден ол баламен жұмыс істемейміз, сондықтан оның дамуы тежеледі. Отандық бастамашыл топ ағылшындармен бірге осындай балаларға арнап мектеп ашқысы келеді. Бес жылда жаңа технологияларды енгізсек, көптеген балалар мен ата-аналарға көмек болмақ. Мұндай балалармен жеке айналысу асқан сабырлылық пен өте көп қаржыны қажет етеді.
Гүлнар ТӘЖИЕВА