Менің есімім – Марк Тобайос. АҚШ-тың мемлекеттік департаменті қаржыландыратын Golden West ізгілік қоры оқ-дәрілерді залалсыздандыру бойынша жедел ден қою жасағының мүшесімін.
Біз жедел ден қою жасағында жұмыс істейміз. Жалпы, мұндай жағдайлар бүкіл әлемде жиі орын алатынын айтқым келеді. Кейбір елдер барлығын орнына келтіру үшін бөгде адамдардың көмегін қажет етпейді. Ал кейбіреулерінде қажетті білім, тәжірибе немесе арнайы құрал-жабдық жоқ. Сондықтан АҚШ-тың мемлекеттік департаменті ұзақ уақыттан бері төтенше жағдай орын алған елге шұғыл түрде көмектесе алатын арнайы команда құрды. Егер ол қажет болса, біз кез келген елге бара аламыз. 1-2 апта ішінде бағалау жүргізіп, жұмысымызға кірісеміз. Ассистенттер, кеңесшілер ретінде көмектесеміз.
Ескере кетер жайт, бұл жерде біз тазартуға қатыспаймыз. Тек Қазақстан Қорғаныс министрлігінің сұрауы бойынша жүргізілетін жұмыстардың қауіпсіздігін анықтауға атсалысамыз.
Арыста үш күн болдық. Алғашқы күні біз әскери бөлімнің аумағын аралап шықтық. Жұмыстардың қалай жүргізіліп жатқанын көрдік. Екінші, үшінші күні оқ-дәрілердің фрагменттері жойылатын полигонға бардық.
Мұндағы атқарылып жатқан жұмыстар маған ауқымды болып көрінді. Осыған дейін әртүрлі елдерде жергілікті жерді қауіпті жарылғыш заттардан тазарту жөніндегі операцияларға бірнеше рет қатыстым. Тәжірибеме сүйене отырып, бұл жерде пайдаланылып жатқан әдіснама өте дұрыс, тиянақты және барынша қауіпсіз өтіп отырғанын айта аламын.
Мұндағы адамдар өз ісін біледі. 4 күннің ішінде әскери қызметшілердің тазарту бойынша жұмыс жүргізіп, адамдарды үйге қайтара алғандары – үлкен еңбек.
Оқ-дәрілер мен салдарды жою бойынша осыған ұқсас операция Конго Республикасында да өткізілді. Ол жерде мен де болдым. Бұл жерге қарағанда ондағы жұмыс әлдеқайда көп уақыт алды. Дәл осындай оқиға кезінде 300 метр радиуста барлығы қиратылды. 600 метр радиуста құрылыстар, 1 000 метр қашықтықта әскери бөлім жанындағыдай барлық шатырлар бұзылды. Қиранды ауқымы көптеген адамдарға үйлеріне оралуларына мүмкіндік берген жоқ. Ал қазір көріп отырғанымыздай, аталған аумақ айналасындағы құрылыстарды қалпына келтіру бойынша жұмыстардың біршама бөлігі жүргізілді. Ең қуаныштысы, адамдар қалыпты өмірлеріне қайта оралды. Бұл – басты басымдық. Ең бастысы, адамдар тұрып жатқан қала тазартылды. Ал қоймалар орналасқан техникалық аумақты біртіндеп тазартуға болады.
Жалпы, мұндай оқиғаларды алдын ала білу мүмкін емес. Алайда қауіп-қатерді барынша азайту үшін оқ-дәрілерді сақтау мен дұрыс басқару жөніндегі жұмыстардың, сондай-ақ қауіпсіздік шараларының сақталуына үнемі бақылау жүргізілуі керек. Әсіресе, оқ-дәрілерді сақтау кезінде барлық қауіпсіздік шараларын сақату аса маңызды. Бірақ кез келген оқ-дәрілерді сақтау әрқашан қауіппен байланысты екенін түсіну қажет. Төтенше жағдайлар айтып келмейді. Әрине, мұндай жағдай орын алмауы керек десек те, бұл болып тұрады. Ол Алланың қалауымен болатын нәрсе және біз оны алдын ала болжай алмаймыз.
Бұл жерде барлығы жақсы ұйымдастырылған. Барлық сақтау орындарының айналасында топырақ бар. Ешқандай шөп жоқ. Үлкен жұмыс көрініп тұр.
Ерекше бір тоқтала кететін мәселе, мұндай оқиғаларды болдырмау үшін халық осындай инфрақұрылымның жанынан алыс тұруы керек. Қаланың аталған аумаққа өте жақын екенін көріп отырмыз. Алайда біз іс жүзінде бұған қарсы тұру қиын екенін де білеміз. Тұрғындарды бір мезетте жаппай көшіру де мүмкін емес.
Менің Үкіметке айтар басты ұсынысым, әскерилерге уақыт беру, барлық қажетті затпен қамтамасыз ету керек. Оларды асықтырмаған кезде ғана барлығы жасалады. Мұның маңызы зор.
Әскерилер барлығын дұрыс істеуде.
Мен көптеген басқа елдерде осындай жұмыстарға қатыстым. Сондықтан аталған операциялардың Үкімет пен қоғам тарапынан қолдау табатынын, әскери қызметшілердің тәжірибесін, сондай-ақ шетелдік көмектің тартылуы жөніндегі мәліметтерге қанықпын. Мәселен, Болгарияда осындай операция барысында 2 жазатайым оқиға орын алды. Минасыздандыру бойынша олардың жеке мамандары жекеменшік аумақтағы жұмыстарға рұқсат еткен жоқ. Нәтижесінде, осы тазартуды өздігінен жүргіздік. Бұл ұзақ уақыт, яғни 8 айды алды. Ал аумақ бұл жерге қарағанда әлдеқайда кішкентай болды. Бұл жұмыс уақытты талап етеді деп отырғандығымның басты себебі – осы. АҚШ пен көптеген басқа елдер қажет болса, қолдау көрсетуге әзір екенін білемін. Бірақ бұл жерде қазақстандық әскерилер өздері барлығын жасап, керемет жұмыс орындап жатқандарын көріп отырмын.
Бұл жұмысты адамдар жүргізуі тиіс. Аталған жұмыстарда робот, техникалық құралдардың пайдаланылуы мүмкін емес. Роботтар оқ-дәрілердің және олардың қауіпті жарылғыш деңгейінің ара-жігін ажырата алмайды. Сондықтан тек адам ғана оларды шығару қауіпсіз немесе қауіпті екендігі туралы шешім қабылдай алады. Мұндай жұмыстарды дұрыс әдістеме бойынша жақсы оқып, үйренген адамдар ғана орындауы тиіс. Бұл жерде оларға өздігінен қозғалуға арналған машиналар қажет болуы мүмкін.
Марк ТОБАЙОС