Әлем тарихындағы үлкен соғытардың басым бөлігі дін үшін болған. Мысалы, Ғазауат соғысы мен Крест жорықтарын алсақ та жеткілікті. Соғыс деп айдар тағудан аулақпыз, бірақ осы жолы қозғағалы отырған мәселеміз – дінге байланысты араздық. Адамзат танымының түйісер ортақ нүктесі белгісіз. Соңғы кездері жаһан жұртшылығының назарын бұрған жайт – Франция мен мұсылмандардың жанжалы.
Даудың басы – карикатура
Әуелі даулы оқиғаны қысқаша шола кетсек. 16 қазанда Парижде 47 жастағы мектеп мұғалімі Самюэль Пати кісі қолынан қаза тапты. Мұғалім қазасынан біраз уақыт бұрын оқушыларына сөз бостандығы жайлы айта келе, Charlie Hebdo сатира басылымының Мұхаммед пайғамбарға арнап жасаған карикатурасын көрсеткен. Барлығы осыдан кейін басталды. Белгісіз біреулерден қоқан-лоқы көре бастаған мұғалімді соңында Мәскеуде туған, 18 жастағы этникалық шешен Абдулах Анзоров өлтірді. Қылмыс жайлы айтудың өзі қорқынышты. Жасөспірім Тwitter желісіне мұғалімнің басы кесілген суретін жариялап, пайғамбарды қорлағаны үшін «жазалағанын» алға тартқан. Қылмыскер ақыры полициядан қашып жүріп көз жұмды. Журнал редакциясы осы уақытқа дейін талай мәрте пайғамбарларға карикатура жасап, қарсылыққа ұшыраған. Содан соң басылымға қарулы шабуыл жасау көбейді. 2011 жылы қараша айында әлдекім редакция ғимаратын өртеуге ұмтылса, 2015 жылы журналға қарсы теракт болып, 12 адам көз жұмған еді.«Толеранттылар» кімге шүйлікті?
Сонымен, бұл жерде бәрін ушықтырып тұрған бір журналдың келемежі мен экстремистік ұйымдардың оған қарсы «жауабы». Яғни, аталған екі тарапты да «сүттен ақ, судан таза» дей алмаспыз. Бірақ ең қызығы, Франция билігі мен халқы басылымды ақтап алуға әрекет жасады. Мәселен, мұғалім Самюэль Патиді еске алу, сөз бостандығы мен Франция үшін маңызды саналатын мемлекетті діннен бөліп қарау принципін қорғау акцияларына ондаған мың адам жиналды. Париж бен өзге қалаларда жеке және әкімшілік ғимараттардың қабырғаларына марқұм мұғалімнің портреті, республика белгісі және Мұхаммед пайғамбар карикатурасының проекциясы шығарылды. Осыдан кейін Францияның Ішкі істер министрлігі ислам экстремизміне қатысы бар деген күдікпен 231 адамды елден шығаруға бұйрық берген. Ал 23 қазанда Франция президенті Эммануэль Макрон мұғалімді аза тұту рәсімінде ислам діні дағдарыста екенін айтып, Францияны радикалды исламнан қорғауға шақыра келе «біз пайғамбарға жасалған карикатура мен суреттерден бас тартпаймыз» деп мәлімдеді. Қысқаша айтсақ, француздар радикалды ұйымдарға ғана емес, ислам дініне де қарсы кейіп танытқандай болды. Толеранттылық өздерінен бастау алғанын жиі айтатын француздардың осы әрекетіне мұсылмандардың қарсы реакция танытары әу бастан-ақ белгілі. – Бұған қатысты нақты шешім айту мүмкін емес, күрделі дүние. Көптен бері толқулар үзілмеді. Талай шеру болды, Францияның қаншама елшісіне, дипломаттарына шабуыл жасалды. Өркениетаралық, дінаралық проблемаларда түйінді басып айту қиын. Баяғы Батыс пен Шығыс өркениетінің бәсекелестігі тағы бар. Франция билігінің де жансақ басатын тұстары көп. Демократия әркімнің көзқарасын, пікірін сыйлайды, оның да өз шектеулері бар. Ал француздар демократия жайлы айтып, кейде өздері асыра сілтеп отыр. Charlie Hebdo журналының пайғамбарларға карикатура жасауынан еш толеранттылық көрмеймін. Мысалы, Ислам дінінде өзге пайғамбарларды құрмет тұтады. Содан кейін Батыстың ақпарат құралдары мұсылмандарды көбіне «кінәлі» етіп көрсетуге құмар. Кез келген қылмыс болса да, астарынан діни сипат іздейді. Өз кезегінде бұл мұсылмандардың араздығын қоздырады, оның жетегінде қаны қызба жастар кетеді. Бұл бір жағы ғана, – дейді саясаттанушы Расул Жұмалы. Бізді толғандырған «расымен француз халқы мұсылмандарға өш пе?» деген сауал болатын. Ол үшін біз Францияда өмір сүріп жатқан отандасамыз Әйгерім Ерсайынға хабарласқан едік. – Францияда тұратын француздар, басқа ұлт өкілдері өте ашық, ешқандай негатив жоқ. Біреуді кемсіткен сәттерін өз басым кездестірмедім. Керісінше, қызығушылық танытып, мәдениетің мен өнеріңе таңданыспен қарайтын. Мұнда дін мен саясат әркімнің өз жеке ісі саналады, ол туралы мен де әңгімелеуді жөн санамаймын, – деп қысқа қайырды ол.Толассыз шерудің түйіні жоқ
Енді мәселеге қайта оралсақ. Францияның пайғамбарлар мен дінді келемеждеуге «жол беруі» кезекті даудың басын ашқандай. Халқының басым бөлігі ислам дінін ұстанатын елдерде жаппай наразылық болып жатыр. Бангладеш, Индонезия, Пәкістанда демонстрациялар өтіп, шеруге шыққандар Францияның туы мен Макронның портретін өртеді. Одан кейін Иордания, Катар мен Түркия секілді бірнеше ел француз тауарларына бойкот жариялады. Францияда бірнеше сайтқа исламистер тарапынан хакерлік шабуыл жасалғаны қосымша хабарланды. Көптеген ислам мемлекетінің басшылары Макронға қарсы ашу-ызаға толы сөздер айтты. Пәкістанның премьер-министрі Имран Хан Тwitter желісінде барлық мұсылман мемлекетін батыста өршіп жатқан исламофобияға қарсы күресуге шақырды. Шешенстан басшысы Рамзан Қадыров та шерушілер қатарына қосылып, Макронды «Мұхаммед пайғамбардың карикатурасын қолдап, Франция президенті мұсылмандарды астыртын түрде теракт жасауға шақырып отыр» деп айыптады. Ал Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған әріптесін «психикалық ауытқуы бар» деп кінәлаған. Бұған жоғарыда айтқан Charlie Hebdo журналы «отқа май құйғандай» болып, Түркия басшысының карикатурасын шығарды. Өз кезегінде Ердоған басылымды сотқа берді. Бір сөзбен айтқанда, ислам елдерінің арасында дүрбелеңге түспегені қалмады. Бұл соңғы бір аптадағы оқиғалар тізбегі ғана. Соңы бұлыңғыр. Құдды экстремистік ұйымдардың қылмысын бейбіт мұсылмандар арқалағандай болды. Себебі мұның бәрі келешекке ислам дінін жеккөрінішті етіп танытуы мүмкін. – Экстремистік ұйымдардың асыра сілтеушілігі көп. Жалпы, Ислам әлемінің атын жамылып, монополия құрады. Діни фанатизмнің өкілдері заңға емес, «өзім білемге» салып отыр. Бұл – мұсылмандардың ішкі проблемасының шешілмей отырғанының көрінісі. Менің ойымша, ислам ғалымдары, ғұламалары осындай кезде үнсіз қалмауы тиіс еді. Экстремистік топтардың кінәсін ашық айтып, ал шындығында мұсылмандар ізгілікті, мейірімді қалайтын жұртшылық екенін жеткізуі қажет болатын, – дейді Расул Жұмалы. ТҮЙІН Айналып келгенде «сезімтал» мәселенің соңын бағу мүмкін болмай тұр. 2015 жылы пайғамбарларды келемеждеумен танылған Charlie Hebdo-ға шабуыл жасалғанда Германия канцлері Ангела Меркель «бұл әлем баспасөзі мен сөз бостандығына жасалған шабуыл» деген болатын. Алайда сөз бостандығы адамзат сенімін мазақ етумен өлшенбесе керек-ті. Ал радикализмді дінге әкеліп жұптаудың кімге қажет болғаны беймәлім. 
Мадияр ТӨЛЕУ