Елімізде сатылған жаңа автокөліктердің ішінде эконом және бизнес-класс түрлерінің үлесі теңесті. Нарықта саудаланған жеңіл машиналардың орташа құны 8,88 млн теңге болып тұр.
«Қазавтоөндіріс» Қазақстанның автомобиль саласындағы кәсіпорындар одағының хабарлауынша, 2019 жылдың 9 айында қазақстандықтар құны 451,2 млрд теңге болатын 49 243 жаңа жеңіл автокөлік пен жеңіл коммерциялық техникаларды сатып алған. Сатылған автокөліктің орташа құны 8,88 млн теңгеге тең және былтырғы кезеңмен салыстырғанда 5,6% өсіп отыр. Бұл тұрғыда сырттан әкелінетін автокөліктің орташа құны 10,9 млн теңге шамасында.
Биылғы ІІІ тоқсанның қорытындысы бойынша, нарық тұтынушыларының 27,6% құны 5 млн теңгеден аспайтын автокөліктерді тәуір көріпті, былтыр олардың үлесі 37% болған. Баға диапазонынан қарағанда 5-7 млн теңге аралығындағы көліктердің бестен бірі (19,9%) сатылып кеткен. Сондай-ақ машина алушылардың 14,7% бағасы 7 миллионнан 10 миллион аралығындағы «темір тұлпарларды» таңдапты. Ал бизнес-класс (10-15 млн теңге) пен премиум-класс (15 млн теңгеден жоғары) көліктерге қолы жеткендердің үлесі – 27,2% жетіп (былтыр – 15,8%), нарықтағы жаңа көліктердің 10,6%-ы жоғары санаттыларын толықтырды. Осылайша, елімізде бағасы 10 млн теңгеден асатын жаңа техниканың жалпы көлемі нарықтың үштен бірінен (37,8%) асып отыр.
Мамандар сатылымның өсуі бизнес-кластағы седандар желісінің қолжетімді болуымен байланысты екенін айтады. Қазақстандық автоөндірушілер нарықтағы сұраныстың үлкен бөлігіне ие болуда.
Сонымен, бағасының тиімділігі жағынан әдеттегідей алғашқы орынды Lada Granta (3,1 млн теңгеден басталады) бермей тұр. Одан кейінгі қолжетімді көлік маркаларының топ – ондығына Chevrolet Niva – 4,4 млн теңге, Ravon Nexia – 3,5 млн теңге, Lada 4x4 – 3,6 млн теңге, Ravon R4 – 4,1 млн теңге, Renault Logan – 4,1 млн теңге, Renault Sandero – 4,1 млн теңге, KIA Picanto – 4,8 млн теңге, Renault Duster – 4,9 млн теңге, JAC S3 4,9 млн теңгенің автокөліктері кірген.
Сөз жоқ, көлік нарығындағы сұраныстың өсуіне ел үкіметінің автонесиелендіру бағдарламасына жеңілдік енгізуі себепкер болып отыр. Биыл мамыр айында Ұлттық банк отандық автокөлік өндірісін қолдауға арналған «4-7-15» бағдарламасын ұсынып, аталған мемлекеттік бағдарламаға орай қазақстандық көлікті сатып алушыларға арзан несие беру үшін 20 миллиард теңге бөлген. Арзан несиенің шарты да халыққа қолайлы, 4%-дан аспайтын жылдық сыйақы мөлшерлемесімен қаражат 7 жылға беріледі. Сатып алатын жаңа отандық автокөліктің құны 15 млн теңгеден аспауы тиіс.
Ұлттық банк арзан несиелендіру бағдарламасын іске қосар алдында қазақстандық автонарықта отандық өнім үлесі әлі де аз екенін, жаңа бағдарлама өз өндірісімізді қолдаудан туындап отырғанын түсіндірген.
Дегенмен Ұлттық банктің биылғы бағдарламасы мен одан бұрынғы ел Үкіметінің 2015 жылғы қабылдаған жеңілдетілген автонесие бағдарламалары өз нәтижесін бергені анық. Егер 2018 жылы қазақстандық кәсіпорындар 30 мыңның үстінде жеңіл көлік құрастырса, биылғы көрсеткіш 60 мыңға жетеді деп жоспарланған.
«Қазақстанда жасалған» машиналарға қызығушылықты банктер беріп жатқан автонесие көлемінен де бағамдауға болатындай. Былтыр ел тұрғындары 222,1 млрд теңгенің несиесін рәсімдегені белгілі болды. Қазақстан автобизнес қауымдастығы ҰБ бөлген 20 млрд теңге 2,8 мыңның үстінде отандық көлікке тұрғындардың қолы жетуіне мүмкіндік береді деп жобалайды. Ал Ұлттық банктің жоспарына қарай, аталған автонесие бағдарламасы банктердің қаржылық портфелін кем дегенде 100 млрд теңгеге толтыруы тиіс.
Мемлекет қаржысының күшімен іске асып жатқан арзан автонесие ішкі нарықтағы жаңа көліктердің үлесін көбейте ала ма, оны уақыт көрсетеді. Әйтсе де, еліміздегі сатылым бойынша көш бастап тұрған «сүйегі» ресейлік, жасау-жабдығы Қазақстанда жасалған Lada маркалы машинаға деген сұраныс негізінен әлеуметтік жағдайға байланысты түсіп отырғаны да жасырын емес. Қала тұрғындары Lada-ны такси қызметі үшін таңдаса, ауылдағы ағайын ары-бері қатынауға шығыны аз құрал екенін айтады. Өйткені қозғалтқыш көлемі 1,6 литр болып келетін бұл көлік бензинді аз жағады, «екі қолға бір күрек» іздеп үлкен қалаға келгендер де көбінесе көлікті осы себептен таңдайды, яғни таксиге «тепкілеп мінгенге» таптырмас көлік. Ал қалтасы қалың, жағдайы түзелген азаматтар қымбат болса да неміс пен жапонның маркасын сатып алғанды қалайды. Өйткені ресейлік марка шетелдік жаңа машинаның ширегіне келе қоймасы анық.
Бір қызығы, ресейлік автокөлік маркаларын біздің елде құрастыруды бастаған жылдары бұдан былай дайын өнім ЕАЭО аясында Ресей нарығына да шығарылып, көлік саудасы екі жаққа теңдей жүреді делінетін. Бірақ нәтиже о бастағы айтылғандай болмады. Мәселен, 2016 жылы Ресейден Қазақстанға 11 мың автокөлік кірсе, 2017 жылы 180 млн долларға 12 300 машина жеткізілген. Ал Қазақстаннан Ресейге 1 200 мың долларға бар-жоғы 61 автокөлік сатылыпты. Бұл тұрғыда көрсеткіш биыл ғана жақсарған. Қазақстанда жабдықталған JAC маркалы көлігінің шілде айында ішкі нарықта 169 данасы сатылса, 694 көлік Ресейге саудаланыпты. Оған солтүстіктегі көршіміздің салық саясатының да үлкен әсері бар. Ресейде «утилизациялық алым» көрсеткіші жоғары, сол себепті ол жақтың нарығына кірген біздің автокөліктердің бағасы бірден өсіп кетеді.
Жалпы Қазақстан Үкіметі отандық көлікті пайдалану туралы насихатты біраз жылдан бері айтып келе жатқанымен, шенеуніктер өздері әлі күнге міне қойған жоқ. Үлкен қалаларды былай қойғанда аудандық әкімдікте Қазақстанда құрастырылған LADA мініп жүрген қызметкер көрмедік. Демек, отандық өнімді қолдау туралы мемлекеттік тапсырманың орындалу көрсеткіші арзан несие арқылы халықтың есебінен жабылмақ.
Рас, соңғы жылдары шығарылып жатқан LADA-ның дизайны көп өзгеріп, түрленді. Алайда қозғалтқыш күшінің жаңарғаны 10-15 % төңірегінде ғана. Сол себепті немістің 20 жыл жүрген машинасының артықшылығы су жаңа LADA-ға жетеқабыл. Оның үстіне ресейлік маркалы автомобильдердің эксплуатациялық мерзімі де аса ұзаққа бара қоймайды. 3-5 жылдың ішінде алдымен салоны салдырлап, кейіннен жүріс бөлігі сыр бере бастайды. Сол себепті ішкі нарықты толтырып жатқан көп көліктің жағдайы алдағы 10 жылда қандай болатынын да ойластырған жөн секілді.