Жуырда «Ангола: Африкадағы беймәлім миссия» атты деректі фильм жарыққа шықты. Осыған байланысты азаматтық соғыс ардагерлері жайында Ангола соғысының ардагері Қалижан Әлжановпен сұхбаттастық.
– Тәуелсіздік үшін 16 жылға созылған Анголадағы азаматтық соғыс жайында көп айтыла бермейді. Себебі неде?
– Расында да, қоғамда Ауған соғысы туралы айтылғанымен, Анголадағы азаматтық соғыстың ақиқаты жайында ешкім тіс жармайды. Сол уақытта не үшін, қандай мақсатпен барғанымыз ресми айтылмады. Африканың батысындағы Анголаға біз бір-ақ күнде аттандық. Соңғы кезде қоғамда интерноционалдық борышын өтегендерге қатысты көзқарас екі түрлі. Себебі бірі – «олар туған жер үшін соғысқан жоқ» десе, екіншісі – «елден жырақта әскери борышын өтесе де, адам тағдырын ажалдан арашалап қалған еңбегі еленуі қажет» дегенге саяды. Жылдар бойы Португалияның отары болған елге тәуелсіздік алу қиынға түсті. Тек 1975 жылы 11 қарашада егемендігін жариялауға қол жеткізді.
– От пен оқтың арасында жүріп, әскери кадр даярлаған еңбектеріңіз неліктен осы күнге дейін құпия сақталды?
– Анголада жергілікті халық отаршылардың үстемдігіне қарсы азаттық күресін табандылықпен жүргізді. Соғыс даласындағы ең қауіптісі – тұтқынға түсіп қалмау. Түскен күнде де кеңес әскері екенін білмеуі керек болатын. Анголада тәуелсіздік үшін табанды күрес 1961 жылы басталған. Олар Португалия басқыншыларына қарсы тойтарыс беруге жанын салды. Сол жылы мамырда кеңес өкіметі «Анголадағы жағдай туралы» арнайы мәлімдеме жасады. Дүниежүзі бірлесіп, Ангола халқының құқын қорғауға атсалысуға шақырды. Сол жылдан бастап Кеңес өкіметі Анголаның азаттығы үшін көмек қолын созды. Жауынгерлерін оқыту үшін командир, нұсқаушы, үйретушілер жіберді. Біз жергілікті халықтан әскер дайындадық. КСРО қару-жарақпен де көмек берді. Бұйрық келген соң бір-ақ күнде Анголаға аттандық. Беймәлім миссия туралы бізге ол кезде айтуға болмайтын. Тәртіп солай. Әскери міндетін абыроймен атқарған қатарластарымның жанкешті еңбегі бейбіт күнде еленсе деймін.
– Анголадағы соғыс жайында түсірілген фильмде кадрдан тыс қандай мәліметті айтар едіңіз?
– Фильмнің басты идеясы – бейбіт тұрғындардың өмірі, отар халықтың азаттыққа ұмтылған елдің ерлігін көрсету. Азаматтық соғысқа қатысқан КСРО құрамындағы елдердің жауынгерлік ерлігін насихаттау. Сондықтан әрбір сарбаз фильмді көруі керек деп ойлаймын. Әрине, фильм түсіру, кітап жазумен насихат шектелмегені жөн. Халық интерноционалдық борыштың мән-жайын тереңірек түсінсе дейміз. Сол кездегі Мәскеудің бұйрығымен партия билетімізді Орталық комитетке тапсырдық. Бір-ақ күнде шекара асып, соғыс болып жатқан елге кете бардық. Жас ұрпаққа әскери-патриоттық тәрбие беру үшін кейінгі кезеңнің тарихын білу маңызды.
КСРО-ның басқа республикалары сияқты Қазақстанның әскери қызметшілері Ауғанстанда ғана емес, Вьетнам, Камбоджа, Никарагуа, Таяу Шығыс және Сирияда әскери борышын өтегенін халықтың барлығы бірдей біле бермейді. Ливия, Египет, Эфиопия, Судан, Мозамбик, Замбия, Ангола, Кубада да борышын өтегендер бар. Алыс аймақтағы соғыстарда жүздеген кеңес сарбазы, офицерлері қаза болды. Анголадағы соғыста азаматтық қақтығыстың шиеленіскен кезеңінде дөп келдік. Ол заманда басқа елге ұлттық армия құруға көмектесті. Тәжірибесімен бөлісті. Фильм түсірудегі басты мақсатымыз – қазіргі ұрпақ бейбітшіліктің қадірін біліп, бағалағаны абзал. Тәуелсіздік алғаннан кейін посткеңестік кеңістік елдерінде азаматтық соғыстар мен қақтығыстар болып жатыр. Сондықтан біз қол жеткізген бейбітшілікті сақтап, жас ұрпаққа әскери борышын абыроймен атқаруды үйрету — азаматтық парызым. Болашақ сарбаздарды отаншылдық рухта тәрбиелеу міндет.
– Патриозмді насихаттауды күшейту үшін қандай ұсыныз айтасыз?
– Әскери салада 30 жылдан астам уақыт еңбек еттім. Құрметті зейнетке шықтым. Ендігі мақсатым – жас сарбаздарды тәрбиелеу, патриотизмді насихаттауға атсалысу. Отан үшін от кешетін әскери қызметкерлерді шыңдау үшін Қорғаныс министрлігі көптеген жобаны іске асырып жатыр. Тәуелсіз елдің армиясы Отан қорғауға әрдайым дайын болуы керек.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Майра БАҚЫТ