Даудың басы. АҚШ-тағы қазіргі саяси дағдарыс өз бастауын Украинада жаңа президенттің сайлануынан алады. Шілде айында АҚШ президенті Дональд Трамп Украинаға жеткізіліп тұрған әскери көмекті ат құйрығын кескендей кілт тоқтатты. Саясатта шөптің басы да бекер қимылдамайды. Ресеймен Донбасс үшін соғысып жатқан Украина үшін америкалық қолдаудың маңызы зор. Алайда соны біле тұра Трамп жоғарыдағы шешімді қабылдады. Көп өтпей 25 шілде күні АҚШ пен Украина президенттері телефон арқылы сөйлескен. Владимир Зеленский әскери көмекті жалғастыруды сұраған болар. Осы сәтті пайдаланып, Трамп өз бұйымтайын жеткізеді. Ол – АҚШ-тың экс-вице-президенті, Демократиялық партияның келер жылғы президент сайлауындағы басты үміткері Джо Байденнің ұлы Хантер Байденге қатысты Украинада жемқорлық мәселесі бойынша қылмыстық іс ашу еді. Кейін Трамп пен оның адвокаты Руди Джулиани Зеленскийге бұл ұсынысты бірнеше ай бойы жасағаны белгілі болды.
Құпия әңгіме қалай жария болды? Екі ел президенттерінің телефон арқылы жасалған әңгімесі қатаң құпия болып есептелері хақ. Алайда Трамп Зеленскийге саяси қысым көрсетіп жатқаны мәлім болды. Оны АҚШ-тың барлау қызметінің өкілі анонимді түрде хабарлаған. Оның сөзіне қарағанда, Д.Трамп Украинаны 2020 жылы АҚШ-та өтетін президент сайлауына заңсыз араластыруға тырысқан. Оған қоса қос басшының әңгімесіне құпия мәртебесі берілген. Заң бойынша рапорт жасалғанда әңгіменің жазбасы Қауымдар палатасы мен Сенаттың қарауына жіберілуі тиіс. Осыған қарамай, Трамп пен Зеленский әңгімесінің жазбасын Ақ үй ешкімге бермеуге тырысқан. Аталған жайт мәлім болған кезде Конгрестегі Қауымдар палатасының басшысы, демократ Нэнси Пелоси бұл іске қатысты тергеу ісін жариялады. Яғни, басқаша айтқанда, Трампқа импичмент жариялануы мүмкін процесті бастап кетті. Пэлосидың пікірінше, АҚШ президенті сайлау процесінің әділдігін бұзып, президент қызметінің абыройын төгіп жатыр. Енді істің анық-қанығын білу үшін АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы Майк Помпое және президенттің адвокаты Руди Джулиани куәгер атануы мүмкін. Бұған дейін АҚШ-тың Украинадағы арнайы өкілі болған Курт Волкер, АҚШ-тың Еуроодақтағы елшісі Гордон Сондленд Конгресс алдында куәгер ретінде сұрақтарға жауап берді және оның жауаптары көпшілікке жарияланды. Әрине, бұл бұрын-соңды кездеспеген жайт. Себебі онда Американың сыртқы саясаты, Украинаның ішкі жағдайына орай құпия тақырыптар айтылған еді.
Халық не дейді? Ел президентін қызметінен кетіруге қатысты халықтың пікірі қақ жарылып отыр. Washington Post-ABC News жүргізген сауалнамаға сай, 49 пайыз америкалықтар импичментті қолдайды, 47 пайызы қарсы. Бұл мәселедегі ұстанымға азаматтардың саяси көзқарасы да ықпал еткен сыңайлы. Мәселен, Трампты биліктен кетіруді құп көретіндердің 82 пайызы демократтар болса, оны қолдаушылардың 82 пайызы республикалықтар. Ал Дональд Трамп республикалық партиядан сайланғанын еске салған артық болмас.
Халық өкілдері қалай дауыс береді? АҚШ конституциясы бойынша импичмент процесін бастауға Конгрестің төменгі палатасы – Қауымдар палатасы бастайды. Олар президентке нақты айып тағып, оны Конгрестің жоғарғы палатасы – Сенатқа өткізеді. Қазір Қауымдар палатасында Демократиялық партияның өкілдері басым – 235. Сондықтан олар өз құқығын ұтымды қолданып отыр. Алайда заңға сәйкес, сенат сот рөлін атқарып, шешім шығарады. Олар тағылған айыптың ақ-қарасын анықтап, дауыс беруі керек. Егер ондағы 100 сенатордың 67-і айыппен келіссе, импичмент жүзеге асуы мүмкін. Алайда онда қазір республикалық партия өкілдері басымдыққа ие – 53, демократтар саны – 45. Осы себепті республикалықтар өз партияласы әрі өкілі Трампты жыға қоймас. Жықса, келер жылғы сайлауда өздері оңбай ұтылады. Басқаша айтқанда, импичмент Сенатта сәтсіздікке ұшырауы әбден мүмкін.
Сайлауға әсері. Президентті қызметінен кетіру амалы қос партияға да оңай тимейін деп тұр. Біріншіден, бұл іс Дональд Трамптың абыройына дақ түсірді. Ол сайлауда заңсыздық жасағысы келгені анықталды. Егер 2016 жылғы президент сайлауында ресейлік хакерлер Трампқа көмектесті деген айып әлі де көптің есінде екенін ескерсек, онда қазіргі дау оның жайын қиындата түспек. Екіншіден, демократтар бұл істен өз пайдасын таппақ. Импичментпен бас қарсыласын кетіруі мүмкін. Кетіре алмаса, оның абыройын төгеді, яғни келер жылғы сайлауда Трамптың мүмкіндігін шектейді. Үшіншіден, егер демократтар импичмент ісінде ұтылса, онда олардың таққан айыбы негізсіз дегенді білдіреді. Сондықтан олар да ұпай жоғалтады. Оған қоса, бұл партияның бас үміткері Джо Байденнің ұлы Хантер Байден әкесіне жақсы ат әкелмей тұр. Себебі даудың басы сол азаматтан басталды. Оның Burisma атты кипрлік компаниясы Украинада біраз былыққа батқан сыңайлы. Трамп соны пайдаланып, әкесі Джо Байденнің келесі сайлауда саяси соққы жасамақ болған. Бірақ істің арты насырға шауып кетті...
Нұрмұхамед БАЙҒАРА