Ішкі істер министрлігінен барлық басшылардың жартысынан астамы кетті. Еліміздегі құқық қорғау органдарын реформалау аясында жүргізілген кезектен тыс аттестаттаудың қорытындысы осындай. ІІМ басшысы Ерлан Тұрғымбаев нақты кімдердің не себепті орындарынан кеткенін мәлім етті.
Сынақтан бұл жолы тек оқалы жағалы басшылар ғана өткен: министрліктің дерегінше, аттестаттауға министрліктің Әкімшілік полиция және Көші-қон қызметі комитеттерінде, орталық аппараттың департаменттерінде, өңірлердегі аумақтық құрылымдарда және осы меморганға қарасты жоғары оқу орындарында басшылық лауазымдағы қызметкерлер ілікті.
Бұл не үшін керек болды? Ішкі істер министрінің түсіндіруінше, аттестаттау арқылы полицияның сервистік моделіне көшу жағдайында басшылардың дайындық деңгейін және құқықтық мәдениетін бағамдау, халықпен жұмыс істей алу қабілетін анықтау, сондай-ақ олардың құрамын жаңарту әрі білікті емес не заманауи талаптарға жауап бермейтін басшылардан босату мақсат етілген.
Кезектен тыс аттестациялау биылғы 17 қазан мен 1 қараша аралығында өтті. Оны жалпы саны 188 басшы тапсыруға тиіс еді, бірақ бірқатары аттестациядан босатылып, тек 153-і ғана қамтылды.
– Аттестациялау мерзімі биылғы сәуірден қазан айына көшірілген болатын. Біз осы кезең ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы кадрлық саясат аясында басшылық құрамды елеулі түрде жаңарттық. Бұл ретте жұртшылықты ақпараттандыра отырып, осы жұмысты жария жүргіздік. Жалпы алғанда, бірінші басшылардың 60%-ы ауысты. Оның ішінде, ІІМ орталық аппаратындағы 17 басшының 12-і немесе 70%-ы, аумақтық полиция департаменттерінің 18 бастығының 9-ы немесе тең жартысы кетіп, орнына жаңа адамдар келді, – деді министр.
Осы тұста, тіпті Ішкі істер министрінің өзі де өзгергенін айта кеткен жөн. Бұл күш құрылымын сонау 2011 жылдан бері басқарған Қалмұханбет Қасымов 2019 жылдың 12 ақпанында Президент көмекшісі–Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы болып тағайындалды.
Е.Тұрғымбаев Нұр-Сұлтан қаласы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстары полицейлерінің және көліктегі полиция департаментінің басшылығы ауысқанын айтты.
– Бұдан бөлек, орталық аппараттағы басшылардың 38 орынбасарының 15-і және аумақтық полиция бөлімшелеріндегі 90 орынбасардың 35-і жаңарды. ЖОО-ларымызда барлық 4 басшы және олардың 6 орынбасары ауыстырылды. Мұның сыртында 19 басшы жоғары тұрған лауазымдарға ұсынылды және Президенттік кадрлық резервке қосылды, – деді Ішкі істер министрі.
Алмас жерде қалмас
Басшылық қызметке дейін жоғарылаған азаматтардың біразы білікті, елге керекті қызметкер болса керек. Өзі де биыл ғана Ішкі істер министрінің орынбасары болып тағайындалған Алексей Калайчиди олардың өз орнын тапқанын, кейбірі жеке секторға ден қойғанын хабарлады.
– Бұлардың барлығы өз салаларында сұранысқа ие мамандар. Ендеше, жерде қалмайды. Жеке секторға заңгер ретінде кеткендері де бар. Оның үстіне ІІМ жүйесінде де кәсіпорындар көп. Оларға да персоналмен жұмыс жасай білетін, болмаса, қауіпсіздік саласына маманданған қызметкерлер керек, – деді ол.
ІІМ өкілі әлгі басшылардың не себепті орындарын босатуға мәжбүр болғанын түсіндірді. Өйткені мамандарды бағалау өлшемі өзгерген екен. Реформа жасауды қолға алған ведомствоның жаңа басшылығы полицей қызметін бағалайтын өлшемшарт-критерийлерді қайта қарапты. Мысалы, бұрын басшылардан қылмысты ашу көрсеткіштерінің жоғары болуы талап етілетін. Енді халықтың полицейлерге бағасы-көзқарасы анағұрлым маңызды деп танылуда.
– Бұған дейін басшылықтан құқықтық статистиканы білу талап етілді. Басқаша айтқанда, олар қанша қылмыс жасалғанын, оның қаншасы ашылғанын, қанша іс сотқа бағытталғанын нақты білуі тиіс-тұғын. Бүгінде негізгі талап – халықтың сенімі және елден алған бағасы. Екіншіден, басшылар жергілікті халықтың басты проблемалық мәселелерін анықтауға және жұртшылықпен бірлесіп, оның шешімін таба білуге қабілеті болуы қажет. Үшіншіден, жұмысында сервистік модельді қамтамасыз етуі, жергілікті тұрғындарға ашық болуы шарт. Біз құқық қорғау органдарының жеке мүддесіне емес, қарапайым халықтың мүддесі үшін жұмыс жасауға тиіспіз, – дейді А.Калайчиди.
Бұл бетбұрыс сынақ барысына да ықпал еткен. Әңгімелесу кезінде басшының статистика мен қандайда бір бұйрық баптарын жатқа білетіні емес, өз қызметін қаншалықты дұрыс түсінетіні, сеніп тапсырылған бөлімшені қандай күйде қабылдап алғаны және қандай деңгейге көтергені, елді алаңдатқан қандай проблемаларды байқап, түзете алғаны бағамдалған.
– Аттестация барысында басшылық құрамның дайындығы тексерілді. Бұрын аттестаттауда басшылардың нысананы қарумен дәл көздеп ата алуы, денесінің шымырлығы, физикалық дайындығы, заңнаманы толыққанды білуі тексерілетін. Бұл жолы біз ондай сынақтардан бас тарттық. Оның орнын әңгімелесу-сұхбаттасу басты. Нәтижесінде, қойылып отырған талаптарға сәйкеспейтіндер анықталды және олар қызметінен босатылды, – дейді А.Калайчиди.
Ол 2012 жылы ІІМ жүйесінде жүргізілген аттестациялауға өзі де белсенді қатысқанын еске түсірді.
– Сонда аттестаттау қорытындысында басшылық құрамның үштен бірі ғана өзгерген болатын. Қазір бұл көрсеткіш 60 пайызға жетіп отыр! Орынбасарлардың 39 пайызы ауысты. Демек, жеткілікті түрде қатаң әрі табанды жұмыс жүргізілді деп санаймын. Осы науқанның үлкен жетістігі сол, біз резервистер қатарынан көптеген жаңа тұлғаларды байқадық, олар бірден басшылық қызметке тағайындала бастады, – дейді Ішкі істер министрінің орынбасары.
Жүйеден аласталды
Қорыта айтқанда, аттестаттаудан кейін ІІМ-дегі 81 басшыға қызметтерін ауыстыруға тура келген. 37-і мүлдем жұмыстан кеткен. Оның төртеуі «теріс себеппен» жүйеден аласталыпты. Қалғаны жасы жетуіне байланысты зейнет демалысқа жіберіліпті.
Айтқандай, 2013 жылы Қазақстанда полицейлердің зейнеткерлікке шығу жасы ұлғайтылған-тын. Атап айтқанда, майорлардың органдарда қызмет етуінің шекті жасы 45-тен 48-ге, подполковниктерге – 47-ден 50-ге, полковниктерге – 53-тен 55-ке, ал жоғары басшылық құрамдағы тұлғалар үшін 58-ден 60 жасқа дейін артты.
Журналистер баспасөз конференциясында төрт басшының қандай «теріс» себептермен қызметінен қуылғанын нақтылады.
– Бізде дүркін-дүркін ішкі қызметтік тергеулер жүргізіліп, соның нәтижесінде қандайда бір тұлғаны жұмысынан босату туралы шешім шығарылады. Соңғы жағдай Ақмола облысында орын алды. Департамент бастығының орынбасары экономикалық қылмыс жасағаны үшін үстінен қылмыстық іс қозғалуына байланысты жұмыстан шығарылды, – деді Алексей Калайчиди.
Еске сала кетсек, Ұлттық қауіпсіздік комитеті ІІМ-нің Өзіндік қауіпсіздік бөлімшелерімен бірлесіп өткізген шаралар барысында өңірді қаржылық жөнсіздіктер жайлағанын әшкереледі. Осыған байланысты ақмолалық полиция департаменті жетекшісінің орынбасары Асан Сәдуов тұтқындалды. Сонымен бірге қаржылық қамтамасыз ету басқармасының басшысы Сәуле Жұмалина да темір торға қамалмағанымен, жауапкершілікке тартылуда. Бағыныштысының қылмыспен қолға түсуіне орай Ақмола облысының полиция департаментінің бастығы Берік Біләлов қызметінен шеттетілді.
Реформа жалақыны өсіруде
Бұл сынақтан сүрінбей өткендерді, әрине жақсы жалақы күтеді. Ішкі істер министрлігінің дерегінше, биылғы 1 шілдеден бастап полицейлердің еңбекақысы 20-65% аралығында көтерілген.
– 65%-дық ең жоғары жалақы өсімі патрульдік полиция қызметкерлеріне тиесілі. Жедел-тергеу бөлімшелерінде жалақы 55%-ға, учаскелік инспекторлар мен кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекторлар жалақысы 25%-ға ұлғайды. Өзге бөлімшелер қызметкерлерінің жалақысы 20%-ға өсті, – дейді ІІМ басшысының орынбасары.
Нақтылай айтсақ, егер бұған дейін патрульдік полицей 117 мың айлық алып келсе, қазіргі кезде ол сома 150 мыңға дейін жетіпті. Бұған қоса, олар баспана үшін өтемақы алатын қызметкерлер тізіміне қосылған. 50 мың теңге көлеміндегі осы төлем отбасы мүшелерінің әрқайсысына беріледі. Мысалы, төрт адамнан – ата-ана мен екі баладан құралған отбасы жалпы көлемі 200 мың теңге өтемақы алмақ.
«Оған 150 мың еңбекақысын қоссаңыз, бұл жас мамандарды полиция қызметіне тарту үшін жақсы ынталандыруға айналады. Төтенше жағдайлар комитетін, өрт сөндірушілерді қазір жаңа жылдан бастап жалақысы ұлғайтылатындар тізіміне қосып жатырмыз. Әлдеқайда күрделі әрі ауыр жұмыс атқаратын бөлімшелердің жалақысы 2020 жылғы 1 қаңтардан 65%-ға көбейген еді. Айталық, қатардағы өрт сөндіруші еңбекақысы 100 мың теңге шамасында. Егер 65%-ға артса, 140 мың теңгеден асады» деді А.Калайчиди.
Қалай болғанда, аттестаттау полицейлерді жұртшылыққа жақындатып, елмен етене ету, сөйтіп, құқық қорғау органдарына деген халық сенімін арттыру жолындағы кезекті қадам. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ІІМ-нің биылғы кеңейтілген алқа отырысында тәртіп сақшыларына ашық болуды, БАҚ және әлеуметтік желілер мүмкіндігін пайдаланып, бұқарамен диалог орнатып, қылмыстың жолын кесу, қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағытында бірге жұмыс жасауды тапсырды. Себебі кеңес кезінен мұраға қалған осы орган қызметкерлері мен азаматтардың өзара қарым-қатынасының бұрынғы стандарттары ескірді және қазіргі өмір шындығына сай емес.
«Полиция қызметі нақты, жария әрі жүйелі болуы тиіс! Елбасы бастаған құқық қорғау жүйесінің реформасы жалғасады» деді Қ.Тоқаев. Сондықтан аттестаттау да жалғасын табады және полицейлер одан 2020 жылғы 31 наурызға дейін өтпек.
Халық полицейге сенбесе, өзін қауіпсіз сезінбейді. Ал мұнсыз қазақстандықтардың тұрмыс сапасын арттыру және дамыған елдер қатарына қосылу мүмкін емес.