«Баланың табанына кірген тікен маңдайыма қадалсын» дейтін қазақ қоғамында бала жоғалу оқиғасы жиілей бастады. Қас-қағым сәтте туғанынан көз жазып қалғандардың арасында хабар-ошарсыз кетіп, қаскүнемдердің қолынан қаза табатындары да бар. Көзінің ағы мен қарасы, үкілеп өсіріп отырған ұл-қызынан айырылудан асқан ата-ана үшін ауыр трагедия жоқ. Ай мен күннің аманында бала неге жоғалады?
Халықаралық құқық қорғау ұйымдарының мәліметіне сүйенсек, әлемде әрбір алты сағат сайын бір бала жоғалады. Мысалы, жыл сайын Еуропа елдерінде 70 мың, АҚШ-та 1,5 миллион, Ресейде 20 мыңға жуық бала із-түзсіз кеткендердің қатарында екен. Халық саны бұл елдерден әлдеқайда аз бізде де балалар мен жасөспірімдер жоғалып кететін болып жүр. Айталық, былтыр кәмелет жасқа толмағандарға байланысты 328 іздестіру ісі жүргізілген. Биыл төрт айдың өзінде ғана 82 оқиға тіркелген. Бұлар бала жоғалу туралы «102» каналына тіркелген қоңыраудан бөлек мәліметтер. Әйтпегенде елорданың өзінде былтыр 57, ал биыл 87 бала іс-түссіз жоғалып кеткен. Қарап отырсақ, статистика екі есе өскен.
Құқықтық статистика және арнайы есепке алу органдарының порталында осы күнге дейін табылмаған 33 бала бар. Соның ішінде ендігі 20 жасқа толатын Дильназ Айтуарова Қарағанды облысында бар болғаны бес жасында жоғалып кеткен. Қызылорда облысында із-түссіз кеткен Анжела Бражникова да биыл 18-ге толып, жақындарының көз алдында бойжетер еді. Бірақ одан да екі жасында ата-анасы көз жазып қалған.
Жазда жоғалу дерегі жиілейді
Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданы Полиция басқармасының Ювеналдық полиция аға инспекторы Ұлбосын Мұсабекованың айтуынша, елордада екі жыл ішінде жоғалған 144 баланың барлығы үйіне аман-есен оралған. Олардың дені үлкендердің қарауынсыз қалған ойын балалары. «Балаларды аз уақытқа қараусыз қалдырса, келесі аулаға ойнап кетеді. Ондай кезде ата-аналары бірден «102» каналына хабарласады. Ондай кездерде оқиға орнына жедел жететін полиция қызметкерлері жоғалған баланы айналдырған 1-2 сағаттың ішінде тауып береді. Мысалы, «102»-ге бала жоғалғаны туралы кез келген хабар түссе болды, жедел іздестіру тобы іске кіріседі. Егер іздеу жұмысы бір тәулік бойы нәтиже бермесе, қала бойынша қызметкерлер іздестіру шарасына жұмылдырылады», – дейді Ұлбосын Мұсабекова. Өкінішке қарай, өткеннен сабақ алмайтын ата-аналар да, балалар да бар. Егер бір емес, екі рет бала үйінен кетіп қалған жағдайда, онда міндетті түрде қараусыз және қаңғыбастық санатымен есепке алынады. Олардың ісін Кәмелеттік жасқа толмаған балалардың комиссиясы қарап, тиісті шаралар қабылдау үшін Ювеналдық сотқа жіберіледі.
Жазғы демалыста жеткіншектердің жоғалу дерегі жиілейді. Мәселен, бір күннің өзінде «102» каналына бала жоғалу туралы 15-20 хабарлама түседі. Нұр-Сұлтан қаласы Есіл аудандық ПБ Криминалдық іздестіру бөлімшесінің бастығы, полиция капитаны Ержан Лепесовтің сөзінше, баласы түгілі басының қайда қалғанын білмей қалатын ата-аналар бар. Сол үшін күн сайын полицейлерге 10-ға жуық баланы іздеуге тура келеді. «Ата-анасы, не болмаса туған-туыстары баламен бірге саябаққа барады. Бірақ баланы өз еркіне жібереді. Артынан ойын баласын таппай қалып, бізге хабарласады. Ондай кезде жоғалған балалар бір сағаттың ішінде табылады. Демалыс кезінде басқа аймақтан қыдырып келгендер арасында да баласын қараусыз қалдырып, ішімдікке салынып кететіндер бар. Сондай-ақ бір айда 3-4 рет үйінен кетіп қалатын, әке-шешесін тыңдамайтын жасөспірімдер түнде үйіне оралмаған соң ата-анасы алаңдап, бізге шығады. Барлық қызметкер мен еріктілерді қосып, іздестіру жұмысын жүргіземіз. Табылған жасөспірімдердің арасында ішімдік ішіп, есірткі заттарын тұтынған жағдайлар кездеседі. Соңғы кездері осындай жасөспірімдер жиілеп барады», – дейді Ержан Ержанұлы.
Жоғалған баланы іздеу шарасына бірнеше бөлім қызметкері жұмылдырылады. Оқиға тіркелген бойда тергеу тобы құрылып, оның құрамына криминалдық полиция, жасөспірімдер бөлімі, жедел іздестіру тобы, кинологтар оқиға болған жерден бастап барлық жерді шолып шығады. Қаладағы барлық бейнебақылау жүйесі тексеріліп, бүкіл гарнизон, қала, республика бойынша бағыттама жіберіледі. Жасөспірім болса, бұрын-соңды осындай жағдай болды ма, құмар ойындарға әуес пе, толық мәлімет алынады. Ал кішкентай балалар болса, бірден бейнебақылау арқылы іздестіру жұмысы басталады. «Баланы қасақана ұрлап кету фактісі жоқ. Дегенмен екі жаққа кеткен ата-аналар арасында баласын балабақшадан алып кететін жағдайлар бар. Кәмелет жасқа толмағандар арасындағы жоғалу фактілерінде зорлық-зомбылыққа ұшыраған немесе қастандықпен өлтірілген оқиғалар болған жоқ. Бірақ қайғылы аяқталған 1-2 дерек бар», – дейді Ержан Лепесов.
Іздеу жұмысы жеделдікті қажет етеді
Биыл жыл басынан бері «LIDER.KZ Астана волонтерлері» еріктілер қоғамы республика бойынша 744 адамды іздеуге қатысқан. Соның ішінде 295 адам аман-есен табылса, 40-ының мүрдесі табылыпты. Жоғалған адамды іздеумен айналысатын «LIDER.KZ Астана волонтерлері» қоғамдық бірлестігі құқық қорғау қызметкерлерімен кешенді жұмыс жүргізіп келеді. Мысалы, бұдан бұрын да жоғалып табылған 16 жастағы Жамал Бекетова биыл тағы да үйінен досымен ойнауға шығып, қайта оралмаған. Жамалдың жоғалғаны туралы ақпарат түскен бойда еріктілер де іздеу жұмысына кірісіпті. «Бала жоғалды» десе жүрегі езілетін еріктілер бір тиын алмаса да жоғалған жанның жақынымен қауышуынан артық бақыт жоқ екенін айтады. Сондай жанның бірі – Айзада Жүсіпова. Айтуынша, 6 жыл ішінде еріктілер жоғалған 1800 адамды табуға көмектескен. Өкінішке қарай, екі баланың мәйітін тапқан. «19 ақпан күні баланың денесін кәріз құдығынан таптық. Құдықтың іші өте терең екен. Бастапқы күндері таба алмаған себебіміз, ол кезде қалың қардан кәріз құдығы көрінбеген. Әйтпегенде жеткіншектің қайда екенін және қалай жоғалып кеткенін анықтау үшін полицейлер, әскери қызметкерлер және ТЖ қызметкерлері, еріктілер аудандағы бірнеше ашық жатқан кәріз құдығын тексердік. Тек үшінші күні ғана үйден 150 метр жердегі аузы ашық құдықтан Бақдәулеттің денесін таптық», – дейді Айзада Жүсіпова.
Бір баланы іздеуге 5-6 сағат кетеді және 25-30 ерікті кіріседі. «Баланың жоғалуы – бірінші кезекте ата-ананың жауапсыздығы. Сондықтан ересектер баласына қайда тұратынын, ата-ананың фамилиясы мен телефонын миына құю керек. Ең құрығанда қағазға жазып, қалтасына салып қойыңыз. Абзалы – баланы көзден бір елі таса қылмау. Себебі баланың өзін-өзі сақтау түйсігі толығымен қалыптаспаған», – дейді Айзада Жүсіпова.
Есте болса, 2017 жылы Алматыда із-түссіз жоғалып кеткен 11 жасар Өркен Азаматұлының өлімі талай жанның көз жасына ерік беріп еді. Жағасын ұстап, жүрегі сыздамаған, етегі жасқа толып еңіремеген адам аз. Өйткені осы оқиғада 6 сынып оқушысын өгей анасы мен ұлы аса айуандықпен өлтірген еді. Екі жыл бұрын ұшты-күйлі жоғалған Сабыр, Денис, Вадим есімді үш оқушының да денесін жақындары жансыз күйінде тапты. Сол жылы Шығыс Қазақстан облысында велосипед тебуге шығып кеткен тағы бір жеткіншектің зорлықтан көз жұмғаны мәлім болды. Артынша Сәтбаев қаласындағы қыз баланы ұрлаған күдіктінің ісі елді есеңгіретті. Былтыр Алматыда жоғалған жасөспірім Мұхаммед Машанлоның да мәйіті табылды. Бұл оқиғаларды не үшін тізіп отырмыз? Өйткені жаман айтпай, жақсы жоқ. Бір сәтке көз жазып қалудың соңы қайғымен аяқталмау үшін де кез келген ата-ана ұрпақ алдындағы жауапкершілікті сезініп, тәрбие басын тал бесіктен бастағаны жөн болар.
