Ескі жау атыспаққа жақсы демекші, көзкөрген қарсыластардың жанжалы жаңа деңгейге шықты. Гаагадағы апелляциялық сот Ресейдің ЮКОС компаниясының бұрынғы акционерлеріне 50 млрд доллар өтемақы төлеуі тиіс деген шешім шығарды. 2014 жылы дәл осындай шешімді Гаагадағы аралық сот жариялаған еді. Алайда ол кезде Ресей 2 жыл дауласып, шешімнің күшін жойды. Енді бұл жолы Владимир Путин 50 млрд доллар төлеуге келісе қояр ма екен?
2013 жылы абақтыдан босап шыққан ЮКОС-тың экс-басшысы Ходорковский бірден Ресейден көшіп кетті. Германияға жетіп, сұхбат беріп, енді бизнеске де, саясатқа да араласпаймын деп мәлімдеді. Алайда бостандықтағы экс-кәсіпкердің тыныш жатпасы анық еді. 2014 жылы Украинада халық толқып жатқанда Киевке келіп, жұрт алдында Кремльді айыптап, сөз сөйледі. Алайда мұның барлығы алғашқы қадамдар еді. Негізгі мәселе ақшаға келіп тірелді. ЮКОС компаниясының бұрынғы акционерлері Ресей үкіметін сотқа беріп, шығындарын өтеуін талап етті. Олар Ресейге нақты қандай айып тақты? Негізгі мін – үкімет 2000 жылдары компанияның мүлкін заңсыз тартып алды.
Гаага соты бұл істі қарай келе айыппен келісті. Негіздемесі – Ресей Энергетикалық хартияның келісім-шартын бұзып, компания активтерін заңсыз иемденген. Хартия энергетика саласына құйылған шетелдік инвестицияларды қорғау үшін жасалған. Ал ЮКОС компаниясы 1990-2000 жылдары Ресейдегі мұнай-газ секторының ең ірі өкілдерінің бірі болатын.
Сөйтіп, 2014 жылы Гаагадағы аралық сот акционерлердің арызымен келісіп, шығын көлемін 50 млрд долларға бағалап, Мәскеу оны төлеуі қажет деген тоқтамға келді. Мәскеу бұрын-соңды мұндай үлкен айыппен бетпе-бет келмеген еді. Сондықтан шешіммен келіспей, бірден апелляциялық сотқа шағым берді.
Мұндай шағымдар бірден қарала қоймайды, сот қос тараптың барлық дәйектемелерін қайта қарауы керек. Ол уақыт шығындайтын процесс. Дегенмен сот орындаушылар келесі шешімді күтпейді. Сондықтан 2014 жылғы кесімнің негізінде Еуропаның бірнеше елінде Ресейге қарасты активтер бұғаттала бастады. Акционерлердің мүддесін қорғайтын Group Menatep Limited (GML) компаниясы алты мемлекеттегі Мәскеуге қарасты меншікті иемденуге тырысты. Нәтижесінде, 2015 жылы Бельгияда құны 1,7 млрд доллар, Францияда 1 млрд доллар тұратын Ресей активі құрықталды. Олардың арасында «Ресей бүгін» мемлекеттік ақпарат агенттігі мен ғарыш кәсіпорындарының есепшоттары, мүлкі бар еді.
Ресей қараптан-қарап 50 млрд долларды ЮКОС акционерлеріне беріп қоймайтыны белгілі. Сондықтан олар Гааганың басқа соты – аймақтық сотқа шағым түсірді. Аймақтық сот Ресейдің дәйектеріне сенім артып, Гаагадағы аралық соттың шешімін жойды. Мұндағы уәжі – жоғарыда айтылған Энергетикалық хартияға Ресей 1994 жылы қол қойғанымен, оны ратификацияламаған екен. Сәйкесінше, оны орындауы міндет емес. Сөйтіп, Мәскеу 50 млрд долларлық өтемақы төлеу міндетінен құтылды. Дегенмен ресейліктер көп қуана қоймады, өйткені ЮКОС акционерлері күресті жалғастырды. Олар Нидерландтың апелляциялық сотына қайта шағымданды. Енді ол соттың бұл іске көзқарасы мүлдем басқа болып шықты. Нақтырақ айтса, соттың пікірінше «егер Ресей 1994 жылы әлгі Хартияға қосылса, оны орындауы міндет. Хартия Ресей заңдарына қарсы келмейді». Болды. Осымен апелляциялық сот жыр болған 50 млрд доллар төленуі тиіс деп алғашқы шешімді қалпына келтірді. Енді Мәскеу бұл тұжырыммен келіспей, Нидерландтың Жоғарғы сотына шағымданбақ.
Халықаралық құқық мамандары ЮКОС иелерінің мүддесін қорғайтын GML компаниясы айтылған 50 млрд доллардың бәріне қол жетеді дегенге сенбейді. Бірақ бұл соманың белгілі мөлшерін өндіруі мүмкін. Оған бірнеше себеп бар. Біріншіден, Ресейдің Нидерландтағы Жоғарғы сотта жеңуі неғайбіл, себебі олар апелляциялық соттың шешімін көбіне күшінде қалдырады. Яғни, акционерлер жеңеді. Екіншіден, Франция мен Белгияда шетелдік мүлікті бұғаттауға кедергі болатын заңдар күшіне енген. Бұл заңдар қазір Ресей жағында. Үшіншіден, Ресей жағдайдың осылайша өрбуін болжап, Еуропадағы активтерін еліне қайтарып немесе Еуропадағы есепшоттарын жауып, дайындалуы мүмкін. Осы жағдайларды ескерсек, ЮКОС акционерлері бірнеше миллиард долларға қол жеткізуі мүмкін, бірақ толық 50 млрд емес.
Жалпы, бұл дау неден басталды? Әрине, 2000 жылдардың басындағы Ресейдегі билік пен қаражатқа талас себеп деуге негіз бар. Владимир Путин ел басшылығына келген соң ресейлік олигархтармен «ойын ережесін» қайта түзе бастады. Көптеген бизнесмен ол ережелерді қабылдады. Ал Борис Березовский, Владимир Гусинский, Михаил Ходорковский сынды ірі кәсіпкерлер Путиннің айдағына көнбейтінін жанама болса да жеткізді. Ісімен қарсылық танытты. Көп өтпей жаңа президент сол қылықтары үшін бәрін «жазалады». Алғашқы екеуі шетелге қашып құтылса, ЮКОС-тың иесі Ходорковский 2003 жылы 14 жылға сотталды. Тағылған айып – қаржы жымқыру мен салық төлеуден жалтару. Алайда сарапшылар шын мәнінде Путин Ходорковскийдің сол кездегі Ресейдегі оппозициялық партиялар «Яблоко» мен Коммунистік партияны қаржыландырғанын кешіре алмады дейді.
Басшысы ұсталған соң ЮКОС-тың бүкіл мүлкі өзге компанияларға байқау негізінде сатылып кетті. Жалпы соммасы 859,044 млрд рубльді құрады. Көз алдында алып компаниялары ғайып болған соң акционерлер жоғарыда сөз болған Гаага сотына шағымданды. 2009 жылы аталған сот Ресейді 100 млрд доллар өтемақы төлеуге міндеттеді. Міне, сонау 2000 жылдардың бастапқы мерзімінде билік пен бизнеске таластан басталған дау әлі жалғасып келеді. Жақын аралықта бітетін түрі жоқ.
Нұрмұхамед БАЙҒАРА
Ресей қараптан-қарап 50 млрд долларды ЮКОС акционерлеріне беріп қоймайтыны белгілі. Сондықтан олар Гааганың басқа соты – аймақтық сотқа шағым түсірді. Аймақтық сот Ресейдің дәйектеріне сенім артып, Гаагадағы аралық соттың шешімін жойды. Мұндағы уәжі – жоғарыда айтылған Энергетикалық хартияға Ресей 1994 жылы қол қойғанымен, оны ратификацияламаған екен. Сәйкесінше, оны орындауы міндет емес. Сөйтіп, Мәскеу 50 млрд долларлық өтемақы төлеу міндетінен құтылды. Дегенмен ресейліктер көп қуана қоймады, өйткені ЮКОС акционерлері күресті жалғастырды. Олар Нидерландтың апелляциялық сотына қайта шағымданды. Енді ол соттың бұл іске көзқарасы мүлдем басқа болып шықты. Нақтырақ айтса, соттың пікірінше «егер Ресей 1994 жылы әлгі Хартияға қосылса, оны орындауы міндет. Хартия Ресей заңдарына қарсы келмейді». Болды. Осымен апелляциялық сот жыр болған 50 млрд доллар төленуі тиіс деп алғашқы шешімді қалпына келтірді. Енді Мәскеу бұл тұжырыммен келіспей, Нидерландтың Жоғарғы сотына шағымданбақ.
Халықаралық құқық мамандары ЮКОС иелерінің мүддесін қорғайтын GML компаниясы айтылған 50 млрд доллардың бәріне қол жетеді дегенге сенбейді. Бірақ бұл соманың белгілі мөлшерін өндіруі мүмкін. Оған бірнеше себеп бар. Біріншіден, Ресейдің Нидерландтағы Жоғарғы сотта жеңуі неғайбіл, себебі олар апелляциялық соттың шешімін көбіне күшінде қалдырады. Яғни, акционерлер жеңеді. Екіншіден, Франция мен Белгияда шетелдік мүлікті бұғаттауға кедергі болатын заңдар күшіне енген. Бұл заңдар қазір Ресей жағында. Үшіншіден, Ресей жағдайдың осылайша өрбуін болжап, Еуропадағы активтерін еліне қайтарып немесе Еуропадағы есепшоттарын жауып, дайындалуы мүмкін. Осы жағдайларды ескерсек, ЮКОС акционерлері бірнеше миллиард долларға қол жеткізуі мүмкін, бірақ толық 50 млрд емес.
Жалпы, бұл дау неден басталды? Әрине, 2000 жылдардың басындағы Ресейдегі билік пен қаражатқа талас себеп деуге негіз бар. Владимир Путин ел басшылығына келген соң ресейлік олигархтармен «ойын ережесін» қайта түзе бастады. Көптеген бизнесмен ол ережелерді қабылдады. Ал Борис Березовский, Владимир Гусинский, Михаил Ходорковский сынды ірі кәсіпкерлер Путиннің айдағына көнбейтінін жанама болса да жеткізді. Ісімен қарсылық танытты. Көп өтпей жаңа президент сол қылықтары үшін бәрін «жазалады». Алғашқы екеуі шетелге қашып құтылса, ЮКОС-тың иесі Ходорковский 2003 жылы 14 жылға сотталды. Тағылған айып – қаржы жымқыру мен салық төлеуден жалтару. Алайда сарапшылар шын мәнінде Путин Ходорковскийдің сол кездегі Ресейдегі оппозициялық партиялар «Яблоко» мен Коммунистік партияны қаржыландырғанын кешіре алмады дейді.
Басшысы ұсталған соң ЮКОС-тың бүкіл мүлкі өзге компанияларға байқау негізінде сатылып кетті. Жалпы соммасы 859,044 млрд рубльді құрады. Көз алдында алып компаниялары ғайып болған соң акционерлер жоғарыда сөз болған Гаага сотына шағымданды. 2009 жылы аталған сот Ресейді 100 млрд доллар өтемақы төлеуге міндеттеді. Міне, сонау 2000 жылдардың бастапқы мерзімінде билік пен бизнеске таластан басталған дау әлі жалғасып келеді. Жақын аралықта бітетін түрі жоқ.
Нұрмұхамед БАЙҒАРА
