Жыл сайын Қазақстаннан шетелге түрлі себеппен қоныс аударатындар аз емес. Статистикаға сүйенсек, соңғы жеті жылдың ішінде 300 мыңға тарта адам шетелге көшіп кеткен. Оның 25 пайызы 15 пен 28 жас аралығындағы жастар. 2018 жылы 42 мыңға жуық отандасымыз шетел асып кетсе, 2019 жылы бұл сан 45 мың адамды құраған. Олардың арасында тарихи Отанына қоныс аударып жатқаны бар, жақсы жұмыс, жайлы өмір іздеп кетіп жатқаны бар. Бізді қызықтырғаны – жоғары білімді мамандар мен еңбекке жарамды азаматтардың басқа жақтан жайлы өмір іздейтіні. 2017 жылы елден кеткен азаматтардың 30 пайызға жуығы жоғары білімді мамандар екен. Олар неге кетіп жатыр?Эмиграцияның ел экономикасына тигізер шығыны орасан. Мәселен, 2000-2017 жылдар аралығындағы эмиграциядан Ресей экономикасы 27 трлн рубль жоғалтқаны айтылады. Ал тек 2015 жылғы миграция есебінен АҚШ экономикасы $2 трлн, Германия $550 млрд, Австралия $330 млрд пайда көріпті. «Арқада қыс жайлы болса, арқар ауып несі бар?» дегендей, біз де өзімізді толғандырған сауалдың жауабын өмірін өзге елмен байланыстырып жүрген азаматтардың өз аузынан естуді жөн көрдік.Жасан БАЙПАҚБАЕВ,Google компаниясының IT маманы:
– Елде маман ретінде үздіксіз дамуға мүмкіндік көп болмаған соң шетелде жұмыс істеп көруді ойлай бастадым. Әрине, IT саласы бойынша ең алғаш ойға оралатыны АҚШ-тың Калифорниясындағы кремний алқабы (Silicon Valley). Мұнда заманауи технологиялар мен жаңа идеяларға толы стартаптары бар компаниялар шоғырланған. Сол себепті менің мамандығыма (software engineering) деген сұраныс өте жоғары. Мұнда жұмыс істегісі келетіндерге қойылатын талап қатаң. Компаниялар маман іріктеп алу үшін көп қаржы жұмсайды. Сәйкесінше, қызметкерлерге төленетін қаражат та қомақты. Мәселен, оқу орнын жаңадан бітіріп келген IT маманы жылына 100-200 мың долларға дейін табыс табады. Ал тәжірибелі маман болсаңыз, жылына 250-500 мың доллар табысқа қол жеткізесіз. Елден ерек қабілет пен тәжірибе иесі болсаңыз, жылдық табысыңыз миллион доллардан асып жығылады. Ол табыс жалақы + сол компанияның құнды қағаздары + бонустардан құралады. Мұнда «Deep work» деген ұғым бар. Ол табылуы қиын, қымбат білім мен тәжірибені қажет етеді. Бұл жерде сол терең білімді бағалайды.
Алғашында осындағы бір компаниядан шақырту алып келген болатынмын. Ол жерде бір жарым жыл уақыт жұмыс істеп, тәжірибе жинақтаған соң Google компаниясынан шақырту алдым. Google маған алаңсыз жұмыс істеу үшін бар мүмкіндікті жасап отыр. Жоғарыда аталған игіліктен бөлек отбасына байланысты да көптеген жеңілдік бар. Мәселен, сәбилі болған әкеге бірнеше айға ақылы демалыс береді.
Қорыта айтқанда, алған біліміңізді қолданып, тәжірибе жинауға мүмкіндік өте көп. Оның үстіне, заң үстемдігі орнаған ел. Кез келген мәселені заң аясында шешуге дағдыланған. Әркім өзінің құқығын, міндетін жақсы біліп, түсінеді. Посткеңестік елдердегідей «по понятием» деген ұғым жоқ. Алайда қанша жерден игілігі төгіліп тұрса да, біршама тәжірибе жинақтап алған соң елге қайтуға ниет бар. Алған білім мен тәжірибені өз еліміздің игілігіне жаратсам деген азаматтық ұстаным әрдайым жадымда.
Бекен БІЛӘЛОВ,Нимэкс корпорациясының экс-ғылыми қызметкері:
– Университет магистратурасын аяқтап, туып-өскен жерімдегі зауытта ғылыми қызметкер болып жұмыс істеп жүрген болатынмын. Жалақым 60 мың теңге еді. Қаржы тапшылығы туындаған соң бірінен кейін бірін алып – екі кредитті мойныма қарыз қылдым. Содан алған жалақының жартысы кредитті жабуға кететін болды. Нағыз қаржы тапшылығы осы кезде басталды. Сол уақытта Оңтүстік Кореяда жұмыс істеп жүрген танысым хабарласып, сол жақта әжептеуір қаржы тауып жатқанын айтты. Мен де көп ойланбастан киімдерімді жинап, жолға шығып кеттім.
Кореяға келіп жұмыс істеп жүргеніме үш жылға жуықтады. Мұнда келген соң екі апта өтпей жатып, екі кредиттен де құтылдым. Ал зауыт төлейтін 60 мың жалақыны мұнда 2-3 күнде табамын.
Мұнда келген Қазақстан азаматтары заңсыз жұмыс істейді. Себебі екі ел арасында жұмысшы алмасу туралы келісім жоқ. Жұмыс істеуге келген қазақстандықтар 30 күндік турист ретінде кіреді де, мерзім біткен соң заңсыз жүрген болып есептеледі. Заңсыз жүргеніңді білген жергілікті жұмыс беруші айлық жалақыны төлемей қоюы ғажап емес. Оны ешқайда барып даулай алмайсыз. Сол үшін көбі бір күндік жұмыс істеуге «арбайттан» (бір күндік қара жұмыс істейтіндер тұратын жер) жұмыс іздейді. Жұмысқа күнделікті шығып, жолыңыз болса, айына 800-900 мың теңгеге дейін табыс табуға болады. Оның 200-300 мың теңгесі шығыныңызға кетеді. Сонда сіз бір айда 500-600 мың теңге пайда табасыз. Сәйкесінше, жұмыс та өте ауыр. Берген ақшасына жараса, күшіңізді де сығып алады. Зауыттарда жұмыс істейтін қазақстандықтар бар. Олар айына 500 мың теңге көлемінде жалақы алады. Зауыттың жұмысы «арбайттан» жеңілірек әрі тұрақты. Бірақ тексеріс кезінде ұсталып, депортациялану қаупі жоғары. Одан бөлек, өте ауыр жұмыстар бар. Бірақ оған көп адамның денсаулығы жарай бермейді. Сәйкесінше, ондай жұмыстан айына 1-1,5 млн теңге табуға болады.
Мұнда жүрген қазақстандықтар өз еркімен елге қайтуға асықпайды. Себебі елге қайтқан таныстарымыз ол жақтан жақсы жалақыға жұмыс таппағандарын айтады. Сол үшін миграциялық полицияның тексерісіне ұсталып, елге депортацияланғанға дейін жүреді.
Әділет САҒАТОВ,«Мирас» халықаралық мектебінің IT маманы:
– Қытайдағы оқуды бітірер кезде «Қазақстанда бізді қандай жұмыс орны күтіп тұр» деген сауал мазалай бастады. Интернеттен өзіме лайық жұмыс іздедім. Сөйтіп, менің IT салам бойынша жұмыс берушілердің дені тәжірибелі маман іздейтіндігіне көзім жетті. Тәжірибесіз маманға тым төмен жалақы ұсынады. Ал оқуды енді ғана тәмамдап жатқан жас маманда қандай тәжірибе болсын? Сол кезде әлемге әйгілі Warner Bros. компаниясы Абу-Даби қаласында аттракцион паркін ашу үшін әлемнің әр түкпірінен маман жинап жатыр екен. Тәжірибеге қатты мән бермейміз, өзіміз оқытып дайындаймыз деген соң бағымды сынап көрейін деп шештім. Сөйтіп, бірнеше сатыдан тұратын іріктеу арқылы жұмысқа қабылдандым. Жұмыс көңілімнен шықты. Алғашқы екі айда жұмысты бастан-аяқ үйретті. Жататын орын, күніне үш мезгіл тамақ, елге келіп-кететін ұшақтың шығыны – бәрі компанияның есебінен. Ай сайын мың долларға жуық жалақы да төлеп отырды. Уақыт өте жалақымыз да көтеріле беретін болды. Бізге тек жұмыс істеу ғана қалды. Алғашқы эйфориямен жүрген кезде сонда бірнеше жылға қалуды жоспарлаған болатынмын. Алайда климат пен тамақ ұнамағаннан болар, бір жыл өткен соң денсаулығым сыр бере бастағандай болды. Ол жақтағы медициналық қызметті алған күннің өзінде денсаулыққа күтім керек. Туған жердің климаты мен тамағына әбден үйренген мен үшін БАӘ қолай болмады. Сол себепті елге қайтуды ойлай бастадым. Негізі, біраз тәжірибе жинап 1-1,5 млн теңге жалақы төлейтін жұмыс табуыма да болар еді, бірақ денсаулық бәрінен де қымбат деп, елге қайттым.
Қайрат МАХАМБЕТОВ,«ТШО» компаниясында техникалық
жұқауіпсіздік бойынша инспектор:
– Бүгінгі таңда «Теңіз» кен орнында қауіпсіздік мәселесі бойынша инструктор болып қызмет етіп жүрмін. Шетелдік компания болған соң жалақы да жақсы. Бірақ экологияның денсаулыққа орасан зор зияны да бар. Негізінде, бұл жұмыс өзіме ұнайды. Қызметкерлерге білгеніңді үйретесің. Әртүрлі адамдармен танысасың. Кейде басқа елге барып, жұмыс істеп көргім де келеді. Ірі компаниялардың жұмыс істеу тәжірибелерін үйренгім келеді. Мұнай саласындағы мықты компаниялар орналасқан АҚШ, БАӘ, Канада сынды елдердің тәжірибесі өзім үшін қызық болып көрінеді. Екінші жағынан ол жақтағы төленетін жалақы да бізден әлде қайда жоғары екені бар. Соңғы жылдары Еуропа мен Азияның біраз еліне саяхат жасадым. Ұнады. Адамдары ашық, әрдайым көмек қолын созуға дайын. 3-5 жылдай тәжірибе мен қаржы жинап алу үшін барып жұмыс істеп қайтсам деген ой сол кезде келді. Бірақ басы бүтін кетіп қалам дей алмаймын, себебі ағайын-туыс, жора-жолдас бар дегендей.
Жолдас ӘДІЛХАН
Жасан БАЙПАҚБАЕВ,
Google компаниясының IT маманы:
– Елде маман ретінде үздіксіз дамуға мүмкіндік көп болмаған соң шетелде жұмыс істеп көруді ойлай бастадым. Әрине, IT саласы бойынша ең алғаш ойға оралатыны АҚШ-тың Калифорниясындағы кремний алқабы (Silicon Valley). Мұнда заманауи технологиялар мен жаңа идеяларға толы стартаптары бар компаниялар шоғырланған. Сол себепті менің мамандығыма (software engineering) деген сұраныс өте жоғары. Мұнда жұмыс істегісі келетіндерге қойылатын талап қатаң. Компаниялар маман іріктеп алу үшін көп қаржы жұмсайды. Сәйкесінше, қызметкерлерге төленетін қаражат та қомақты. Мәселен, оқу орнын жаңадан бітіріп келген IT маманы жылына 100-200 мың долларға дейін табыс табады. Ал тәжірибелі маман болсаңыз, жылына 250-500 мың доллар табысқа қол жеткізесіз. Елден ерек қабілет пен тәжірибе иесі болсаңыз, жылдық табысыңыз миллион доллардан асып жығылады. Ол табыс жалақы + сол компанияның құнды қағаздары + бонустардан құралады. Мұнда «Deep work» деген ұғым бар. Ол табылуы қиын, қымбат білім мен тәжірибені қажет етеді. Бұл жерде сол терең білімді бағалайды.
Алғашында осындағы бір компаниядан шақырту алып келген болатынмын. Ол жерде бір жарым жыл уақыт жұмыс істеп, тәжірибе жинақтаған соң Google компаниясынан шақырту алдым. Google маған алаңсыз жұмыс істеу үшін бар мүмкіндікті жасап отыр. Жоғарыда аталған игіліктен бөлек отбасына байланысты да көптеген жеңілдік бар. Мәселен, сәбилі болған әкеге бірнеше айға ақылы демалыс береді.
Қорыта айтқанда, алған біліміңізді қолданып, тәжірибе жинауға мүмкіндік өте көп. Оның үстіне, заң үстемдігі орнаған ел. Кез келген мәселені заң аясында шешуге дағдыланған. Әркім өзінің құқығын, міндетін жақсы біліп, түсінеді. Посткеңестік елдердегідей «по понятием» деген ұғым жоқ. Алайда қанша жерден игілігі төгіліп тұрса да, біршама тәжірибе жинақтап алған соң елге қайтуға ниет бар. Алған білім мен тәжірибені өз еліміздің игілігіне жаратсам деген азаматтық ұстаным әрдайым жадымда.
Бекен БІЛӘЛОВ,
Нимэкс корпорациясының экс-ғылыми қызметкері:
– Университет магистратурасын аяқтап, туып-өскен жерімдегі зауытта ғылыми қызметкер болып жұмыс істеп жүрген болатынмын. Жалақым 60 мың теңге еді. Қаржы тапшылығы туындаған соң бірінен кейін бірін алып – екі кредитті мойныма қарыз қылдым. Содан алған жалақының жартысы кредитті жабуға кететін болды. Нағыз қаржы тапшылығы осы кезде басталды. Сол уақытта Оңтүстік Кореяда жұмыс істеп жүрген танысым хабарласып, сол жақта әжептеуір қаржы тауып жатқанын айтты. Мен де көп ойланбастан киімдерімді жинап, жолға шығып кеттім.
Кореяға келіп жұмыс істеп жүргеніме үш жылға жуықтады. Мұнда келген соң екі апта өтпей жатып, екі кредиттен де құтылдым. Ал зауыт төлейтін 60 мың жалақыны мұнда 2-3 күнде табамын.
Мұнда келген Қазақстан азаматтары заңсыз жұмыс істейді. Себебі екі ел арасында жұмысшы алмасу туралы келісім жоқ. Жұмыс істеуге келген қазақстандықтар 30 күндік турист ретінде кіреді де, мерзім біткен соң заңсыз жүрген болып есептеледі. Заңсыз жүргеніңді білген жергілікті жұмыс беруші айлық жалақыны төлемей қоюы ғажап емес. Оны ешқайда барып даулай алмайсыз. Сол үшін көбі бір күндік жұмыс істеуге «арбайттан» (бір күндік қара жұмыс істейтіндер тұратын жер) жұмыс іздейді. Жұмысқа күнделікті шығып, жолыңыз болса, айына 800-900 мың теңгеге дейін табыс табуға болады. Оның 200-300 мың теңгесі шығыныңызға кетеді. Сонда сіз бір айда 500-600 мың теңге пайда табасыз. Сәйкесінше, жұмыс та өте ауыр. Берген ақшасына жараса, күшіңізді де сығып алады. Зауыттарда жұмыс істейтін қазақстандықтар бар. Олар айына 500 мың теңге көлемінде жалақы алады. Зауыттың жұмысы «арбайттан» жеңілірек әрі тұрақты. Бірақ тексеріс кезінде ұсталып, депортациялану қаупі жоғары. Одан бөлек, өте ауыр жұмыстар бар. Бірақ оған көп адамның денсаулығы жарай бермейді. Сәйкесінше, ондай жұмыстан айына 1-1,5 млн теңге табуға болады.
Мұнда жүрген қазақстандықтар өз еркімен елге қайтуға асықпайды. Себебі елге қайтқан таныстарымыз ол жақтан жақсы жалақыға жұмыс таппағандарын айтады. Сол үшін миграциялық полицияның тексерісіне ұсталып, елге депортацияланғанға дейін жүреді.
Әділет САҒАТОВ,
«Мирас» халықаралық мектебінің IT маманы:
– Қытайдағы оқуды бітірер кезде «Қазақстанда бізді қандай жұмыс орны күтіп тұр» деген сауал мазалай бастады. Интернеттен өзіме лайық жұмыс іздедім. Сөйтіп, менің IT салам бойынша жұмыс берушілердің дені тәжірибелі маман іздейтіндігіне көзім жетті. Тәжірибесіз маманға тым төмен жалақы ұсынады. Ал оқуды енді ғана тәмамдап жатқан жас маманда қандай тәжірибе болсын? Сол кезде әлемге әйгілі Warner Bros. компаниясы Абу-Даби қаласында аттракцион паркін ашу үшін әлемнің әр түкпірінен маман жинап жатыр екен. Тәжірибеге қатты мән бермейміз, өзіміз оқытып дайындаймыз деген соң бағымды сынап көрейін деп шештім. Сөйтіп, бірнеше сатыдан тұратын іріктеу арқылы жұмысқа қабылдандым. Жұмыс көңілімнен шықты. Алғашқы екі айда жұмысты бастан-аяқ үйретті. Жататын орын, күніне үш мезгіл тамақ, елге келіп-кететін ұшақтың шығыны – бәрі компанияның есебінен. Ай сайын мың долларға жуық жалақы да төлеп отырды. Уақыт өте жалақымыз да көтеріле беретін болды. Бізге тек жұмыс істеу ғана қалды. Алғашқы эйфориямен жүрген кезде сонда бірнеше жылға қалуды жоспарлаған болатынмын. Алайда климат пен тамақ ұнамағаннан болар, бір жыл өткен соң денсаулығым сыр бере бастағандай болды. Ол жақтағы медициналық қызметті алған күннің өзінде денсаулыққа күтім керек. Туған жердің климаты мен тамағына әбден үйренген мен үшін БАӘ қолай болмады. Сол себепті елге қайтуды ойлай бастадым. Негізі, біраз тәжірибе жинап 1-1,5 млн теңге жалақы төлейтін жұмыс табуыма да болар еді, бірақ денсаулық бәрінен де қымбат деп, елге қайттым.
Қайрат МАХАМБЕТОВ,
«ТШО» компаниясында техникалық
жұқауіпсіздік бойынша инспектор:
– Бүгінгі таңда «Теңіз» кен орнында қауіпсіздік мәселесі бойынша инструктор болып қызмет етіп жүрмін. Шетелдік компания болған соң жалақы да жақсы. Бірақ экологияның денсаулыққа орасан зор зияны да бар. Негізінде, бұл жұмыс өзіме ұнайды. Қызметкерлерге білгеніңді үйретесің. Әртүрлі адамдармен танысасың. Кейде басқа елге барып, жұмыс істеп көргім де келеді. Ірі компаниялардың жұмыс істеу тәжірибелерін үйренгім келеді. Мұнай саласындағы мықты компаниялар орналасқан АҚШ, БАӘ, Канада сынды елдердің тәжірибесі өзім үшін қызық болып көрінеді. Екінші жағынан ол жақтағы төленетін жалақы да бізден әлде қайда жоғары екені бар. Соңғы жылдары Еуропа мен Азияның біраз еліне саяхат жасадым. Ұнады. Адамдары ашық, әрдайым көмек қолын созуға дайын. 3-5 жылдай тәжірибе мен қаржы жинап алу үшін барып жұмыс істеп қайтсам деген ой сол кезде келді. Бірақ басы бүтін кетіп қалам дей алмаймын, себебі ағайын-туыс, жора-жолдас бар дегендей.
Жолдас ӘДІЛХАН