Ал еліміздегі қант қызылшасын өсіретін және қайта өңдеуден өткізіп, отандық ақ қант алатын аймақтың бірі болып саналатын өңірімізде биыл тәтті түбірге де үлкен үміт артылып отыр. Күні кеше облыстағы қант қызылшасын өсіретін аудандардағы қызылшашылар ерте көктемнен бастап төккен терлерінің өтеуіндей болған тәтті түбір тонналарын Ақсу және Көксу қант зауыттарына тапсыра бастады. Әзірге өнім өсірушілер мен қайта өңдеушілер арасында түсінбестік туындаған жоқ. Осыдан біраз бұрын бірқатар мәселе талқыланып, тиісті орындар екі тарапқа араағайын болған еді. Сол жемісін берген-ау деп ойлаймыз.
Сонымен Ақсу және Көксу зауыттары қант қызылшасын өңдеуге кірісті. Белгіленген межеге сай облыста барлығы 615 мың тонна тәтті түбір өңделеді деп жоспарланған. Бастапқы нәтиже жаман емес, соған сай болжам шындыққа айналуға тиісті. Жалпы, маусым барысында 97 мың тонна қант шығарылатын болса, оның 67 мың тоннасы жергілікті қызылшадан және 30 мың тоннасы шетелдерден жеткізілетін қант құрағынан өндіріледі деп жоспарланған.
– Биыл Жетісу өңірінде қант қызылшасы 13,7 мың гектарда өсірілді. Облыстағы шекер шығаратын қос кәсіпорын маусымға жан-жақты дайындалып, күні кеше қант қызылшасын қабылдауды бастады. Көксу қант зауыты 57 мың тонна қант, оның ішінде 27 мың тонна құрақ қант, Ақсу қант зауыты тағы 40 мың тонна, оның ішінде 3 мың тонна құрақ қант өндіруді жоспарлап отыр. Өңіріміздегі 597 шаруа қожалығы тәтті түбір өсірумен айналысады. Оның ішіндегі 193 шаруа қожалығы Ақсу, Сарқан, Алакөл аудандарында орналасқан. Бұлар шикізаттарын Ақсу қант зауытына өткізетін болса, Көксу қант зауытына шикізат Ескелді, Қаратал, Кербұлақ аудандары мен Талдықорған қаласынан жеткізіледі. Сатып алу бағасы мемлекеттен 25 мың теңге, қант зауытынан 15 мың теңге, яғни тоннасына 40 мың теңге төленеді, – дейді облыстық Ауылшаруашылығы басқармасының басшысы Нұрдәулет Кененбаев.
Көксу қант зауытының директоры Алтынбек Абатовтың айтуынша, кәсіпорын бір жұмыс күнінде 5-6 мың тонна шикізат қабылдауды жоспарлап отыр. Биыл облыста қант қызылшасынан мол өнім алынатындықтан, қант зауытының өндірістік қуаты 250 мың тоннаға дейін ұлғайтылыпты. Маусымдық жұмыста зауыт 500-ге жуық адамды жұмыспен қамтамасыз етеді.
«АқсуҚант» ЖШС бас директоры Самат Нәдірбаев: – Зауыт қызылшаны сақтауға және өңдеуге толық дайын. Шаруалардың бізге әкелетін шикізаты зауыттың 6-7 ай үздіксіз жұмыс істеуіне жетеді. Содан кейін біз жабдыққа техникалық қызмет көрсетуді және зауытты келесі маусымға дайындауды бастаймыз. Жалпы, жергілікті халықтың 500-550 адамын жұмыспен қамтамасыз етіп отырмыз, – дейді.
Өнімін өңдеуге алып келген шаруа қожалықтарының жетекшілері де азды-көпті жетістіктерімен, алға жасап отырған жоспарларымен бөлісті.
– Былтыр15 гектар жерге қант қызылшасын өсірсек, биыл 20 гектарға жеткіздік. Себебі мемлекеттен қолдау бар. Су да жеткілікті. Арзандатылған жанар-жағармай, минералды тыңайтқыштар да қарастырылған. Сонымен қатар бізде тәжірибелі адам ресурстары да бар. Зауытқа шаруашылықтың егістік алқаптарынан 100 мың тоннаға жуық қызылша алып келдік. Орташа деңгейден жоғары өнім күтеміз, – дейді Сарқан ауданындағы «Божалақова» шаруа қожалығының өкілі Тоқтарбек Төлепбеков.
Қаратал ауданындағы «Ерғазин» шаруа қожалығының басшысы Ақылбек Ерғазинның айтуынша, биыл қызылша жақсы өскен, гектарына 60 тоннадан аса өнім алған.
– Биыл қант қызылшасын 14 гектарға ектік. Мемлекет тарапынан тұрақты түрде қолдау көрсетіліп жатқаны қуантады. Тыңайтқыштарға, пестицидтерге, тұқымдарға, суаруға субсидия беріледі. Зауыттар көлік шығындарын субсидиялайды. Осы қолдау қызылша саласын бірлесе отырып, табысты дамытуға мүмкіндік береді, – дейді ол.
Жетісу өңірінде қант өнеркәсібін дамытуға ерекше көңіл бөлінгенін айта кеткен жөн. Былтыр қант қызылшасының егіс көлемі бірден екі есеге ұлғайтылып, 8,2 мың гектарға жеткізілсе, биыл қант қызылшасы 13,7 мың гектарға егілді. Келесі жылы егіс көлемі 15 мың гектарға жетеді деген бар.
Болат АБАҒАН,
Жетісу облысы