Былтыр шілдеде Ұлттық қауіпсіздік комитеті ел тарихындағы ең үлкен есірткі зертханасын тапқан болатын. Ұсталған екі адамнан құны 1,5 млрд теңге тұратын 55 келі мефедрон препараты мен басқа да синтетикалық есірткілер тәркіленді. Олар өз «кәсібінің» табысты болғанын айтыпты. Шынында да, есірткі саудасы елімізде кең етек жайып үлгерген. Соған сәйкес тұтынушылары да көп секілді.
Жуырда Алматы қаласында есірткі сатумен айналысқан 247 наркосайт бұғатталды. Бір қаланың өзінде жыл басында анықталған сайт саны осынша болғанда, ел аумағында қаншасы бар екені беймәлім. Наркосайттарға қатысты тағы бір қылмыс Атырау қаласында тіркелді. Мұнда қабырғаларға есірткі сататын сайттардың сілтемесін жазып кетіп жүрген азамат ұсталды. Мұндай нұсқау беретін қабырғадағы жазуларды кез келген қаладан кездестіріп жатамыз. Жыл сайын есірткі сататын мыңнан астам сайт анықталып, жабылып отырады. Мысалы, 2019 жылы 1 200-ден астам сайт жабылды. Бірақ «саудагерлердің» айласына тізгін жүрмейді. Мәселен, құқық қорғаушылар zig24.com деген сайтты жапса, көп өтпей zig21.ru немесе zig04.kz сияқты сайттар шыға келетінін айтады. Осы үрдіс тоқтаусыз жалғасып отырады. Ал 2020 жылдың қаңтар-қараша айлары аралығында есірткіге қатысты 1 950 қылмыс тіркелген. 2019 жылы жер жүзінде есірткіге құмар адамдардың саны 200 миллионнан асқан екен. Ал елде бұл көрсеткіш 20 мыңға жуық. Осындай тұрақты тұтынушылары бар есірткі бизнесі әлемдегі ең табысты «кәсіптің» біріне айналып отыр. Есірткіге қатысты тағы бір алаңдатарлық статистика, елде 14-21 жас арасындағы жастардың 68 пайызы өмірінде бір рет болсын, синтетикалық есірткіні тұтынып көрген екен. Елімізде Telegram желісі наркомаркетингтің ошағына айналған. Осында анонимді мессенджер арқылы есірткіні қалаған адам сатып ала алады. Ол үшін арнайы арналар да жетерлік. Тіпті, жұмыссыз жастарға есірткіні жеткізу қызметін ұсынатындар да көп. Мысалы, аталған желіге кіріп, іздеу бөліміне «закладка» немесе «курьер» деп жаза қалсаңыз, айына 1 000 АҚШ долларын төлейтін ескірткі жеткізу қызметін ұсынғандарды көресіз. Былтыр осындай 850 Тelegram-бот табылған. Ал адам есірткіге қалай қол жеткізеді? Әуелі төлем әдісіне тоқталсақ. Есірткі саудасы көбіне QIWI төлем жүйесі арқылы іске асады. Себебі ТМД елдерінде осы жүйемен жасалған әр төлем мүлде тексерілмейді. Соның кесірінен наркомаркетинг еркін жүріп жатыр. Мәселен, 2020 жылы QIWI-мен күн сайын 70 млн теңгеге есірткі саудаланып отыратыны анықталған екен. Былтырғы дерекке көз жүгіртсек, Қазақстанда 20 мыңнан астам QIWI құрылғысы бар. Бұл сан қазір әлдеқайда өскен болуы мүмкін. Ақша төленді, содан кейін жоғарыда айтқанымыздай, жеткізу қызметі есірткіні қала шетіндегі оңаша жерге жасырып, сатып алушыға мекенжайды жібереді. Яғни, тұтынушы сатқан адамның түрін мүлде көрмейді. Қазіргі кезде есірткі саудасындағы қалыпты сценарий осы. Ал жөні басқа түнгі ойын-сауық клубтарын да есірткі саудасы жүретін жердің қатарына қоссаңыз, нарко өнімдерге қол жеткізудің аса қиын емес екеніне көз жеткізесіз. Наркосайттарды құрықтау демекші, көп жерде Ішкі істер министрлігі мен өңірдегі департаментте отырған хакерлердің осал екені айтылып жатады. Мұны құқық қорғаушылардың өзі талай мәрте мойындаған. Былтыр Үкімет басшысы Асқар Мамин құқық қорғау саласында білікті, ғаламтордың көлеңкелі тұстарын бағдарлай алатын IT мамандар жетіспей жатқанын айтып, бұл бағытқа жастарды жұмылдыру жайлы сөз қозғады. Ал құқық қорғау саласындағы IT мамандарға көңіл тола ма? – Қазақстан бойынша мықты деген криминалист-хакер екі адам ғана бар. Ал жаңағы наркосайттарды түбегейлі жойып, алдын алып отыру үшін әр облысқа кемі 5-10 хакерден керек. Бүкіл елде 2 адам ғана болғанда, 60-70 криминалист-хакерді қайдан табасыз? Ішкі істер министрлігі мен өңірлердегі департаменттерде қазір отырған «хакерлер» өте әлсіз. Оны жасыра алмаймыз. Жалғыз шешім бар. Университеттерде ақпараттық қауіпсіздік саласын жөндеп оқытып, құқық қорғау саласына қарай бағыттау қажет. Бірақ ақпараттық қауіпсіздік саласын жақсы оқытатын жоғарғы оқу орындары санаулы-ақ. Назарбаев университеті, ҚБТУ, IT университеті мен Қ. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінен басқасын айта алмаймын, – дейді IT маман Қозыке Сатыбалды.Мадияр ТӨЛЕУ