Қазақта «Ет сасыса тұз себеді, тұз сасыса не себеді?» деген сөз бар. Бұл аталы сөзді қылмыскермен сыбайлас полиция қызметкерлеріне қарата айтса да жөн болар. Өйткені нашақорлықты жоюдың орнына пайдакүнемдік мақсатта есірткі бизнесіне өздері де тікелей араласқан полицейлердің көбейіп келе жатқаны байқалады. Бұл ел болашағына балта шабу емес пе? Бұрын айда-жылда полиция есірткі сатып ұсталыпты дегенді естісек, таңғалатын біз енді білдей бір басқарма басшысы плантация егіп, қарасора өсіріпті дегенге мән бермейтін болдық.
Деректің аты – дерек
«Ағасы бардың жағасы бар» демекші, ішкі істер саласында «крыша» болу үрдісі өмір салтына айналып кеткен деуге болады. Бұл қатынастың командалық табандылық қажет тұста жақсы жақтары да жоқ емес, бірақ ең жаманы қылмыскерлерге «жаға» болған полицейлер бар. Былтыр Қызылорданың шағыл құмынан қарасора жайқалған жасыл плантация табылғанда өзіндік қауіпсіздік қызметкерлерінің кәнігі пайымы «диқаншылардың» «жүрек жұтқан «жағасы» бар екенін бірден түйсінген. Тарқатылған шырмауықтың соңы облыстық Полиция департаментіне алып келді. Осылайша, Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл басқармасының бұрынғы басшысы Мырзақасымов қолға түсті. Биыл ол сот үкімімен 15 жылға сотталды. Күдіктінің қарасораны өсірген қылмыскерлерге қамқоршылық жасағаны анықталды. Сонымен қатар қызылордалық полиция қызметкерлері марихуананың ірі партиясына қатысы бар келесі бір қылмыстық топтың заңсыз әрекетін әшкереледі. Олардан тінту шаралары барысында 12 келіден астам есірткі және заңсыз қару-жарақ тәркіленді. Мұнда да полиция басшыларының қатысы бар болып шықты.Одан соң Қызылорда облыстық Полиция департаментінің басқарма басшысы мен оның қол астындағы қызметкері қылмыстық жауапкершілікке тартпау үшін күдікті біреуден 7 миллион теңге көлемінде пара алған кезінде ұсталды. Қазір оларға қатысты тергеу шарасы жалғасып жатыр. Жақын арада іс материалы сотқа жолданбақ. Бұл істегі жауапқа тартылған барлық полицейлер жұмыстан босатылған. Бұдан бөлек, Қызылорда облыстық Полиция департаменті басшысының орынбасары мен тағы үш басшысы қызметінен кетті. «Жалпы алғанда, жүргізілген кешенді жұмыстар ішкі істер органдарындағы заңның орындалуы мен тәртіпті жоғарылата түсті деуге болады. 2020 жылдың қорытындысы бойынша, жеке құрам арасындағы қылмыс деңгейі 12%-ға төмендеді. Сотталған қылмыскерлер саны 13%-ға азайды. Соның ішінде жол-көлік оқиғалары 20%-ға қысқарды. Ал соңғы үш жылда жеке құрам арасындағы коррупциялық қылмыстар үштен біріне, жемқорлық үшін сотталғандар саны жартысына жуық азайды. Мұндағы қылмыстардың 74%-ы өз күшімізбен ашылатынын атай кеткім келеді. Егер бұрын 1 мың қызметкерге 3 қылмыстан келсе, қазір 1 қылмыстан келеді», – деді ІІМ Өзіндік қауіпсіздік департаментінің бастығы, полиция полковнигі Арман Саданов. Оның айтуынша, ӨҚД ұйымдасқан қылмыстық схемаларды анықтауға және полиция қызметкерлерінің қылмыскерлермен сыбайласу фактілерінің жолын кесуге ерекше назар аударады екен. Сондықтан бір облыстан үш бірдей былықтың бетін ашу – үлкен жетістік. Одан бөлек Жамбыл облысындағы арнайы операция кезінде полицейлер арасында болған атысты да осы заңсыз есірткі бизнесімен күрес шарасы екенін атап өтуге болады. Осы оқиғадан кейін Шу стансасындағы Желілік полиция бөлімінің бүкіл басшылығы қызметінен босатылды. Ал оқиға кезінде арнайы жасақтың бір қызметкері жарақат алып, қашып бара жатқан үшеудің біреуі қаза болған еді.Қазір бәрі солардың қолында. Ұстаймын десе ұстайды. Нашақорларды түрлі жолмен өздеріне тәуелді етіп қойған. Оларды «агент» етіп пайдаланады. Кез келген уақытта есірткі сататын «барыгаларды» ұстай алады.
Проблема парадигмада жатыр
Ішкі істер саласын реформалау мәселесі неғұрлым кешіккен сайын бұл салада түрлі дәрежедегі бассыздықтар асқынып барады. Биыл Алматы академиясындағы курсанттың өлімі елді дүр сілкіндірді. Ал былтыр есірткі саудасындағы «бизнесмен полицейлерге» қатысты үш ірі оқиға болды. Егер бүгінгідей ақпарат алмасу дамымаған болса, талай нәрсе жабулы қазан қақпағының астында қалар ма еді? Ендеше Қызылорда, Шу оқиғалары біздің біліп отырғанымыз, құжатқа түскендері. Жария болмай қалғандары қаншама? «Полиция қызметкерлері есірткі бизнесімен соншалықты қиналып күресіп жатыр деп айта алмаймын. Керісінше, олар бәрін толық қадағалап отыр. Қазір бәрі солардың қолында. Ұстаймын десе ұстайды. Нашақорларды түрлі жолмен өздеріне тәуелді етіп қойған. Оларды «агент» етіп пайдаланады. Кез келген уақытта есірткі сататын «барыгаларды» ұстай алады. Бірақ оларды жеңіп, бас көтертпей тастағаннан, яғни ұстап, заң бойынша жазаға тартқаннан гөрі баю мақсатында пайдаланғанды жақсы көреді. Осылайша, олар қызметін асыра пайдаланады. Қызылордадағы соңғы оқиға да осының айғағы. Бұл олардың тым еркінсіп бара жатқанын білдіреді. Ендеше полицияның қылмыс әлеміндегі тамыры тереңдеп кеткен», – дейді Facebook парақшасында «ІІМ реформасын талап етеміз» тобының жетекшісі Ерлан Нұрпейісов. Оның айтуынша, ішкі істер органдарын реформалауды талап етуге қозғау болған Денис Теннің өліміне қатысты «айна ұрлығында» да осындай жағдай. Барлығы да жең ұшынан жалғасқан сыбайластық. Әйтсе де, бұл Ішкі істер министрлігінің проблемасы емес. Оның түп тамыры ІІМ-ден де тысқары, жалпы еліміздегі идеологиялық парадигмада жатыр. Өйткені еліміз қазір «қандай болмасын жолмен баю керек» деген ашкөздік жолға түскен. Біздің сөз етіп отырғанымыз – соның ведомстволық көрінісі. Ал адвокат Асқар Қаймақов бұл жағдайды соншалықты асқынып кеткен мәселе деп санамайды. «Қазір әлемде есірткі саудасы «байланыссыз» тәсіл арқылы жүретінін бәріміз білеміз. Интернеттен тапсырыс беріп, тыққан жерінен есірткіні алып кететін нашақорлар үшін бұл өте қолайлы болып тұр. Біздің елімізде де есірткі айналымының 90%-ы осындай жолмен жүзеге асады. Ал ондай «бизнесмендер» полициядан «крышаға» зәру емес. Сондықтан есірткі саудасымен күреске бейжай қарауға болмайды. Жалпы, қылмыс әлемі технологиялық мүмкіндіктерді бірінші пайдаланып кетіп жатқанын жоққа шығармаймыз. Ал полицейлер арасында қызмет бабын асыра пайдаланып, жеке бас пайдасын күйттеп кететіндері жоқ деп айта алмаймын. Бірақ олар осы армияның 1%-ын ғана құрайды деп есептеймін», – дейді Асқар Абайұлы. Қалай болғанда да, құқық қорғау органдарының қылмыс әлемімен ауыз жаласуы – қауіпті құбылыс. Сондықтан ішкі істер саласын реформалауды асықтырған абзал.Нұрлан ҚОСАЙ