Тарихи жад деген бар, сол үрей адамдардың бойында әлі сақталған. Содан болса керек, Бағдат Мусиннің ведомствосы Ashyq ұялы қосымшасын енгізгенде қоғамның кейбір өкілінің зәресі ұшты.
Талас тудырған төрт мәртебе
Биыл жыл басында ел Үкіметі Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларында Ashyq қосымшасын іске қосты. Оны Б.Мусин басқаратын Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі А.Цойдың Денсаулық сақтау министрлігімен бірлесе отырып, пысықтапты. Ресми жарияланған мақсат біреу: пандемия кезеңінде қоғамдық орындарды қауіпсіздендіру, сондай орындарға үйінде карантинде отыруы тиіс сырқаттарды, сондай-ақ уақытша оқшауланған адамдарды жібермеу. Цифрлық даму министрлігі бұл қадамға бизнесмендердің мүддесін қорғау үшін барып отырғанын жасырмайды. «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының бизнес нысандарына қызметін жалғастыруға мүмкіндік беру жөніндегі өтінішіне орай осы қадамға барыпты. Қосымшаны «Атамекен» тапсырысымен отандық ІТ компания жасады. Себебі карантинге байланысты елімізде spa-орталық, фитнес клуб, кинотеатр, сауна секілді кәсіпкерлік нысандарының жұмысы шектелді. Ashyq мобильді қосымшасын енгізудің пилоттық жобасы дәл осы салаларда бастау алды. Яғни, массажға, физиотерапиялық-косметикалық процедураларға, тәнді шынықтыруға, бойды босаңсытып, тынығуға осы орталықтарға барғысы келетін барлық адам аталған қосымшаны өз смартфонына жүктеп алуы шарт. Осыдан кейін «Ашық» бағдарламасы азаматтарды төрт топқа бөледі, әр топтың өз түсі бар. Түсіне қарай мәртебесі тағайындалады. «Осы орындарға бару үшін арнайы QR-кодты сканерлеп, кіреберісте көрсетуіңіз қажет. Ұялы қосымша қызыл, сары, көк, жасыл мәртебелерге бөліп, тәуекел дәрежесін айқындайды. «Қызыл мәртебе» азаматтың қозғалысы шектелгенін, оның амбулаториялық бақылауда екенін, үйде оқшауланудың қатаң режимін сақтауы тиіс екенін білдіреді. Сары – қозғалысты ішінара шектеу деген сөз: ол адам ПТР деректер қорында коронавирус инфекциясымен байланыста болған деп белгіленген. Демек, ол үйінде оқшаулану режимін сақтауы тиіс. Оған тұрғылықты жерінен 500 метрден аспайтын аумақтағы азық-түлік, шаруашылық дүкендерге, дәріханаларға баруға рұқсат», – деді министрлік. Көк түсті мәртебе иеленгендердің қозғалысына шектеу жоқ. Тек оларға әуежайға барып, ұшаққа отырарда ПТР-тесттен өту міндетті болмақ. Жасыл мәртебе – барлық жерде жол ашық дегенді аңғартады. Бұл азаматтар деректер қорында «ПТР-тестілеуден өткен және COVID-19-дың теріс нәтижесі бар адам» ретінде көрсетілген. Мәртебені ПТР-зерттеулердің бірыңғай интеграциялық порталы және Денсаулық сақтау министрлігінің COVID-19 бақылау орталығы береді. Принцип – қарапайым: қызыл және сары мәртебесі бар адамдар вирус таратушы саналады, олар спа, бассейн, фитнес-залдарға кіргізілмеуі керек. Осыдан-ақ оның халықтың қамын ойлаудан туған өнім екені байқалады. «Бұл – бизнеске өз қызметін жалғастыруға және режимді сақтамайтын сырқаттардың келушілерге қауіп төндірмеуіне мүмкіндік береді», – деді Цифрлық даму министрлігі. Ал егер адамда ұялы телефон болмаса, не смартфонын ұмыт қалдырса не болады? «Ашық» бағдарламасы мұны да ескереді: ондай жағдайда азамат жеке куәлігін көрсетуі қажет. Кіреберісте тұрған қызметкер қосымшаға клиенттің ЖСН-ін теру немесе жеке куәліктегі штрих-кодты сканерлеу арқылы оның мәртебесін өзі тексере алады. Бағдат Мусин ведомствосының жоспарлары ғаламат болатын: қаңтар айының соңында министрлік Ashyq тек пилоттық жобамен шектелмейтінін, алда оны барлық қоғамдық орынға – сауда ойын-сауық орталықтарына, дүкендерге, мейрамхана-дәмханаларға, вокзалдарға, әуежайларға және басқасына кіру үшін бүкіл Қазақстан аумағында енгізу мүмкіндігі қарастырылып жатқанын жеткізді.Әлеумет бұл жобаға қарсы ма?
Бір қарағанда, бұл қосымша тек КВИ жұқтырғандарды, соның ішінде оқшаулану режиміне пысқырмайтын әлеуметтік жауапсыз тұлғалар мен ковид-диссиденттерді алаңдатуы, ал ауырып өлгісі келмейтін өзге адамның бәрінен тек қолдау табуы тиіс еді. Бірақ олай болмады. Қоғам белсенділері де, әлеуметтік желіні пайдаланушылар да оған үдере қарсы шықты. Ashyq жобасы геолокация арқылы қазақстандықтардың соңынан індетіп, аңдиды» деп түсінді. Әлеуметтік желіде қызу пікірталас қазандай бұрқ-сарқ қайнады. –Қазақстанда коронавируспен күресті сылтауратып, Ashyq пен QR-кодтың енгізілуі қоғамда көптеген сұрақ туғызды. Менің ойымша, қос министрлік осы арқылы азаматтарды кемсітіп, денсаулық жағдайына қарай дискриминациялап отыр. Ал ел Конституциясының 14-бабында адамдарды кемсітуге тыйым салынған. Министрлер Ата Заңды оқымайтын болса керек. Бұған қоса, мұндай істер Қылмыстық кодекстің «Адамның және азаматтың тең құқықтылығын бұзу» деп аталатын 145-бабымен қудаланады. Тағы бір жайт, ПТР-тест нәтижесі 3 күнге жарайды. Егер адам мәртебесін өзгерткісі келсе, 3 күн сайын тест тапсыруға мәжбүр болады. Тестілеуден өту – қымбат. Бұдан елдің тұрмысы төмендейді ғой, – дейді азаматтық белсенді Елена Воронцова. Ақпан айының басында елордадағы «Министрліктер үйі» кешенінде орналасқан Денсаулық сақтау министрлігі алдында түрлі-түсті киім киген бір топ адам наразылық акциясын өткізді. Өздерімен асүй жабдықтарын ала барған олар қазан-кәстрөлді даңғырлатып, министр Алексей Цойдың шығуын талап етті. Цой мырза шерушілер алдына шықпады: ДСМ бұл жобаны Цифрлық даму министрлігі ілгерілетіп жатқанына нұсқады. Наразылармен Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің баспасөз хатшысы Мақсат Төлегенов қана кездесті. Ол «Ашық» қосымшасы да, QR-кодтар да бизнес өкілдеріне арналғанын және оның ерікті сипатта болатынын түсіндіруге тырысты. –Аталған қосымшаның вакцинациялауға еш қатысы жоқ. Оны енгізу бизнеске шектеу шаралары және КВИ таралуы кезінде жұмысын жалғастыра беруге мүмкіндік берер еді. Бүгінде барлық адам саналылық таныта бермейді, сондай-ақ симптомсыз ауыратындар көп. Оларды кіреберісте жай қызуын өлшеу арқылы анықтай алмайды. Мына қосымша арқасында аталған бизнес нысандар иелері келушілердің мәртебесін қадағалар еді. ПТР-тесті оң болып шыққандарды ішке енгізбес еді. Ондай адамдар қоғамдық орындарды аралап жүрмеуі, емделгенше оқшауланып отыруы керек, – дейді М.Төлегенов.Адамдардың жүріс-тұрысын аңдымайды
Қалай болғанда да, ақпан айында қос министрлік те екпін-тегеурінінен айырылып қалды. Б.Мусиннің ведомствосы Ashyq қосымшасын міндетті шара емес деп жариялады. Нәтижесінде, қазір елорданың өзінде спа-лар клиенттерінен осы қосымшаны жүктеуін сұрамайды. «Кейбір әлеуметтік желі қолданушылары бұл қосымша қазақстандықтардың конституциялық құқығын бұзады деген алаңдаушылық білдірді. Бұрмалаушылықты болдырмау үшін мынаны атап өтеміз: бұл қосымша міндетті шара емес. Бизнес те, азаматтар да қосымшаны пайдалануға мәжбүр етілмейді. Кейбір интернет қолданушылар айтып жүргендей, Ashyq адамның дүкенге, дәріханаға баруына, аулада не саябақта серуендеуіне тоқтау сала алмайды», – деді Цифрлық даму министрлігі. Ал Денсаулық сақтау министрлігінің Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитеті Ashyq жобасына бассейн, сауна, SPA-салондар мен фитнес-орталықтар секілді кәсіпкерлік нысандары қатысып жатқанына назар аудартты. «Осы пилоттық жобаға қатысушы жеке кәсіпкер өз кәсіпорнының ішкі ережелеріне түзету енгізіп, онда келушілердің Ashyq ұялы қосымшасын пайдалануын – міндетті талап ретінде бекітуі керек. Яғни, ішке кіруі үшін дресс-код немесе абонемент қатарлы Ashyq қосымшасында тіркелуі де міндетті болады. Бүгінде пилоттық режимде Алматы, Нұр-Сұлтан және Қарағанды қалаларында әзірге 40-тай кәсіпкерлік объектісі ғана Ashyq жобасының ерікті қатысушысы болып есептеледі», – деді ДСМ комитеті. Негізі, мұндай жоба – Қазақстанның ойлап тапқан ноу-хауы емес. Әлемде оны алғаш болып Оңтүстік Корея мен Қытай ендірді. Ұқсас бақылау құралдары Малайзия, Түркия, Грекия, Кипр және басқа да елде табысты қолданылады. Озық дамыған демократиялық державаларда да осындай тәжірибе қолданылуда. Мысалы, Франция, Италия және Германии SARS-CoV-2 вирусын жұқтыру тізбегін қадағалауға арналған қосымшаны 2020 жылғы жазда іске қосты. Мысалы, ҚХР қосымшасы оны пайдаланушылардың барлық қозғалысын толығымен әрі жіті бақылауда ұстайды, жиналған деректерді бақылаушы органдарға жолдайды. Егер адамның бағдар-маршрутында өзгеріс бола қалса, дереу дабыл қағады. Қазақстандық қосымша негізінен өзін пайдаланушылардың жүріс-тұрысын аңдымайды, ол тек азаматтың денсаулығын – сырқат не сырқат емесін айқындайды. Бұл тұрғыдан алғанда, ол біршама артта қалған саналады. Айталық, Германияның Corona-Warn-App қосымшасының өзі жасанды зердемен тізе қоса отырып, коронавирус жұқтырған адамның қасына қандай адам жақындағанын қашықтан әшкерелей алады. Бұл үшін азаматтардың ұялы телефонынан шығатын сигналды саралайды. Сарапшылар Ashyq жобасының елді аңдуға құрылмағанына сенімді. Сонымен бірге небәрі 40 шақты кәсіпкер ғана пайдаланатын жобаға мемлекеттің қанша шығын шығарғаны белгісіз қалып отыр. Қоғамды осы жайт көбірек алаңдатса, жөн сияқты.Елдос СЕНБАЙ