Естіп-естіп құлақ жауыр болған, ел арасында «жаңадан әкім келсе, соңынан командасын ерте келеді» деген сөз бар. Шынында да еліміздің саяси алаңында облыс басшыларының әкімдіктегі лауазымды қызметтерге «сенімді серіктерін» тағайындайтын кездері жиі кездеседі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 15 қаңтар күні Ақорда резиденциясында Президенттік жастар кадр резервінің мүшелерімен кездесті. Осы жиында Президент «Мемлекеттік басқару жүйесіндегі «командалық ауысымдар» әлі де түйткілді мәселелердің бірі болып тұр. Есеп бойынша мемлекеттік органдарда қызметкерлердің ауысу көрсеткіші – 6-10%» деп ескерткен болатын. Дегенмен кей шенеуніктің әрекеті белгіленген тәртіп шегінен аттап кетіп жүргендей көрінеді.
2016 жылдан бері Атырау облысының әкімі болған Нұрлан Ноғаев қызметінен босатылып, Энергетика министрі лауазымына тағайындалды. Н.Ноғаев Атырау өңірінде әкім болып отырған шағында әкімдік «Оралдық экспансия» деген сынға ұшырады. Себебі облыс әкімінің орынбасарлары мен қала және бірнеше аудан әкімдері оралдық мамандар еді. Қош, сонымен Нұрлан Асқарұлы орнын босатқан соң, Атырау облысының әкімі қызметіне мұнай саласында тәжірибесі мол Махамбет Досмұхамбетов лайық деп танылды. Осы оқиғаның ізінше Нұрлан Ноғаев тағайындап кеткен Атырау қаласының әкімі Әлимұхаммед Құттымұратұлы лауазымды қызметінен өз еркімен кеткенін мәлімдеді. Баспасөз беттері «Махамбет Досмұхамедов жергілікті әкімдіктерде тәжірибесі жоқ маман, сондықтан сол күйі тұрған Ноғаевтан қалған кадрлармен жұмысын жалғастыра береді» деп жазды. Бірақ қала әкімінің өз еркімен қызметтен кетуі, оның орнына облыс басшысы кімді ұсынатыны қызықты болған. Көп ұзамай 17 қаңтар күні Атырау қаласының әкімі болып Қайрат Оразбаев тағайындалды. Қайрат Құлымұлының өмірбаянына үңілсек, облыс әкімі секілді мұнай саласында «тер төккенін» аңғаруға болады. Осы күні облыс әкімі өңір активіне жаңа орынбасары Ержан Әбілхановты таныстырды. Президенттік жастар кадр резервіне енген жас маман Энергетика министрлігі Жер қойнауын пайдалану департаментінің директоры қызметін атқарған. Махамбет Досмұхамбетов 2016 жылдан бері энергетика вице-министрі болғанын ескерсек, орынбасарын өз командасынан тағайындап отырғанын аңғарамыз.
Осы тұста жалпы биліктегі басшылардың өз командасын жасақтап жүруіне саясаткерлер бір жақты қарамаған жөн дейді. Әуелі әкімнің жасақтаған командасы кіл білімді, іскер азаматтардан құралса, өңірдің жақсы жағынан өркендеуіне септігін тигізуі мүмкін. Осы секілді жағдайда білікті, еңбекқор мамандар өзге облыста қызмет етіп, ел көңілінен шыға алса, командалық өзгерістерге еш қарсылық болмасы анық. Алайда бұл әрекет өзара сыбайластыққа, басшының көңіліне жаққан адамдардың ғана әр қызметті иемденіп кетуіне апаратыны жасырын емес. Таңдау – басшының еркінде. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің ресми дерегінде парақорлық жайлаған мемлекеттік мекемелер арасында еліміздегі әкімшіліктердің көш басында жүргені көрсетілген. Бір облысқа жаңадан әкім тағайындалса, сол облыстың бүкіл қызметкерлері қызметі үшін үрейленіп қалатыны жасырын емес. Облыс әкімі орынбасарларын тағайындайды, кезек басқарма басшыларына ауысады, басқарма басшылары мамандарға немесе басқармаға қарайтын мекемелерге (мектеп, театр, спорт кешені т.б) шүйлігеді. Осылайша, лауазымын уақытша деп қабылдаған кей қызметкерлер ұзақмерзімді жобалар мен қаржыны игеруде салғырттық танытады.
Бүгінде ҰҚК-де ісі қаралып жатқан Павлодар облысының әкімі Болат Бақауов 2019 жылдың сәуір айында ордабұзар жас – отызға да толмаған Асхат Ораловты әлеуметтік істерге жауапты орынбасары етіп тағайындады. Асхат Оралов сол уақытқа дейін Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Жастар және отбасы істері комитеті төрағасының орынбасары болған. Білдей бір облыста әлеуметтік істерде тәжірибесі мол, өзге де білікті маман табылмады дегенге сену қиын.
Әкім болып, команда мәселесінде басы дауға қалғандардың бірі – Ералы Тоғжанов. 2019 жылдың жазына дейін, 2 жылдан астам Маңғыстау облысының әкімі болған Ералы Лұқпанұлы өзімен бірге келген 50 маманды әкімдіктегі лауазымды қызметтерге тағайындағанын кейбір БАҚ беттері жарыса жазды. Тұрғындарға есеп беру кездесуінде бұл сауалды әкімнің тікелей өзіне қойғандар да табылды. Дегенмен Ералы Тоғжанов сұраққа «Мен Оралдан тек Әселді (Балманова. Облыс әкімі аппараты басшысының орынбасары. авт.) ғана алып келдім. Оның өзі тегінде осы елдің қызы. Білікті маман, өз қыздарыңызды өздеріңізге әкеліп бердім» деп жауап берген.
Өткен жылдың басында Ақтөбе облысының әкімі болып тағайындалған Оңдасын Оразалин келе сала кадрларға қырғидай тигенін жұрт біледі. Қызметтерінен кете бастаған басқарма басшыларының тізімін облыс әкімінің орынбасары Серік Төленбергенов пен қала әкімінің орынбасары Ыбрайым Көзбаев толықтырған болатын. Сондай-ақ өңірге келгендегі алғашқы жиындарының бірінде-ақ Мәртөк ауданының әкімі Жандос Байырханов өз еркімен жұмыстан кеткенін хабарлады. Одан кейін Оңдасын Оразалин әлеуметтік салаға қарайтын орынбасары Марат Тоғжановтың, Ақтөбе қаласының әкімі Ілияс Испановтың жұмыстарына көңілі толмайтынын айтып ескерту жасады. Ақырында 3 жыл бойы қала әкімі болған Ілияс Испанов орнын Мавр Абдуллинге босатып берген еді.
Командалық әдіске байланысты қоғам пікірі әрқилы. Бір топ командалық әдісті нағыз кәсіби мамандарды біріктіре алу деп ұқса, келесі бір топ Кеңес үкіметінен қалған «жаман әдетке» балайды. Мемлекет ішкі құрылымының әр сатысы бір-бірі үшін жауаптылық жүктейді. Біліктілер жұмылған таңдаулыға ел көзқарасы түзу болары анық, бірақ сыбайластық үшін емес.
Мадияр ТӨЛЕУОВ