22 маусым күні Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой елордада науқастардан коронавирустың үнді штамы анықталғанын мәлімдеді. Кейіннен вирустың мұндай түрі Алматы тұрғынынан да табылды. Министр бұл штамның ерекшелігін айтқанда жұрт абдырап қалған-ды. Үнді штамы несімен қауіпті? Расымен, бұл вирусты жұқтырғандар саңырау болып қалуы мүмкін бе?
Жаңа штамның ерекшелігі неде?
Коронавирустың үндістандық «дельта» деп аталатын штамы әлем бойынша жылдам таралып жатыр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы дерегі бойынша, штамм 90-нан астам елде анықталған. Бұл вирус түрі өзгелеріне қарағанда, 60%-ға тез жұғады. Сондықтан ғалымдар вирус түрінің жылдам таралуына алаңдап отыр.
Неліктен ДДҰ үнді штамына қауіппен қарайды? Себебі вирустың бұл түрімен ауыра қалсаңыз, тұмаумен шатастыруыңыз әбден мүмкін. Бірақ тұмауға ұқсамайтын 4 белгісі бар. Олар: іш өту, есту қабілетінің нашарлауы, асқазан ауруы мен қан ұюы. Одан кейін үнді штамында инкубациялық кезең 7 күннің ішінде өтеді. Сондықтан ем-дом шарасын аталған аралықта алып үлгеру керек. Мәселен, 23 сәуір күні Алматыда 37 жастағы келіншектен үнді штамы анықталды. Науқас үй шаруасында, оның 7 жастағы қызынан да сынама алынған. Қазір ол инфекциялық стационарда емделіп жатыр.
Ал Қазақстандағы жалпы жағдай қалай? ДСМ бөлім басшысының міндетін атқарушы Ақмарал Сансызбайқызының айтуынша, сәуір мен мамыр айында ел бойынша сырқаттану деңгейі төмендеген. Маусым айының 10-11-інен бастап науқастардың саны күрт өскен. Осыған байланысты олар елордадағы вирус жұқтырғандардың сынамасын тексеруге жіберген. Ақпарат бойынша, 56%-ында «дельта» штамына ұқсас ықтимал мутация анықталған. Қалған 34%-ында британ штамы. Жауапты маманның сөзінше, үнді штамының ерекшелігі – жұқтыру деңгейі жоғары. Алғашқы белгілері ретінде қызу көтерілу, жөтел, түшкіру білінеді. Одан кейін асқазан-ішек жолдарының бұзылуы, ауру сезімі, іш өту, тромб түзілу қабілеті де жоғары, артынша гангренаға ұласуы мүмкін. Сол себепті бұл штамм науқастардың ауруханаға түсу ықтималдығын жоғарылатады.
Биологтердің айтуынша, үнді штамы өкпе қабынуын жылдамдатады. Мысалы, науқас ауруханаға өкпе қабынуының КТ-2 деңгейімен түссе, ертесі КТ-3 анықталуы мүмкін. Ал үшінші күні жансақтау бөліміне түсуі бек мүмкін. Тіпті, коронавирусқа қарсы вакцина алған күнде де штамды жұқтыру қаупі бар. Бастысы, үнді штамын тұмаудан айыра алу маңызды.
Жалпы, әлем елдері үнді штамы таралуынан қауіптеніп отыр. Мысалы, Сингапур ғалымдары штамм әлемге жайылып, пандемия қайта күшіне ене ме деп қорқады. Егер штамм бұдан да қарқын алса, шекаралар қайта жабылуы мүмкін. Ал бұл төртінші толқынның басталарын нұсқайды. Сол үшін ДДСҰ кешенді зерттеу жүргізуге шақырып жатыр. Өйткені үнді штамына арналған ғылыми-зерттеу, дәрі-дәрмек, вакцина жоқ. Бірақ Спутник V вакцинасы антиденесі үнді штамымен күресуге қауқарлы екені айтылады. Қазір жауапты органдар күрес жүргізудің тәсілі жаппай вакциналау деп отыр.
Карантин күшіне ене ме?
Елорда 10 наурыздан бастап «қызыл аймақта» тұр. Ал Алматы қаласы «сары аймақта» орналасқан. Жаз басталғалы бері халық карантин шараларын сақтауды ысырып қойды. Бетперде тақпау, шоғырланып жиналу, нысандардың карантин шараларын бұзуы, науқастармен қатынаста болған адамдар үй карантинін бұзу фактісі көбейіп кетті. Мұны ДСМ де растап отыр. Ал бұл жаңа штамм анықталып жатқанда айтарлықтай қауіпті.
Өйткені кейінгі күндері елордада ауруханаға түскендердің саны көбейіп, аурухана жүктемесі 51%-ға жеткен. Яғни, бұл жанама түрде науқастардың жағдайы орташа және ауыр екенін көрсетеді. Науқастарға стационарлық ем қажет. Мәселен, елордада 8 жұқпалы аурулар ауруханасы бар болса, ол жер 2 мыңға жуық төсек-орынмен қамтылған. Қазір соның 50%-ы дерлік толы. Әрине, қажет болған жағдайда науқастарға арналған басқа да төсек-орындар қарастырылған. Бірақ жоғарыдағы статистика елордадағы жағдайдың орташа екенін көрсетіп тұр. Сондықтан нысандардың жұмыс істеу уақыты шектеліп, қалада карантин шарасы күшейеді.
Ал Алматы қаласында «Дельта» 3 тәулікте 10 адамнан анықталды. Себебі мегаполисте адам көп, соған сай дәмханалар мен ойын алаңдары да жетерлік. Қазір жаз айы болғандықтан, жүріс-тұрыс та жиілеп кетті. Оның үстіне шетелдік ғалымдар бұл штамды ПТР арқылы анықтауға қосымша талдамалар қажетін айтады. Сол үшін зерттеу жұмысына кететін қаржы да қомақты болмақ. Алматының бас санитар дәрігері Жандарбек Бекшин де «Дельтаның» өте жұқпалы вирус екенін, британ штамынан екі есе асып түсетінін хабарлаған. Оның үстіне қалада анықталған үнді штамын растау үшін 8 миллион теңге жұмсалған екен. «Клиникада осы штамм бойынша ауруханаға түсу, қайтыс болу ықтималдығы жоғары. Басқа штамдарға қарағанда жұқпалылығы 60%-ға жоғары. Қазіргі айналымдағы штамдар 1 адамнан орта есеппен 3-4 адамға таралатын болса, бұл штамм 5-6 адамға жұғады» деген еді ол.
Сонымен, елімізде коронавирустан емделіп жатқан 408 адамның жағдайы ауыр. Ақпарат құралдарындағы жаңа штамм жайындағы мәліметтен соң ел арасында вакцина алуға құлшыныс артқаны тағы бар. Дәрігерлер де штамның қай түрі болмасын күрес жүргізуге қауқарлысы вакцина екенін нұсқайды. Кей елдер шекарасын ашып, ПТР-тестсіз кіруге болатынын хабарлағанымен, жағдай әлі тұрақталмағанын есте ұстаңыз. «Дельтаның» 90-нан астам елде таралғанын ескерсек, ахуал бір сәтте өзгеріп шыға келуі мүмкін. Одан бөлек, ДДСҰ-ның балаларға вакцина салуға рұқсат бергеніне мән беру керек тәрізді. Көрші Ресейде жүкті әйелдерге де вакцина егу басталады. Мұның бәрі тегіннен-тегін емес. Өйткені шетел ғалымдарының айтуынша, жаңа штамның қыр-сырын анықтағанша кемі 6 айға жуық уақыт кетеді. Ал оған дейін сақтанудың жалғыз жолы – карантин шарасын толық орындап, вакцина салдыруға бейім болу.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ