Өткен ғасырдың 50-жылдарының соңында «Қазақстан Магниткасы» Бүкілодақтық екпінді құрылыс ретінде жарияланды. Коммунистік партия ОК-нің ірі құрылысқа шақырған үндеуін Кеңес Одағының түкпір-түкпіріндегі жастар жылы қабыл алды. Ал 1960 жылғы 3 шілдеде сол кезде Қазақстан мен Орталық Азиядағы алғашқы және бірден-бір домна пеші іске қосылды. Қазақстандық өнеркәсіптің жетекші саласының бірі – металлургия. Осы салада қызмет ететін майталман мамандар ел экономикасының өркендеуіне орасан зор үлес қосып жатыр. Тұңғыш Президенттің 2003 жылдың 15 қарашадағы Жарлығымен шілденің үшінші жексенбісі Металлургтер күні ретінде аталып өтіледі. Биыл Тәуелсіздікке – 30 жыл, осы жылдар ішінде де металлургтер зор табыстарға жетті.
Тарих парақтары
Қазақстанның алғашқы шойынын қорытуға тәжірибелі шеберлермен бірге жас металлург Н.Назарбаев та қатысты. Осы тарихи оқиғаны Елбасы Н.Назарбаев өзінің «Қазақстанның құрыш келбеті» атты кітабында былай сипаттады: «1960 жылғы 3 шілде, жексенбі. Мыңдаған құрылысшылар мен металлургтер, көптеген қонақтар Вадим Романовтың ауысымының жұмысын толғана бақылап тұр. 15 сағат 7 минутта аға көрікші Николай Набиуллин электр бұрғысын іске қосты. Тесік қашалды. Жыра бойымен отты ағын құйылып сала берді – алғашқы қазақстандық шойын жүрді!». Ал осы қуанышты сәтті халыққа сүйіншілеп жеткізген Қарағанды облысындағы іргелі басылым «Советтік Қарағанды» газеті болатын. Сарғайған газет беттерінде екпінді түрде жүргізілген құрылыс, домна пешіндегі алғашқы құйма, ерен еңбек нәтижесі тарих болып қатталып қалды. Биыл «Қазақстан Магниткасы» Қарағанды металлургия зауытының өмірге келгеніне 61 жыл. Қолымызда аймағымыздың үнпарағының 1960 жылдың екінші жартысындағы тігіндісі. «Шойын құюдың июльдегі қорытындысы» атты мақалада «Қазақстан Магниткасының бірінші домнасының қосылғанына бір ай өтті. Бұл мерзім ішінде шойыншылардың өз ісіне шеберліктерін арттыра отырып, шойын құюды бірден жақсы игеріп кеткендіктері көрініп тұр... Өткен айдың 28 күнінде домнада 183 рет шойын балқытылды. Николай Мячин жолдас басқаратын смена еңбек өнімділігін арттыру жолындағы социалистік жарыста үнемі алда келеді. Сол сияқты Владимир Романов жолдас басқаратын смена да ауыр салмақты шойын қорытып, жаңа жетістіктерге жетуде» деп жазды. Ерлікке пара-пар еңбектің әр күні халыққа осылай жетіп жатты. Қара металлургияның Отаны Теміртау ғана емес, «Қазақмыс» корпорациясына қарасты Балқаш кен-металлургия комбинатының, Жезқазған мыс-балқыту зауытының жұмыстары да баспасөз беттерінде жазылып келеді.Теміртау: қара металлургияның отаны
«Теміртау» десе, ең алдымен еске Тұңғыш Президент түседі. Оның себебі айтпаса да түсінікті: бұл – төрткүл дүниеге танымал Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тұсауын кесіп, саясат кеңістігінде самғауына тұғыр болған Теміртау. «Ел Магниткасы» Тәуелсіздік әлдиі тербеткен 30 жылда экономикасы өркендеп, әлеуметтік әлеуеті артып, келбеті келісті шырайлы шаһарға айналды. Қазақ металлургия зауыты – Қазақстан қара металының тұңғышы, Қарағанды металлургия комбинатының негізін қалаушысы. Зауыт құрылысы 1950 жылы басталған еді. Көлемі 1513 текше метр алғашқы домна пешін салу 1957 жылы желтоқсанда қолға алынды. 1958 жылы БЛКЖО XIII съезінде Қазақстан магниткасын салу Бүкілодақтық екпінді комсомол құрылысы деп жарияланды. 1960 жылы 3 шілдеде №1 домна пеші тұңғыш шойын қорытты, қарашада 2 кокс батареясы пайдалануға берілді, 30 желтоқсанда қазақстандық алғашқы кокс алынды. Комбинатта 1980 жылдары 41 мыңнан аса адам еңбек етті. 6 адам Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды.Теміртаудағы бұл зауыт қазір Қарағанды облысының еліміздің өндірістік локомотиві атануына өзінің зор үлесін қосып жатыр. 1995 жылдың қараша айында комбинат жұмысы LNM-Qroup компаниясына берілді, компанияның негізін құрушы және басқарушы Лакшми Миттал мырза (LNM). 2005 жылдың қаңтар айынан компанияның аты «Испат Қармет» ААҚ «Миттал Стил Теміртау» АҚ болып өзгертілсе, 2007 жылы қыркүйек айында «АрселорМиттал Теміртау» компаниясы болып өзгерді. «Миттал Стил» компаниялар тобы мен «Арселор» бірлескеннен кейін жаңа корпорация жылына 120 млн тонна болат өндіретін әлемдегі аса ірі өндірушілердің біріне айналды. Әлемнің 21 елінде 61 зауыты бар «Арселор Митталдың» географиялық ауқымы мен өнімдерінің алуан түрлілігі бойынша теңдесі жоқ. Бүгінде 180 мыңнан астам адам тұратын құтты мекен Теміртауда 15 ірі, 32 орта, 2 070 шағын кәсіпорын бар. Қала экономикасының локомотиві – «АрселорМиттал Теміртау» АҚ. Былтыр өндірілген 746 млрд теңге өнімнің 83%-ы (621,3 млрд теңге) осы қуатты кәсіпорынның үлесіне тиеді. Өткен жылы негізгі капиталға 58,4 млрд теңге инвестиция салынды. 35,4 млрд теңгенің құрылыс-монтаж жұмыстары атқарылды. Халыққа қызмет көрсететін 8 790 шағын және орта бизнес субъектілері 33 229 адамды жұмыспен қамтамасыз етті.Балқаштың мысы – ел экономикасының күретамыры
Балқаш кен-металлургия комбинаты алғашқы мысты берген уақыттан бері (1938) қиындығы мол ауыр кезеңдерге қарамастан айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізіп, мол табысқа ие болды. Қазір комбинат шетел капиталын тарту арқылы өзінің даму дәуірінің жаңа кезеңіне көтерілді. Ол бүгін «Қазақмыс» корпорациясының құрамында. Зауыт жұмысы техникалық қайта жабдықтаумен тікелей байланысты, өйткені негізгі мақсаты – шикізат өнімінің кез келгендер түрін қайта өңдеу және жоғары сапалы мыс алу жолында техникалық мүмкіндіктерді барынша пайдаланып, экологиялық таза өндіріс құру. Асылметалды зауыт – өзінің техникалық әлеуеті жағынан еліміздегі бірегей кәсіпорын. Бірнеше операцияларды қоса атқаратын калдо пеші Доре металын таза күмістен 97%, алтыннан 2% береді. Балқаштың мысы – ел экономикасының күретамыры. Мұнда мыс бұлағын ағызған өндіріс саласының мамандары еселі еңбек етіп келеді. Металлургтер күніне орай «Қазақмыс Смитинг» ЖШС құрылымдық бөлімшелерінің бір топ қызметкері Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің I,II және III дәрежелі «Еңбек даңқы» төсбелгісімен марапатталды. Өнімді еңбегімен көзге түскен өндірістің әртүрлі кәсіп өкілдерінің есімі Құрмет тақтасынан ойып тұрып орын алды.Жезқазған: өндіріс өркендеген өлке
Кеңестік кезеңде-ақ төрткүл дүниеге танылған Жезқазған мыс қорыту зауыты нарықтық қатынастар үстемдік құрған әлемдік экономика айдынында да еркін көсіліп келеді. Онда таразының басындай теңселген мыс бағасының тұрақсыздығы мен жаһанға жайсыз тиген індеттің ылаңына темірдей төзімі мен тағылымды тәжірибесін, қажымас қайратын қарсы қойған кәсіп иесі – металлургтер тынымсыз тер төгіп жатыр. Олар қалыптасқан еңбек дәстүріне ешқашан дақ түсіріп көрген емес. Жезқазған мыс балқыту зауыты бүкіл ел болып тағатсыздана күткен алғашқы катодтық мысты 1971 жылы берді. Алайда тоқсаныншы жылдардың басында тозығы жеткен агрегаттар мен шығарылған өнімдердің тиімділігі төмен, сапасы нашар екені бұрынғы ішкі одақтық экономикалық байланыстардың тоқтаған кезеңіндегі бәсекелестікке төтеп бере алмайтынын көрсетті. Комбинатты Оңтүстік Кореяның «Самсунг» компаниясының басқаруына беру уақытында жасалған шара болды. Жұмыс зауыттың технологиясын жетілдіру және жаңаша жабдықтаудан басталды. Мыс концентраттарын кен термиялық балқытуда әлемдік тәжірибесі бар швециялық «Болиден Контек» фирмасында балқыту пештерінің конструкциясы өзгертілді. Қара мыс өнімділігі 40% өсті, суық присадканы қайта өңдеу көлемі артты, қосымша қара мысты өндіруде аз күкіртті мыс концентраттарын тікелей конверттерге беру мүмкіндігі туды. Жезқазған мыс балқыту зауыты бүгін «Қазақмыс» корпорациясының құрамына кіреді және әлемдегі ең ірі мыс өндірушілердің бірі болып саналады, өнімдері барлық жағынан халықаралық стандартқа сай. Құрыш құйып, болат балқытқандар жыл сайын өз мерекелерін мол табыспен қарсы алады. Алдағы уақытта да ел сенімін арқалаған металлургтер нағыз ерлер жұмыс істейтін ыстық домна пешінің алдынан табылатынына сенімдіміз!Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ, Қарағанды облысы