Бұл күні қоғамның қауіпсіздігін сеніп тапсырған адамдардың өзіне сенім азайып барады. «Ет сасыса тұз себесің, тұз сасыса не себесің?» деуші еді ескілер. Қылмыс жасаған құқық қорғаушылар жайлы естігенде осы сөз еріксіз еске түседі. Иығына погон таққандардың арасында азаматтарға зорлық көрсеткендер шығып жатыр. Мұны қызметін қылмыс үшін пайдалану дейміз бе, әлде «адамдықтан жұрдай» деп айыптаймыз ба, әйтеуір қоғамға үлкен залал тигізіп жатқаны анық.
Жақында ғана Алматы облысының Қарасай аудандық соты «әйелді зорламақ болды» деп айыпталған («Зорлау» және «Қылмысқа оқталу» баптары) Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы қызметкерін 9 жылға бас бостандығынан айырды. Ақпаратқа қарағанда, айыпталушының аты-жөні Сабыржан Нарынбаев екен. 1989 жылы туған. Алматы облысының Ұлттық қауіпсіздік департаментінде жедел уәкіл ретінде жұмыс істеген. Сот оны капитан атағынан айырды. Ал оқиға былай өрбіген. Жәбірленуші Айя Өмірзақова оқиға 2020 жылы қыркүйек айында болғанын айтқан. Ол жігітімен ұрысып қалып, көшеде жалғыз өзі жылаған. Оған бейтаныс ер адам келіп, жанашырлық кейіп танытып, үйіне жеткізіп тастайтынын айтқан екен. «Ол діни уағыздар айтып, қиын кезде көмектен бас тартуға болмайтынын жеткізді», – дейді жәбірленуші. Бұдан соң қыз келісіп, көлікке отырған. Ал жүргізуші жұрт сирек жүретін жерге апарып, қызды «ұрып-соғып, зорлауға тырысқан». «Ол көліктен шығып, жүксалғышты ашты. Не алғысы келгенін білмеймін. Осы сәтті пайдаланып, қашып шықтым. Ол қуды. Мені қуып жетіп, ұра бастады. Шашымнан сүйреп, көлікке қайтадан апармақ болды. Мен айғайладым, ол менің аузымды жабуға тырысты. Мен жерден бір уыс топырақ алып, оған қарай шаштым. Осы кезде ол мені бірден босата салды. Біз жаққа қарай бір көліктің келе жатқанын көрдім. Ол соны көре сала өзінің көлігіне отырып, қашып кетті», – дейді жәбірленуші.Тұз сасыса не себесің?
Құқық қорғаушылар зорлау санатындағы қылмысқа көп қатысатын тәрізді. Мәселен, ай басында Екібастұзда қыз зорлағаны үшін айыпты болған жоғары лауазымды полиция қызметкері жұмысынан босатылды. Осы оқиғаға қатысты бірінші болып заңгер Елена Семенова дабыл қаққан еді. Оның айтуынша, осыдан жарты жыл бұрын полицейлер есірткі заттарын таратты деген күдікпен 22 жастағы қызды ұстайды. Алдымен оның жеке заттарына тінту жүргізіп, артынан тергеу амалдарын бастау үшін полиция бөлімшесіне әкетеді. Бірақ түн мезгілінде күдіктіні жалдамалы пәтерге апарған. Заңгер Елена Семенова «олар пәтерге кірген кезде сол майор диванда отырыпты. Бөлмеде тағы бір адам болған. Оның полиция қызметкері екенін ол таңертең ғана біледі. Бес минут өткеннен кейін майор қызды қорқыта бастайды. Ата-анасына қысым көрсетіп, бұл жайтты БАҚ арқылы тарататынын ескерткен. Ал бойжеткеннің қарсыласуға дәрмені жетпеген», – дейді. Қазір майор жұмыстан қуылғаны болмаса, жарты жылдан бері сотталған жоқ. Тергеу енді басталған. Неге істі қозғау кешеуілдегені беймәлім. Былтыр да қыз зорлап, елді дүрліктірген полицейлер аз болмады. 2020 жылдың басында Түркістан облысында 16 жастағы жасөспірімді үш жыл бойы зорлап келген бұрынғы полиция қызметкері Сәкен Сейітжапаров 15 жылға бас бостандығынан айырылған болатын. 2013 жылдан бастап полицей жасөспірімді жиі зорлап жүрген, оған қоса «егер бұл жайтты біреуге айтсаң, онда интимдік сипаттағы фотосуреттер мен видеоны желіге салып жіберемін» деп қорқытқан. Баладан мезгіл сайын ақша бопсалаған. Соңғы алты жыл ішінде осы зорлау ісі бірнеше рет көтерілді. Бірақ дәлел жеткіліксіз деген желеумен әр кез оны орта жолдан жауып тастап отырған. Былтыр жаз ортасында Балқашта полиция қызметкері кәмелетке толмаған қызды зорлады деген күдікпен ұсталды. Оқиға 2020 жылы шілде айының басында болған. Қылмысқа күдікті полиция қызметкері өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып, кәмелетке толмаған саяжайдағы көршісін қорқытып, жыныстық қатынасқа түсуге мәжбүрлеген. Полиция қызметкері жәбірленушіні марихуана шеккені үшін қылмыстық айыптаулармен қорқытқан. Абырой болғанда, қыздың анасы полицияға шағымданып, қылмыс әшкере болған еді.Білікті кадрлар даярлау қажет
Қоғамның барлық саласына қатысы бар тәртіп сақшыларының мәртебесін көтеру мен материалдық-техникалық жағдайын жақсарту бұл саладағы бүкіл мәселені шешіп тастамасы анық. Өйткені түйткілдің түп себебі кәсіби білікті кадр даярлауға барып тіреледі. 2018 жылғы халыққа Жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев құқық қорғау органдарының жұмысына сапалы өзгерістер қажет деп, Үкіметке «Ішкі істер органдарын жаңғырту жөніндегі жол картасын» қабылдауды тапсырған болатын. Содан бері біраз өзгеріс болып жатыр. Әйткенмен полицейлердің қоғамға жақын болудағы мәселелері қазір де тым көп. Талай жыл ІІМ-нің білім саласында қызмет еткен запастағы полиция генарал-майоры Мирлан Қызылов бүкіл мәселе білікті кадрларға келіп тірелетінін айтады. «Қатардағы полицей кәсіби маман, құрыштан құйылғандай денсаулығы мықты, рухани бай болмай, ішкі істер саласының көші түзелмейді. Осы саланың ыстығына күйіп, суығына тоңып қызмет атқарған мен полиция мамандарын даярлайтын білім ордасындағы материалдық базаны дұрыстамасақ, білікті кадрлармен қамтамасыз етпесек, мамандарды онда төрт жыл дайындамасақ, қалған әңгіменің бәрі курсанттардың құлағына бәйіт оқумен бірдей деп санаймын», – дейді ол. Қорыта айтсақ, полицейлердің өзі қылмысқа көптеп араласа бастаса, қоғамның көңіліне жаппай селкеу түсері анық. Бұл тұрғыда келешек құқық қорғаушыларды тек заң аясында оқыта бермей, рухани мәселелерін де шешкен абзал тәрізді.Мадияр ТӨЛЕУ