Атыраулық балықшылар құрма тормен балық аулауға тыйым салынғалы кәсіппен айналысудан бас тартып отыр. Балық шаруашылығы комитеті де өз ұстанымдарынан қайтпайды. Жойылуға шақ тұрған балықтарды қандай құралмен аулау мәселесін шешіп болғанша, Каспий тартылып, Жайық жоқ болып кете ме деген қауіп басым.
Биыл тамыз айында Балық шаруашылығы комитеті Каспий теңізінен балық аулау үшін ау құруға жыл бойы тыйым салынатынын жариялады. Өйткені құрма тормен аулау Қызыл кітапқа енген итбалық пен бекіре тұқымдас балықтар үшін өте қауіпті. Торға шырмалған олардың құтыла алмасы айқын. Балама ретінде балықшыларға вентерь қолдануға рұқсат берілді. Бұл балық аулау құралының тордан айырмашылығы, ихтиофаунаның ерекше қорғалатын өкілдеріне аса зиян тигізбейді. Егер оған бекіре немесе итбалық түссе, онда балықшылар оларды босатып жібереді деп санайды.Екі түрлі құралға байланысты дау шықты
Енгізілген жаңа өзгеріс кейбір атыраулық балықшылардың наразылығын тудырды. Дамба ауылының бірнеше тұрғыны поселке әкімдігінің алдына наразылық акциясына шықты. Бұлар Каспий теңізінде балық аулайтын және жергілікті кооперативтерге балық тапсыратындар. Балықшылар әдеттегідей жаңа тор сатып алып, үлкен қаржылық шығынға ұшырағандарын, сондай-ақ дағдылары жоқ болғандықтан және бірқатар табиғи фактордың салдарынан баламалы балық аулау құралдарын қолдану мүмкін емесін мәлімдеді. Олардың базынасын тыңдау үшін жуырда еліміздің Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Балық шаруашылығы комитеті төрағасының орынбасары Аян Бахиянов арнайы Атырауға келген болатын. Сөйтіп, Атырау облыстық Балық шаруашылығы басқармасының басқарма басшысы Артур Сәдібекұлы мен басқа да жауапты сала басшылары мен мамандардың қатысуымен үлкен жиын өтті. Баяндамашыларды тыңдай келе комитет өкілі жергілікті жердегі ерекшеліктер мен әлеуметтік-экономикалық жағдайды жоғары орындарға жеткізуге уәде берді. Әйтсе де, құрма торды қолдануға тыйым салу жөнінде бұйрық қабылданып қойғанын және оны өзгертуге еш негіз жоқ екенін ескертті. – Қалай десек те, құрма торға түскен балық тынысы тарылып өледі. Мұны мойындамасқа болмайды. Оның үстіне, су маржандары жыл өткен сайын азаймаса, көбейіп жатқан жоқ. Балық қорын болашақ ұрпаққа сақтап қалу үшін осындай мораторий енгізуге мәжбүрміз. Алайда мәселенің мән-жайын түсінбейтіндер де бар. Мәселен, Атырауда Балық шаруашылығы қауымдастығы мұндай тыйымның тиімсіз екенін алға тартып отыр. Себебі балық аулаудың басқа құралдарын алуға уақыт керек дейді. Екіншіден, тордан басқа құралмен аулай білетін балықшы тапшы екенін айтады. Жиында келтірілген барлық деректі мен міндетті түрде министрлікке жеткіземін. Ал әзірге заңға сай жұмысты жалғастырған жөн, – деді Аян Бахиянов. Ақиқатында қазір балықты аулаудан гөрі оны өсіріп, көбейтуге көп көңіл бөлінеді. Мұны Атырау облыстық Балық шаруашылығы басқармасының басшысы Артур Сәдібекұлы да айрықша атап өтті. «Қазір бұрынғыдай емес, суасты тіршілік иелері, соның ішінде балықтардың популяциясы жойылудың алдында тұр. Егер құрма торды пайдалануды қоймасақ, болашақта бағалы бекірені былай қойғанда, қарапайым қара балықтан да айырылып қалуымыз мүмкін. Жыл сайын 7 миллион бекіре шабағы өзінің табиғи ортасына жіберіледі. Солардың көбі торға шырмалып, теңізге жетпей өледі. Осыдан кейін балық шаруашылығын қалай дамытамыз? Балық жүретін жолды торлап тастасақ, ол қалай өсіп-өнеді?! Сондықтан мұндай мораторий дер кезінде енгізіліп отыр», – дейді басқарма басшысы. Құрма торлар Жайық-Каспий облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясының да жұмысына кедергі келтіреді. Аталған құрылым басшысы Нұрлыбек Гайсин теңіз бен өзенді тордан тазалау мамандар үшін қосымша жұмыс екенін айтып отыр. – Біз үшін демалыс жоқ. Құрма торды құрған адам балығын алып, ізін суытады. Торға шырмалған балықтарды дер кезінде шығарып алмаса, өліп кетеді. Біз балық аулауға рұқсат қағазы бар адамға тыйым сала алмаймыз. Жыл басынан бері заңсыз құрылған 5 мыңнан астам тор тәркіленді, – дейді ол. Балық шаруашылығы басқармасы мен өңірдегі балық шаруашылығы басшылары қатысқан жиын соңында комитет төрағасының орынбасары Аян Бахиянов: «Бүгінде балық өсіруші кәсіпкерге кеткен шығынның өтемі ретінде мемлекеттен 30 пайызға дейін субсидия бөлінеді. Бұрын бұл тізімде бекіре, тұқы, албырт балықтары ғана болса, қазір араван, цихлид, лат, шаян тәрізділермен толыққан. Мемлекет балық шабақтары мен оларды емдеуге арналған дәрілік препараттарды сатып алуға және аталық-аналық балықтарды күтіп-ұстауға кеткен шығынды 50 пайызға дейін субсидиялайды. Бұдан басқа тағы не керек?! Тиісті құжаттарын тапсырған шаруашылық субектісінің өтініші бес жұмыс күні ішінде қаралады», – деді.Құралдарды тәжірибе жүзінде сынаған дұрыс
Жиында «Атамекен ЭКО» қоғамдық қорының төрағасы Арман Хайруллин де болды. Ол балық аулау саласында «Сетка» мен «Вентер» ау-құрал таңдауы талқыланған отырысқа барлық тарап қатысып, қызу пікірталас болғанын айтады. Оның айтуынша, балықшылар «Вентерь бағасы қымбат. Оған балық көп түспейді және ұсақ балық та түсіп, болашақ қор ысырап болады» деген уәжін келтірген. Алайда балықшылардың уәжіне қарсы дәйек те келтіруге болады. Алдымен қолайсыз ауа райы кезінде бірнеше күн бақылаусыз қалған вентерь балықты өлтірмейді, оның балғындығы мен тауарлық түрі сақталады. Әлем елдері, тіпті Ресей де құрма тормен балық аулауды қойған. Оны Құрманғазы ауданындағы балықшылардың 90 пайызы қолданады. Ғылыми-зерттеу институттары зерттеулері вентерь қолдану табиғатқа зиян келтірмейтінін айтады. Бірақ оған қарсылар да айтқандарынан қайтар емес. – Экология департаменті және балық қорғау инспекторларымен бірге Жайықтың төменгі және жоғары ағыстарына, сонымен қатар қала маңындағы трал жұмыстарына көп шығып, үнемі мол көлемде тасталып кеткен шірімейтін қытай құралдарын сүзіп алғанбыз. Көбінде іріген балық кездесті. Шекара қызметі өкілінің келтірген мәліметі бойынша, жыл басынан бері Жайықтың атырабынан 155 шақырым тор шығарылып, 2 000 дана снасть құралын тазалаған. Ал құзырлы органның судан сүзіп шығарғаны бөлек есептеліп жатыр. Дегенмен биоресурстарға қалай гуманистік тұрғыдан қарасақ, күнін балықпен көріп отырған балықшыларға да, яғни кооперативтерге осындай түсіністікпен қарауға болатын сияқты. Бәлкім, жаңадан қаруланып үлгеруі үшін тағы уақыт беріп көру керек шығар деп ойлаймын. Не болмаса вентерь секілді рұқсат етілген ау құралдарын және теңізге шығатын кемелер сатып алуға субсидия қарастыру мүмкіндігін ұсындым. Өйткені балықшылар Жайық және Қиғаш өзендерінің бассейнінен теңізге шыға алмайды. Оған бірінші кедергі теңіздің тайыздығы болса, екінші себеп теңіздің тұрақсыздығы. Бударка кайықтар толқындарға төтеп бере алмайды. Ал теңізде жүре алатын кемелерді GPS көрсеткіштермен жабдықтау қажет, – дейді экологиялық ұйым жетекшісі А.Хайруллин. Арман Хайруллин халық пен комитет арасындағы жаңа һәм ескі ау құралдарына қатысты дау-дамайды жою үшін тәжірибе жасауды ұсынған. Ол үшін вентерь мен торды бірнеше жерге қатар қойып бір аптадан соң тексеру керек. Сөйтіп, қайсысында қанша балық өледі, соны анықтау қажет. Осылай ғана құрма құралдан балыққа тиер қауіп пен вентердің пайдасына елдің көзін жеткізу керек.Каспий тартылып, Жайық жоқ болғалы тұр
Балығы тағылықпен ауланып, қойнауы мұнай ұңғымаларына толы Каспий мен Жайықтың халі тым мүшкіл екенін осыдан 15-20 жыл бұрын атыраулық экологтер айтып, алғаш рет дабыл қаққан болатын. Балықты аулау құралдарына қатысты түсініспеушіліктер талқыланған жиында теңіз бен өзендер туралы айтылмай қалмады. Ау құралдары бойынша балық шаруашылығының өкілдері 50 шақырымдық аймақтан тысқары жерде вентерьмен балық аулаудың қолайсыздығын айтып, дәлел келтірді. Өйткені балық аулау құралдарын Каспийдің желі ұшырып кетеді. Балықшылардың шағын қайықтармен соншама қашыққа жүзуі де қауіпсіз емес. Ал «Құрманғазы ауданында балықшылар ондаған жыл бойы вентерьмен балық аулайды» деген басшылардың сөзіне балықшылар оларға табиғи жағдай көмектесетінін айтты. Лимитті игеріп отырған балық шаруашылығы өкілдері комитет өкілінің теңіз кемелерін сатып алуды субсидиялау туралы пікірінде теңіздің таязданып жатқанын және кеме шықса да, бірнеше күннен кейін кері кіре алмайтынын қарсы уәж ретінде айтты. Балық кооперативі жетекшісінің бірі өзінде 27 будара қайығы бар екенін, ұжымда 200-ден астам адам жұмыс істейтінін, бірақ балықшылар теңізге шыққысы келмейтінін айтты. Ол: «Оларды мәжбүрлемеймін. Қайық аударылып, адам өлсе, олардың отбасын кім асырайды? Менде өзенде де, теңізде де жүзетін кеме бар, бірақ су жоқ! Бәрі таязданып жатыр. Бізге жұмыс істеуге мүмкіндік беріңіздер», – деп кесіп айтты. «Атырау бекіре балық өсіру зауытының» директоры Рашиден Қалидуллиннің айтуынша, балықты қолдан өсіру қажет. Қазіргі ең өзекті мәселе – су. Ресеймен келісіп су қоймасын салып, тағы да балама көздерін тауып, су проблемасын шешпесек, кеменің де, ау құралдарының да қажеті болмай қалады.Тұрсын ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ, Атырау облысы