Соңғы жылдары Қазақстанда, әсіресе елордада қан донорлығы белсенді дами бастады. Мәселен, 2020 жылы Трансфузиология ғылыми-өндірістік орталығына күніне 90-ға жуық донация жүргізілсе, биыл 120-ға жуық донация жасалды. Орталықтың баспасөз қызметі кім және қалай донор бола алатыны, сондай-ақ осы мәселе бойынша жиі кездесетін қиындықтарды жою мәселесі айтылды, - деп хабарлайды Нұр-Сұлтан әкімдігінің ресми сайты.
– Әлеуетті донорға қандай талаптар қойылады?
– ҚР қолданыстағы заңнамасына сәйкес салмағы 50 килограмнан кем емес, жасы 18-ден асқан әрбір іс-қимылға қабілетті азамат қан доноры бола алады. Қан мен оның компоненттерін тапсыруға қандай да бір медициналық және әлеуметтік қарсы көрсетілімдер бар. Жақында ауырған түрлі аурулар, операциялар, әлемнің кейбір елдеріне сапарлар – міне, осының бәрі донорлықты уақытша немесе толықтай (абсолютті) тоқтатуға алып келеді.
Қан тапсырар алдында міндетті ем-шаралар – дәрігердің донормен әңгімелесуі және медициналық тексеру, сондай-ақ донордың қанын зертханалық тұрғыда зерттеу. Сондықтан қан тапсырар алдында өзіңіздің ауруларыңызды дәрігерден жасырмаған жөн. Дәрігердің сұрақтарына да, сауалнаманың сұрақтарына да шынайы жауап беру керек. Трансфузиолог дәрігер донор сауалнамасының деректерін ескере отырып, анамнезді егжей-тегжейлі жинауды, көрінетін шырышты қабықтарды, склерді, лимфа түйіндерін және құрсақ қуысы органдарын пальпациялауды, кеуде қуысы органдарын аускультациялауды, донордың психоневрологиялық мәртебесін бағалауды жүзеге асырады. Егер донорды тексеру және оның медициналық анамнезін жинау, денсаулықтың жалпы жай-күйін, сондай-ақ онымен байланысты өмір салтын бағалау кезінде нашақорлыққа немесе қанмен берілетін инфекциялық ауруларды жұқтыру қаупіне әкеп соқтыратын күдік туындаса, ол қан мен оның компоненттерінің донорлығынан босатылады.
Донорлықтың түрін және қан немесе оның компоненттерін алу көлемін көрсете отырып, донордың денсаулық жағдайы туралы деректер тиісті медициналық құжаттамаға енгізіледі. Содан кейін қан тапсыруға, плазмаферезге және т.б. жолдама беріледі.
Осы дәйекті процесті өту кезінде алға қойылған мақсат – донордың өзі үшін және қанға мұқтаж адамдар үшін қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
– Қандай жағдайда дәрігер қан тапсыруына шектеу қоя алады?
– Қарсы көрсетілімдер уақытша және тұрақты (абсолютті) болады. Бұл туралы бәрі білуі қажет. Себебі бүгін болмаса да ертеңгі күні донор болу туралы шешімге келіп жатады.
Абсолютті қарсы көрсетімдер – дәрігер донорлыққа шектеу қоюды бойында мынадай ауруы бар адамдар үшін қабылдайды: ЖИТС, АИТВ инфекциясын тасымалдаушы, мерез, туа біткен немесе жүре пайда болған, вирустық гепатиттер, туберкулездің барлық түрі, бруцеллез, бөртпе сүзегі, сондай-ақ паразиттік, инфекциялық аурулар. Сол сияқты қатерлі ісіктері бар, психикасының бұзылуынан, қан ауруларынан және ОЖЖ (орталық жүйке жүйесі) органикалық ауруларынан, нашақорлықтан және алкоголизмнен, сондай-ақ есту мен сөйлеудің бұзылуынан зардап шегетін науқастар донор бола алмайды. Донацияға жүрек-қан тамырлары ауруларының, тыныс алу органдарының, АІТ (асқазан-ішек тракты) органдарының, бауыр мен өт жолдарының ауыр патологиялары, бауырдың, бүйректің және несеп шығару жолдарының декомпенсация сатысындағы созылмалы аурулары, сәуле ауруы бар азаматтар үзілді-кесілді жіберілмейді. Қан донорлығына абсолютті қарсы көрсетілімдер тізбесіне функциялары мен зат алмасуы айқын бұзылған жағдайдағы эндокриндік жүйе аурулары, ЛОР-ағзалар аурулары, көздің күрделі аурулары, терінің қабыну және инфекциялық сипаттағы бірқатар аурулары, жедел және созылмалы остеомиелит жатады. Бұл тізімге кез-келген органның резекциясы туралы хирургиялық араласудың болуы да кіреді.
Абсолюттіден бөлек, уақытша қарсы көрсеткіштер де бар, олар медициналық қарсы көрсетілімдерге негіз бола алады, яғни донацияға жіберілмейді. Сонымен, татуировкасы болса немесе акупунктурамен емделген болса, процедуралар аяқталған сәттен бастап 4 айға дейін шектеу қойылады. Ұзақтығы 2 айдан астам шетелдік іссапарларда болған адам донорлыққа 6 ай өткен соң ғана жіберілуі мүмкін. Эндемиялық елдерде, сол сияқты тропикалық және субтропикалық елдерде (Азия, Африка, Оңтүстік және Орталық Америка) болғандар 3 жылға дейін донорлыққа жіберілмеуі мүмкін. Қан донорлығына гепатитпен ауыратын науқастармен байланыста болған адамға уақытша жол берілмейді. Бұл қарсы көрсеткіштердің толық тізімі емес, оған сәйкес дәрігер донорлыққа жіберуден бас тартуға құқылы.
– Елордаға ай сайын қанша қан қажет?
– Қанның тұрақты түрде жеткізіліп тұруына үнемі қажеттілік бар, өйткені оны шектеулі уақытқа ғана сақтауға болады. Қауіпсіз қан әрдайым және қажет болған жағдайда қолжетімді болуы үшін сау адамдар (бұл күн сайын шамамен 120-150 донор) біздің орталыққа үнемі қан тапсыруы керек.
– Карантин елордалық қан орталығының жұмысына қалай әсер етті?
– 2020 жылы жалпы карантин енгізілген елдер донорлық қан тапшылығына тап болды. Бізде мұндай проблема қатты байқалған жоқ. Себебі, өткен жылы барлық аурухана КВИ-мен күресу үшін жұқпалы орталықтарға қайта даярланды. Ал науқастар өңірлерде тұрғылықты жері бойынша ем қабылдады.
Иә, донорлық белсенділіктің бәсеңдегенін байқадық, мәселен карантинге дейін біздің орталыққа күніне 100-120 донор келсе, 2020 жылы бұл көрсеткіш күніне 80 донорға дейін төмендеді.
Дегенмен, осы жылдың өзінде ауруханалар штаттық жұмыс режиміне қайта оралды, ал бізге донорлардың саны күн сайын кемінде 150 адам болуы қажет. Біз барлық күш-жігерімізді осы жолға жұмсаймыз және қан донорлығын насихаттауда бізге көмектесе алатын барлық қамқор жандар мен ұйымдардың көмегін қуана қабылдаймыз.
Өйткені, мұнда қан қоры үнемі және тұрақты түрде толықтырылуы керек екенін білу керек, сондықтан қан орталығы әрдайым белгіленген режимде, демалыссыз және 8:30-дан 17:00-ге дейін жұмыс істейді.
Карантин немесе осыған ұқсас жағдайлар кезінде донорлықты естен шығармаңыз. Қан онкологиялық науқастарға, оның ішінде балаларға, сондай-ақ жарақат алған науқастарға, босанған әйелдерге және басқаларға қажет. Бізде коронавирустың алдын алу және қорғаудың барлық шаралары сақталған, сондықтан донорлардың денсаулығына қауіп төнбейді.
