«Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы, «Болашақ» бағдарламасының түлегі, нейрохирург Мыңжылқы Бердіқожаев мидың тамырларына жоғары технологиялық ота жасайтын санаулы дәрігердің бірі. Ол осы уақытқа дейін 6000-нан астам ота жасап, дертінен сауыққан талай науқастан «Мың болғыр Мыңжылқы» деп бата алып жүрген маманмен медицина, қатерлі дерттердің алдын алу мәселесі төңірегінде сұхбаттасқан едік. – Елімізде жыл сайын 40 мыңнан аса адам инсульт алып, 5 мыңға жуығы алғашқы он күнде жарық дүниемен қоштасып жатады екен. Осы статистикаға қатысты не айтасыз?
– Сіз келтіріп отырған статистикаға басқа аурумен ауырып қайтыс болған адамдар да кіріп кетуі мүмкін. Менің ойымша, сол 40 мың деген диагноздың ішінде 10-20 пайыз ауытқу орын алған болуы мүмкін. Мысалы, бірнәрседен уланып қалған немесе онкологиялық ауруға шалдықққан науқастарда да жүрек бірден тоқтап қалатын жағдайлар кездеседі. Құжаттарда осындай өлімдердің де себебі инсульт деп толтырылып кетуі ғажап емес. Отандық медицинада бұндай жағдайлар орын алып жататынын жоққа шығара алмаймыз. Коронавирустық инфекция өршіген сәтте көптеген адам осы дерттің құрбаны болды. Әрі құрбандар саны күн санап өсті. Кейіннен сараптама жасалғанда марқұмдардың кейбірінің мүлде басқа аурудан көз жұмғаны анықталып жатты.
– Демек инсульт алғандар, одан қайтыс болғандар саны көрсетілген статистикадан әлдеқайда аз болуы мүмкін ғой...
– Иә. Егер дәл сондай болса, онда еліміздің тұрғын санына шаққанда шамамен 0,02 пайызы осы дерттің құрбаны деуімізге тура келеді. Сонда да бұл халқының саны 20 миллионға жетпейтін еліміз үшін қауіпті көрсеткіш.
– Ал инсульттан кейінгі 10 күннің ішінде көз жұматындардың көп болуына қатысты не айта аласыз?
– Әлемдік тәжірибе бойынша, осы диагнозбен ауруханаға түскен адамдардың 20 пайызы алғашқы екі-үш аптада қайтыс болады. Демек біздегі 1 жыл ішінде 5 мың адам инсульттан бақилыққа аттанады деген дерек сендіреді. Бірақ, бұл жоғарыда айтқан әлемдік тәжірибедегі статистикамен салыстырғанда біршама төмен, жақсы көрсеткіш.
– Ең өкініштісі, бұл дерт түрі жыл сайын жасарып бара жатыр деген дерек бар. Оның себебі неде?
– Иә, өкінішке қарай, бұл да рас мәлімет. Мәселен, АҚШ, Еуропа елдерінде дерттің бұл түріне көбіне егде жастағы адамдар шалдығып жатады. Инсульттың жасаруының негізгі себебі ретінде семіздікті айтуға болады. Көпшілік фаст-фудқа құмартады. Әсіресе жастар мен балалар арасында осы тағам түріне аңсары ауатындардың саны күн санап артып келеді. Көшедегі жылдам әзірленетін тағамдардың құрамында көмірсудың мөлшері өте көп. Олар көбіне тез сіңіріледі. Тез қорытылған тамақ зиянды майға айналады. Одан кейін жастар арасында энергетикалық сусындарға деген қызығушылық та арта түсті. Мұндай сусындар жүрекке артық салмақ түсіріп жатады. Осыдан барып инсультпен бірге қант диабеті, қан қысымының жоғарылауы секілді өзге де қауіпті аурулар өршиді.
Ең бастысы, артериялық гипертония дерттен уақытылы дұрыс емделмеудің салдары әлгіндей жағдайға әкеп соғады.
– Қазіргі кезде отандық медицина инсультті емдеуге қауқарлы делік. Дегенмен, қауіпті індеттің алдын алу үшін қазақстандықтар не істеуі керек? Жалпы, біз неге мән бермей жүрміз?
– Бұл орайда, барлық отандасымды физикалық тұрғыдан белсенді болуға шақырар едім. Әр адам күніне бес мың қадам жаяу жүруді әдетке айналдыруы керек. Екінші кезекте суды көбірек ішуді дағдыға айналдырып, күніне екі-үш литр су ішуіміз қажет. Суды көп ішу адам қанының қоюланып кетпеуіне көп септігін тигізеді. Тағы бір ескеретін қарапайым ғана нәрсе, тұрғындар өз қан қысымын жылына екі рет өлшеткені абзал. Сол арқылы артериялық гипертонияның алдын алуға болады. Өкінішке қарай, ауырып қалсақ бірінші дәрігерге емес, емшіге жүгініп жатамыз.
– Сізді халық эндеваскулярлы әдіспен ми аневризмін емдеудегі білгір дәрігер деп таниды. Емдеудің бұл түрі әлемдік медицинаға қашан енгізілген? Бізде қашаннан бастап қолданылады?
– Нейрохиругиядағы ми қан тамырларындағы ұйыған қанды эндеваскулярлы әдіспен алып тастау әлемдік тәжірибеде бар. Бұл әдістің ерекшелігі сол бұрынғы кездегідей бас сүйекті ашпай-ақ, адамның шабындағы тамырдан қажетті препаратты жіберу арқылы бас сүйектің астында орналасқан тамырдағы ұйыған қанды алып тастай аламыз. 2010 жылдан бастап бірнеше үлкен ғылыми зерттеудің нәтижесінен кейін бұл әдіс алтын стандартқа айналды. Қазақстанда алғаш рет бұл әдіспен елордадағы Ұлттық Нейрохирургия орталығында ота жасалды. Бізге бұл әдісті израйлдік профессор Шимон Маймон үйретті. Ол бізге невроваскулярлық бұзылуды емдеудің жаңа әдісі – тамырішілік хирургияны үйретті. Бастапқыда біз оған ота кезінде жәрдемдесіп, кейін оның басшылығымен өзіміз жасай бастадық.
Негізі ми мен омыртқаның қан тамырлары өте күрделі патологияны құрайды. Сондықтан көптеген дәрігерлер бұл әдіске тәуекел ете бермеді. Соңғы жылдары осы отаға қажетті құрылғылардың бәрі дамығаннан кейін біршама жеңілдей түсті. Қазіргі таңда еліміздегі бірнеше облыс орталықтарында отаның осы түрін жасайтын мамандар бар.
– Сіздер жасап жүрген ота түрі Қазақстанда өзге елдерге қарағанда әлдеқайда арзан. Сол себепті көптеген алыс-жақын шетелдіктер бізге келіп ота жасатады екен. Шынымен солай ма?
– Иә, рас. Елімізде 2020 жылғы пандемия басталғанға дейін бізге келіп ота жасатуға ниетті шетелдік емделушілер өте көп болды. Оның бірінші себебі, өзіңіз айтып өткендей, біздің елде отаның бұл түрі алыс-жақын шет мемлекеттерге қарағанда едәуір арзан. Жақында ғана АҚШ-тың бір азаматы өз елінде медициналық сақтандыру полисі болмағандықтан бізге келіп ақылы түрде ота жасатып кетті. Ол елдегі отаның құны біздікінен он есе қымбат екен. Еуропа елдеріндегі құны да сол шамалас.
Бір қызығы, кейде өзіміздің кейбір отандастарымыз да елімізде осындай технологияның бар екенін білмей, жиған-терген қаржысын қалтасына басып, осы ота үшін шетел асып жатқандығын да естіп қалып жүрміз.
– Бұл күнде тек елімізде емес, алыс-жақын шетелдерде де мойындалған мамансыз. Көптеген өзге елге барып, түрлі тренингтер, шеберлік сағаттарын өткізіп жүрсіз. Өзіңізге шетелдерге қоныс аударып, жұмыс істеуге ұсыныстар түсті ма?
– «Болашақ» бағдарламасымен Ресейдің Санкт-Петербург қаласында білім алдым. Одан кейін бағдарламаның талабына сәйкес елге келіп, бес жыл жұмыс істеген соң, білімімді жетілдіру мақсатымен Германияға барып оқыдым. Сол кезде маған сол жақта қалып жұмыс істеуге ұсыныс түсті. АҚШ-та, Канадада тұратын әріптестерім «Сіздердің елде дәрігер болу қиын әрі қауіпті сияқты ғой. Бізге келсеңізші, өзіңізге лайық жұмыс тауып береміз» деген кездері болды. Бұл кезде біздің елде ота үстелінде қайтыс болған жанның өліміне дәрігерді кінәлап соттасып жататын.
Бірақ кейде елімізде жап-жақсы жұмыс істеп жүрген әріптесімнің істі болғанын көргенде сол шетелдік дәрігерлердің ұсынысына құлақ асқаным дұрыс па еді деп те қаласың.
Бірақ «Қазақстандағы науқастарды кім емдейді» деген ой жібермейді. Оның үстіне бізде науқаспен қазақ тілінде емін-еркін сөйлесе алатын дәрігерлер аз. Әсіресе сырттан келген қандас бауырларымыз «бұл елде де қазақша сөйлейтін дәрігер бар екен ғой» деп таңданасын білдіріп жатады. Сондай сәтте ешқандай шетелдің шақыртуына мойын бұрмай жұмыс істей бергің келеді. Аталарымыз, «Өзге елде сұлтан болғанша, өз елдіңде ұлтан бол» дейді ғой. Әзірге сол ұстанымдамын. Бір сөзбен айтқанда, елден ешқайда кеткім келмейді.
– Әңгімеңізге рақмет!
