«Елімізде қасқыр саны көбейіп кетті ме?» деген сауал туындады. Өйткені қасқыр саны реттелуге жататын аңнан аңшылық түрлеріне жататын санатқа ауыстырылды. Бірнеше жыл бұрын қасқыр саны күрт азайып кеткендіктен, оны аулауға мораторий жарияланған болатын. Арада аз уақыт өтпей жатып жыртқышты аулауға неліктен рұқсат берілмекші? Осы сұрақтар төңірегінде мәселеге тереңірек мән беріп көрген едік. Елімізде қасқыр саны қанша? Жыл соңында Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің бұйрығымен «Аң аулау және балық аулау объектілеріне жататын жануарлардың құнды түрлерінің тізбесі» өзгертілді. Оған бес аң қосылды. Оның екеуі – қасқыр мен шиебөрі. Құстан – қарға мен үлкен суқұзғын (баклан) және жыланбас балығы. Айта кетерлігі, қасқыр – табиғаттың тепе-теңдігін сақтауда өз орны бар жыртқыш. Ол барлық тұяқты аңды, кемірушілерді жейді, ашыққан жағдайда төрт түлік пен үй құстары да оның рационына еніп кетеді. Алайда түз тағысының негізгі қорегі дала аңы, оның ішінде ауру немесе әлсізі. Өйткені олар үйірінен қалып қояды әрі қашып құтыла алмайды. Сөйтіп, жыртқыш аң жұқпалы ауруы бар аңды жойып, оның ауруы басқаларына таралмауына септігі тиеді әрі үйірдің сапасын арттырады. Қасқырды еліміздің барлық өңірінен кездестіресіз. Ең көп популяциясы Атырау, Алматы, Ақтөбе, Жетісу, Түркістан, Қарағанды, Батыс Қазақстан облыстарында тіршілік етеді. Қасқыр санын аңшылық шаруашылығы субъектілері мен облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциялары есептейді. Орман және жануарлар дүниесі комитетінің мәліметінше, былтыр елімізде 13,8 мыңнан астам қасқыр бары анықталған. 2021 жылғы есепте шамамен 15 мың қасқыр, 2019 жылы – 12 812, 2018 жылы 14,5 мыңдай қасқыр болған. Бірақ Ақмола, Павлодар, Қостанай облыстары аумағында, орманды немесе дала аймақтарында қасқыр азайып кеткен, соңғы жылдары, тіпті жойылу қаупі төнген. Мәліметтерге сенсек, осы өңірлерде 2018-2020 жылдары қасқыр аулауға мораторий жарияланып, малға не адамға шапқанын ғана аулауға лимит бекітілсе де, дала қасқырының саны айтарлықтай өспеді. Сондай-ақ Солтүстік Қазақстан облысында бірде-бір қасқыр қалмаған. 10 жыл бұрын толық жойылып кеткен. Былтыр табиғатты қорғау инспекторлары мен аңшылық шаруашылығы мамандары өңірге көрші облыстар аумағынан 9 қасқыр келгенін анықтаса да, олардың біреуі де тұрақтамаған. Дала қасқырының күрт азайып кетуіне қорек базасының азаюы және қарда жүретін көлікті пайдаланып аулау себеп болды деп айтылады. Қазіргі өзгеріске сәйкес, әуесқой спорттық аңшылық кезінде қарда жүретін көлікті пайдалануға тыйым салынады. Қасқыр аулауға жолдама биыл берілмейді Qansonar респубикалық аңшылар қауымдастығының бас аңшытанушысы Бақытбек Дүйсекеевтің айтуынша, қасқыр аңшылық санатына жатқызылғанымен, оны аулай бастау үшін уақыт керек.
«Өйткені Салық кодексінің арнайы 582-бабында ауланатын аң түрінің өзіндік бағасы көрсетіледі. Кез келген жануар дүниесін пайдаланғаны үшін төлем ставкасы бекітіледі. Яғни, қасқыр атып алатын адам алдымен бюджетке ақша төлейді. Сондықтан Салық кодексі өзгертіліп, төлем жарнасы есептеліп, ол тізбеге қосылуы тиіс. Сонымен қатар түз тағысына келтірілген залал үшін қандай да бір айыппұл немесе басқа санкция қолданылады. Бұл – келтірілген зиянның орнын толтыру мөлшерін бекіту ережесі. Яғни, браконьер заңсыз қасқыр ауласа, келтірілген шығынды өтеуге міндетті. Осы қаулы әзірге дайын емес. Жануарлар әлемі – мемлекеттің ресурсы. Аңшылық түрінің бағасы белгіленгендіктен, осы шығын да мемлекетке өтелуі тиіс», – дейді Бақытбек Задаұлы.Маманның пікірінше, комитет жыл бойы аталмыш құжаттарды әзірлеп, оны заңнамалық актілерге енгізіп, бекіткен соң ғана қасқырды аулау басталады.
«Қасқырдың санын реттеуде негізгі жұмыс облыстарда істеледі. Ал қасқыр аңшылық шаруашылықтары назарынан тыс қалып қояды. Өйткені кез келген адам қасқыр санын реттеуге қатысты рұқсатты ала алады. Олар, тіпті аңшы болмауы да мүмкін. Рұқсаты қалтасында болған адамның аңшылық жүргізілетін аумақта қарумен жүруіне шектеу жоқ. Соның сылтауымен кейбіреулер ұдайы қару алып жүретін болған. Оның қандай аң атып жүргеніне бақылау жүргізіле бермейді. Қызылорда, Түркістан облыстарында осындай мәселе бар. Квота белгіленіп, таратылса да, осы өңірлерде қасқыр санын азайтуды ешкім жүргізбеген», – дейді Сергей Скляренко.ҚБСҚ атқарушы директорының орынбасарының айтуынша, қасқыр өте құнды ресурс, оны аулауға қызығушылық өте жоғары. Яғни, аңшылық шаруашылықтары одан көп табыс түсіргісі келеді.
«Бұл шешім – қасқыр ату мәселесін белгілі бір деңгейде тәртіпке келтіреді. Өйткені аңшылық шаруашылығында нақты заңды әсер ететін тетік пайда болды. Қасқыр ауланатын аң санатына өткен сәттен бастап жыртқыш ол аумағында тіршілік ететін аңшылық шаруашылығының басқаруына өтеді. Сырттан бөгде біреулер келіп бақылаусыз атып ала алмайды. Аңшылық шаруашылығы өз аумағындағы қасқыр санын анықтауда және есепке алуда белсенді болады. Соның есебі негізінде облыстарда қасқыр аулауға лимит белгіленіп, аңшылық шаруашылықтар арасында квота бөлініп беріледі. Бұрын ондай болмаған. Біз қасқыр санына қатысты барынша нақты мәліметтер алынады деген үміттеміз», – дейді Сергей Скляренко.Ол көтерген түйткілді мәселенің бірі – қасқырдың ауыл шаруашылығына келтіретін залалын нақты есептеу жоқ. Өйткені қасқыр санын шектеу де осы тұстан басталады. Алайда жыртқыштың малға шапқаны жөнінде толық статистика жоқ. Қоғамда тек жекелеген оқиғалар көп айтылады. Алайда табиғат қорғаушылары малға шапқандар тағыланып кеткен ит екенін дәлелдеген. Нақтырақ мәлімет аңның осы түрін дәлдікпен басқаруға мүмкіндік береді. Өйткені қасқырдың табиғатта шектен тыс көбейіп кетуі қауіпті. Азық таба алмаған жыртқыш алдымен жеңіл қорек – үй жануарларына ауыз салады, тіпті адамға шабуы мүмкін. Сондықтан мемлекет оның санын реттеп отыруға мүдделі. Азайып кетуінің де, көбейіп кетуінің де салдары бар. Орта тұсты дәл ұстау үшін қасқыр популяциясы барынша нақты есептелуі тиіс. Сөз соңында, түз тағысын санын көбейтіп, мақсатсыз атуды шектеу үшін қолға алынған шара тиімсіз болып шыққанын білдік. Санын шектеу үшін атуға берілген рұқсатты таза ниетті емес «аңшылар» басқа мақсатта пайдаланып кеткен. Яғни, ауланатын санатқа өткізу – жыртқыш санын көбейтуге қатысы жоқ. Керісінше, қасқыр тіршілік ететін аңшылық шаруашылық субъектілері оның нақты санын есептеуге қызықтыру, санын реттеуге атсалыстыру үшін қолға алынған.
Жәнібек АМАНГЕЛДІ