«Біраз бұрын Есік қаласына арнайы барып, 18 мың теңгеге бір қоян сатып әкелдім. Қояндарға қызығып, Оралдан, Атыраудан, Қостанайдан хабарласатындар бар. Кейде тұқымына қарай, бір қоянның бағасы 60 мың теңгеге дейін барады. Өкінішке қарай, бізде қоянның етіне сұраныс бар да, терісін ешкім керек қылмайды. Көршілес жатқан Қырғыз Республикасында кәсіпкерлер қоян терісін екі мың теңгеден алып, тон тігу арқылы қыруар табыс тауып отыр екен. Болашақта біздің елде де осыны жолға қойса, қоян шаруашылығымен айналысатындардың қатары қалыңдай түспек», – дейді кейіпкеріміз.Отбасымен қоян өсіруді кәсіп қылған журналист, фотосуретші Бақтығалидың ауласындағы қоян саны мыңнан асқан кез де болыпты. Бірақ мұншама жануарды асырау оңай емес екен. Дене тұрқы шағын, көп күтімді қажет етпейтіндігіне қарамастан, мың қоянға азық тауып беру оңайға соқпаған. Жемшөбінің бағасы жыл сайын қымбаттап, қаржы тапшылығы қыса бастаған соң қоянның санын 100 басқа дейін азайтуға тура келіпті. Әріптесіміз олардың қыр-сырын жақсы біледі. Күтімі мен бабын таба алған. Түз қоянындай емес, үй қояны адамнан қорықпайды. Бірақ назар аудартатын өзіндік ерекшеліктері дебар.
Бақтығалидың айтуынша, қоян – өте сезімтал жануар. Аулаға, үйге бөтен адам келсе сақтанып, қауіп төнген жағдайда мүмкіндігінше айбат та шегеді екен. Сипағанды, еркелеткенді жақсы көреді. Күн сайын көріп жүрген жанға тез үйіренеді. Тағы бір ерекшелігі – өте қызғаншақ. Көжектерін қызғыштай қорып, сырт көзге көрсетпеуге тырысады. Көжектеп жатқанында оларды адамдардың көріп қалғанын сезсе, өлтіріп тастауы да мүмкін. Сосын қоянды құлағынан ұстап, тартқылауға болмайтынын айтудан жалықпайды. Өйткені осылай көтергенде құйқасындағы қан тамырлары үзіліп, зақымданады. Әрі қояндар төбелескіш келеді. Бір күркедегі аталықтардың өзара сыйысуы қиын екен. Бірін бірі тырнап, терісін жыртып, жарақаттап тастайды.
«Қоян асырасаң, жолың болмайды» деп жатады кейбіреулер. Мен оған сенбеймін. Барлығын басымнан өткеріп, куә болып келемін ғой. Қоян асырап жүрген он жылда тек пайдасы болмаса, ешқандай зиянын көрмедім», – дейді әріптесіміз.Бақтығали Дәуітбаевтың жеті баласы бар. Қазір барлығы шаруашылықта әкесіне қолғабыс етіп жүр. Сабақтарын да жақсы оқиды. Кішкентайларынан еңбекке, білімді болуға тәрбиеленген балалардың бәрі шаруаға бейім. Тіпті, кенжесі Мадияр да қазір шаруаға жарап қалған.
«Сабақтан бос уақытымда қояндарға тамақ беремін. Жатқан жерлерін тазалаймын. Күркедегі әр қоянның өз аты бар. Қоңыр қоянды «Елік», ақ қоянды «Ақ бұрша» дейміз. «Ақ бантик», «Сұлу қыз» деген қояндарымыз да бар. Әрқайсысының өзіндік мінезі, ерекшелігі болады. Соған сай бабын тауып, дұрыс өсіруге тырысамыз», – дейді Мадияр Бақтығалиұлы.
Осылайша, Бақтығали тойда сыйға тартылған қара ала көжектен басталған қоян өсіру бизнесімен де басқалардан ерекшеленіп, айналасына үлгі көрсетіп отыр. Оның болжауынша, елімізде қоян шаруашылығын дамытып, табыс көзіне айналдырудан ешкім ұтылмайды. Тек мемлекет тарапынан қолдау мен адамның өзінің жеке ниеті болса жеткілікті.
«Барлығы сол қара ала көжектен басталды. Алғашқы жылдары балалар қолқанат болып, барлығын өзіміз атқардық. 2016 жылы Ауыл шаруашылығын қолдау қорының «Даму» бағдарламасы бойынша 4 пайызбен 1,8 миллион теңге несие алдым. Оған қояндарға арнап қора соқтым, басқа да керек-жарақтарды түгендедім. Төрт жылда несиеден толық құтылдым. Жаман болған жоқ. 2019 жылы қоянның саны мыңнан асып кетті. Бұл уақытта балалардың алды өсіп, студент атанып, өз тірліктерімен кете бастады. Көп қоянды бағу қиындық туғызды. Жемшөбі мен басқа да керек-жарағының бағасы да аспандап кетті. Он бес қоян бір қойдың шөбін жейді. Мың қоянға кем дегенде 65-70 қой асырауға жететіндей жемшөп дайындау керек. Соның бәрін ескере келе, санын азайтып, шамамызға қарай жүз ғана қоян ұстап отырмыз», – дейді.Қоян шаруашылығында табыс мол. Алты айлық он көжектің бағасы бір тоқтының құнына тең. Ол жақында 10 қоянды 105 мың теңгеге сатыпты. Мамандар қоянның еті қан қысымы мен қант диабеті ауруына шалдыққандарға ем екенін алға тартады. Қазір қоян етінің келісі 2 500-3 000 теңге аралығында сатылады. Өкініштісі, оның терісін кәдеге асыру мәселесі кенже қалып келеді. Тіпті, кезінде қоянның жүнін де пайдаға асырғандар болған екен.
Болат АБАҒАН, Алматы облысы