«Психоанализ деп отырғанымыз – адамның жанын тазалау. Осы бағытта жұмыс істейтін әрбір психолог Психоанализ мектебінде немесе Психоаналитиктер қауымдастығында 500-600 сағат жеке психоанализ өтуі керек. Бұл дегеніміз – 4-5 жыл бойы аптасына 4-5 рет 45-50 минуттан психологқа жүгініп, өзінің жанын талдап, өзін таныды деген сөз», – дейді ол.Маманның пікірінше, назар аударарлық екінші талап – психологтың супервизиядан өтіп отыруы. Осыдан екі-үш жыл бұрын көп психолог супервизор дегеннің кім екенін білмесе, қазір жағдай басқаша: тіпті психоанализдан басқа бағыттағы психологтардың өзі супервизиядан өтуге тырысады. Супервизор дегеніміз – психологтардың жоғары білікті ұстазы. Ол психологтардың өз клиенттерімен қалай жұмыс істеп жатқанын тексеріп, бағыт-бағдар беріп отырады. Жоғарыда айтқан Психоанализ мектебін бітіріп шығу үшін психолог кемінде 250 сағат супервизиядан өтуі тиіс. Сондай-ақ, маманның айтуынша, психологтың қандай да бір қауымдастық мүшесі болуы да маңызды. Бұл оның білімін тұрақты түрде жетілдіріп, тәжірибе алмасып, ізденіс үстінде жүруіне көп көмектеседі.
«Бізде, мәселен, Қазақстан психологтары қауымдастығы бар, Гештальт терапевтер қауымдастығы бар, Психоаналитиктер қауымдастығы бар – солар секілді қандай да бір топтың мүшесі болуы психолог үшін аса керек. Жалғызілік психологтар күмән тудырады. Бұларға қосымша, психолог қандай да бір ғылыми журналдарда мақала жариялап, зерттеу жасап жүретін болса, бұл да маманның өз ісіне жауапкершілікпен, махаббатпен қарайтынының бір белгісі», – дейді ол.Адамдар «сиқырлы рецептіні» күтеді Әлеуметтік желіде өзін психолог ретінде таныстыратын бірқатар парақшаны шолып шыққанымызда, кәсіби мамандардан гөрі жоғарыдағы талаптардан ауылы алыс «коучтардың» оқырманы көбірек екенін байқадық. Көбінде білімі мен біліктілігі туралы мәлімет аз, есесіне өз өмірін мысалға алып жазған жазбалары, «айғайлап тұрған» кеңестері, «ана жағдайда өйт, мына жағдайда бүйт» деген оңды-солды кесіп-пішіп айтқан сөздері толып тұр.
«Психологтардың көбейгені, бір жағынан, қуантады. Бұл – халықтың психологияға ықыласы өскенін, өзін-өзі тануға ұмтылысы артқанын білдіреді. Сан кейін сапаға ұласып жатса, әрине, қуанамыз. Әзірге алайда кәсіби емес «психологтар» пайдасын тигізем деп, кесірін тигізіп жататын жағдайлар аз емес. Аузы күйген клиенттер ондайда әлдеқайда күрделірек қауымдастыққа, бізге жүгініп жатады. Кәсіби емес «психологтарға» көп клиент тартылатының бір себебі – олар тікелей кеңес береді. «Үйге барып былай істе, күйеуіңе былай деп айт, балаңа осылай сөйле» деген секілді кеңестер береді. Адамдарға бұл ұнайды. Бұл – біздің халықтың «сиқырлы ойлауға» (magical thinking) бейім екенін көрсетеді. Сиқырлы ойлау дегеніміз – жараны тез емдеп жазу секілді, проблеманы шешудің жеңіл рецептісі. Былай істесем ақшам көбейеді екен, пәлен адамды кешірсем жолым ашылады екен деген секілді қате түсініктер, сайып келгенде, қаптаған біліксіз «психологтардың» клиентін көбейтуде. Ал психоанализде ондай жоқ: біз бәрін клиенттің өзіне талдатып, өзіне қорыттырамыз. Адамды символдық ойлауға, қиялдауға, сыни ойлауға, еркін ассоциацияларға үйретеміз. Бұл – өте ұзақ, ақырын жүретін күрделі процесс», – дейді психоаналитикалық психолог Миргүл Бимағамбетова.
Тағы бір айта кетерлік дүние, оның айтуынша, кәсіби емес психологтар әлеуметтік желіде өз өмірін жарнамалап, «былай істеп едім – мынадай нәтижеге жеттім» дегендей оқырманға оңай кейс ұсынады. Шатасып жүрген адамдар сол кісі сияқты боламын деген үмітпен оның алдына барады.
«Психоанализ бағытындағы психологтарға әлеуметтік желіде өзінің жеке өмірін көрсетуге, сол арқылы оқырмандарды арбауға тыйым салынады. Бұл – клиенттің терапиясына кедергі келтіруі мүмкін. Психоаналитикалық бейтараптықты сақтау керек», – дейді маман.«Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап» Психологтардың бұлжымас ережелерінің қатарында әлеуметтік желіде клиенттерінің терапия жайындағы пікірін жарияламау деген тыйым да бар.
«Ұзақ уақыттық терапиядан кейінгі клиенттердің пікірін жариялауға болмайды. Ол жерде клиентте психологқа деген белгілі бір қарым-қатынас, эмоциялар, сезімдер пайда болады. Былайша айтқанда, клиент психологпен ұзақ уақыт жұмыс істегенде, психологты жақсы көре бастайды, сыйлай бастайды, тұрақты түрде жүздесіп отырған соң, клиент үшін ол маңызды адамға айналады. Сондықтан біз оларға «маған пікір жазып бер» десек те, олар өздері пікір жазып біз оны жариялап жатсақ та, ол манипуляция болып шығады. Екіншіден, бір клиенттің пікірі – басқа адамдарға алдамшы сигнал. Әлдебір адамның пікірін оқыған екінші бір клиент психологтан дәл сондай нәтиже күтуі мүмкін. Әр жеке терапия бір-біріне ұқсамайды. Өйткені әр адам әртүрлі», – дейді психотерапевт Сая Бақимова.Психоанализ бағытында жұмыс істейтін мамандар ұстанатын тағы бір шарт – психологтың әлеуметтік желідегі аккаунтында өз клиенттерімен «дос болмауы» екен.
«Психологияның басқа бағыттары бұған тыйым салмайды. Ал психоанализ тыйым салады. Психоанализде «тасымал» деген нәрсе бар. Әдетте клиент өзінің психотерапевтінен бұрын оған маңызды болған адамдардың, мәселен, анасының, апасының, әкесінің бейнесін көруі мүмкін. Мұны «тасымал» дейді. Бізге сол тасымал арқылы әлгі клиенттің проблемасын, конфликтілерін шешу керек. Клиенттер бізбен әлеуметтік желіде «дос» болғанда, біздің күнделікті өмірді бақылап отырғанда, біз осы тасымал әсерін бұзамыз. Өйткені ол бізден өзі тасымал жасайтын образды емес, шынайы адамды көреді. Бұл терапияға қатты кедергі болады», – деп түсіндірді оны С.Бақимова.Псиотерапевтің айтуынша, біздің елде психологтардың этикасын реттейтін мемлекет деңгейінде бекітілген заңды құжат жоқ. Ал АҚШ пен кейбір Еуропа елдерінде мұндай мәселелер этикалық кодекспен бекітілген. Оның жалпы ережелері бойынша психолог құпиялылық шарттарын сақтауға, клиентке зиян тигізбеуге, терапия барысында туатын қарым-қатынасты эксплуатацияламауға, тек кәсіби біліктілік тұрғысынан әрекет етуге, болып жатқан жағдай және оның салдарынан хабардар клиенттің келісіміне сүйенуге міндетті.
Азат ҚАЗАҚ