«Шын мәнісінде, бұл есеп-шоттарды қылмыскерлер өздері басқарады. Сондай-ақ жалған банк қызметкерлері sms арқылы келген кодтар мен азаматтардың жеке мәліметтерін алдап біліп алады да, кез-келген ақпаратты шебер пайдаланады. Бұл деректер қаскөйлерге жәбірленуішінің есеп-шотын қашықтан басқаруға көмек. Интернет арқылы сатылатын тауарлар туралы хабарландырулардың көмегімен аңқау халықты алдайтындар негізінен заманауи игіліктерден хабарсыз кәрі-құртаң адамдарды шиырлайды», – дейді Талғат Смағұлов.Мәселен, жуырда 67 жастағы петропавлдық кейуана алаяқтардың қақпанына түсті. Қитұрқылықтың бұл схемасы тіпті тәртіп сақшыларының өздерін де таң қалдырды. Айланың бұл тәсіліне бірнеше «актер» қатысқан: «заңгер», «қаржыгер» және «қазынашы». Зейнеткерге алдымен «әділет департаментінің заңгері» хабарласып, қан қысымына қарсы дәрі алған-алмағанын сұрап білген. Қарияның оң жауабынан соң, ол аллергенді препаратты жеткізіп берумен айналысқан компания әшкереленгенін және оны пайдаланған адамдардың барлығына едәуір өтемақы төленетінін айтқан. Осымен «заңгер» өз жұмысын тындырған соң, жәбірленушіге «қаржыгер мен қазынашы» хабарласады. Олар әжейге «өтемақыны» алу үшін алдымен «сақтандыру», «тексеру» және «транзакция» секілді операциялардың ақысын төлеу керек деп сендірген. Зейнеткер бар жиған-тергенін жұмсап қана қоймай, тіпті қарызға батып, қаскөйлерге алғашында 69 мың 800, кейіннен 190 мың және 270 мың теңге аудара салған. Оңай олжаға кенелгендер мұнымен де тоқтамай, өтемақы сомасы ұлғайғанын алға тартып, тағы 310 мың теңге сұраған. Абырой болғанда, кейуана қаражат сұрай барған таныс құрбысы алаяқтардың қулығынан хабардар екенін айтып, полицияға жүгінуге көндірген. Сондай-ақ Тайынша ауданындағы Келлеровка ауылында тұратын 80 жастағы зейнеткерді де алаяқ әйел алдап соқты. Қостанай қаласынан келген бейтаныс әйел қарияның үйіне кіріп келіп, оның ауырып жүргені дуа жасалғанына байланысты деп сендірген. Дуадан арылу үшін мән-мағынасыз қимылдар жасап, одан кейін әмиянын да «тазалауға» көндірген. Қария жиған-терген 270 мың теңгесін оның қолына ұстата салған, бірақ қайтып алған кезде ақшасының азайып қалғанын байқаған. Зейнеткер бірден полиция қызметкерлерін шақырады. Тәртіп сақшылары анықтағанындай, қаскөй әйел қарияның қолына жасанды сувенирлік ақша ұстатып кеткен екен. Сондықтан тәртіп сақшылары тұрғындарды егде жастағы туған-туысқандарының алданбауына назар аударуға шақырады. Алайда адамдар жасы мен жынысына, әлеуметтік жағдайына қарамастан, әккі қулардың құрбанына айналуы мүмкін. Мәселен, былтыр жоғары оқу орнының оқытушысы, білдей бір ғылым кандидаты айлакерлердің нұсқауымен екі пәтерін сатып, 30 миллион теңгесін олардың есеп-шотына аударған. Осыған қарағанда, тісқаққандарға тіпті көзі ашық, көкірегі ояу деген азаматтардың да аузын аңқитып кету қиындық тудырмайтындай. Алдын алудың амалы қайсы? Солтүстік Қазақстан облысында хабарландырулар сайттарындағы тауарлар мен қызметтер арқылы аңқаулардың аяғына тұсау салу тым кең етек жайған. Әсіресе, автокөлік сату туралы хабарландырулар сұранысқа ие. Полицейлер жуырда Сергеевка қаласында сатылатын көлік туралы мысал келтірді. Арзанқолдау, 90-жылдары шығарылған «Audi-80» маркалы көлік сатылатыны туралы жалған хабарландыруларды үнемі жариялайтын әккі қулар сатып алушыларға осы елді мекенде мүлдем көлігі жоқ адамдардың мекенжайын атай салған. Бейнеқоңырау арқылы хабарласқандарға интернет сапасының нашарлығын айтып, көлікті көрсетуден бас тартқан. Кейін баласының қатты ауырып жатқанын алға тартып, алдын-ала төлем сұраған, ақша қолдарына тиген соң, телефон қоңырауларына жауап беруді қойған. Бір сөзбен айтқанда, іс бітті, қу кеттінің кері. Кейде шынайы хабарландырулардың иелерін де жарға жығып кететіндер баршылық. Оларға алаяқтар сатып алушы ретінде хабарласуы мүмкін. Мұндайды болдырмау үшін облыс полицейлері жалған хабарландыруларды анықтау мақсатында веб-кеңістікке ұдайы мониторинг жүргізеді. Облыстық Полиция департаментінің мәліметінше, былтыр қылмыскерлер тұрғындардың сеніміне кіріп, хабарландыру сайттары мен әлеуметтік желілер арқылы жерлестерін 343 рет сан соқтырған. Сондықтан тәртіп сақшылары танымал хабарландыру сайттарының өкілдерімен тікелей байланыс орнатқан. Бұрын жалған хабарландырулар мен аккаунттарды өшіру үшін бірталай уақыт қажет болса, қазір тез арада жоюға болады. Сонымен қатар полицейлер жеке мәліметтерді ешкімге таратпау, ұялы телефондарға бөгде қосымшаларды орнатпау, мол табысқа кенелуді насихаттайтын күмәнді сілтемелерді ашып қарамау туралы ескертеді. Полицейлер банк қызметкерлері қандай да бір қаржы операциясы немесе құпия деректермен бөлісу туралы өтініш жасамайтындықтарын, ақша аудару үшін тек карта нөмірі мен аты-жөні ғана қажет екенін үнемі еске салады. Алайда айла-шарғысын сан түрлі етіп құбылтып, қитұрқы әрекетке баратын айлакерлер әлі де болса айылын жияр емес. Интернет-алаяқтық бүгінгі қоғамның ең өзекті мәселесіне, тіпті сын-қатеріне айналды. Биыл небары 3 айы ішінде облыста интернет-алаяқтықтың 180-нен астам дерегі тіркелген. Прокуратураның мәліметінше, былтыр солтүстікқазақстандықтар алаяқтықтан 2 млрд теңгеге зардап шекті, ал жыл басынан бері залал сомасы 108 млн теңгені құрайды. Киберқылмыстың белең алуына цифрландырудың, интернет-төлемдердің дамуы, мобильді интернеттің қолжетімділігі, тауарлар үшін қолма-қол ақшадан бас тарту ықпал еткен. Мамандардың түсіндіруінше, мұндай қылмыстармен күрестің негізгі әдісі – тиісті профилактикалық жұмыс, халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру, түсіндіру жұмыстарын жүргізу ғана. Сондай-ақ екінші деңгейдегі банктерге құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл қарқынын арттыру және несие беру рәсімін жетілдіру қажет.
Солтүстік Қазақстан облысы