Биыл теріскейге көктем ерте келді. Қыр қарының көбесі сөгіліп, солтүстікқазақстандықтарды әбден әбігерге салды. Өңірде 6 мыңнан астам тұрғыны бар 85 елді мекен су басу қаупі бар аймақта орналасқан.
Мамандардың айтуынша, биыл ауа райы әдеттегіден он күн бұрын жылынып, қар жылдам еріді. Қарғын судан қауіп төнбеуі үшін тиісті мамандар ерте қамдана бастаған болатын. Мәселен, наурыз айының соңында құтқарушылардан құрылған 9 топ су тасқыны болуы мүмкін аудандарға көмекке аттанды. Төтенше жағдайлар департаменті мен «Көкше-БУР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мамандары қауіп аймағындағы Айыртау, Уәлиханов және Ғабит Мүсірепов атындағы аудандардағы өзен арнасында мұз жару жұмыстарын жүргізді. Жылда жүргізілетін бұл жұмыс ағын суға жол ашып, тасқын қаупін азайтады. Сондай-ақ өзендердің сағасын тазарту, қар шығару, көшелердегі судың уақытылы сорылуы ұдайы бақылауда. Солтүстік Қазақстан облыстық Төтенше жағдайлар департаментінің мәліметінше, 600 мың текше метрден астам қар шығарылып, 130 шақырым арық тазаланыпты.
Алайда дайындық жұмыстары ойдағыдай болмағанын тұрғындардан көптеп келіп түскен шағымдарға қарап бағамдай беруге болады. Қар ери бастаған кезде сай-саланы қуалаған су солтүстікқазақстандықтардың үйіне кіріп, жолын бөгеп, әлекке салды. «Ikomek» дамылсыз қоңырау түсіп жатыр. Арнайы қызметтердің жұмысын облыс әкімі де сын тезіне алып, бұл жұмыс жүйелі түрде жүргізілуі тиіс екенін қадап айтты. Әсіресе, өткен жылдардың тәжірибесінен қорытынды шығарса, кәні?! Биыл көшелердегі суды сору жұмысы сылбыр жүргізілді. Қар шығару да солай: тек орталық көшелер ғана жып-жылмағай етіліп, шеткері аумақтар ұмыт қалды. Облыс орталығындағы жекеменшік секторлардан қар шығарылмаған. Аудандарындағы жағдай да аса мәз емес. Облыс әкімінің айтуынша, кейбір аудандарға мемлекеттік материалдық-техникалық резервтен бөлінген техника көктем шыққанша тіпті жөнделмепті. Мәселен, Жамбыл ауданында бульдозер мүлдем жүрмеген. Тайынша ауданында да бір бульдозер жеке кәсіпкерге сенімгерлік басқаруға берілгенімен, екі жыл бойы тұрақта қаңтарулы тұр.
Есілге ерекше назар аударады
Су тасқыны 2016 және 2017 жылдары солтүстікқазақстандықтарды көп шығынға ұшыратқаны әлі есте. Мұның себебін облыстық Төтенше жағдайлар департаменті бастығының орынбасары Мұрат Қанғожинов Қарағанды және Ақмола облыстарынан су солтүстікке қарай жіберілгенімен және Есіл өзені салаларынан көп су келгенімен байланыстырды. «Сондай-ақ сол жылдары қыста қар көп болды, топырақ қатты, күн райы күрт жылынды, көктемгі жауын-шашын көп болды. Биыл дәл сол жылдардағыдай қауіп жоқ. Бірақ басты назар Есіл өзеніне аударылады», – деді Мұрат Қанғожинов.
Есіл өзенінің суынан облыс орталығы мен Қызылжар ауданындағы 12 елді мекен тұрғындары зардап шегуі бек мүмкін. Бүгінде төтеншеліктер ауыл маңайындағы бөгеттерді бекітуге кірісіп кеткен. Сондай-ақ тасқын су Петропавл қаласына да жақындап қалды.
Солтүстік Қазақстан облысы бойынша «Қазгидромет» РМК директоры Қымбат Мергалимованың айтуынша, 12 сәуірге дейін Шал ақын және Ғабит Мүсірепов атындағы аудандар су тасқынының шарықтау шегінен өтті. «Есіл өзенінің ағынын реттейтін негізгі Сергеев су торабындағы судың ең жоғары деңгейі 8 сәуірде тіркеліп, 996 сантиметрді құрады, яғни ернеуінен 196 сантиметрге асты. Дәл қазір су тасқынының шарықтау шегі – Есіл ауданында. «Есіл өзені–Покровка ауылы» гидрологиялық бекетінде 11-12 сәуір күндері судың ең жоғары деңгейі тіркелді: 1100 см. Сергеев су қоймасының толып кетуіне байланысты Петропавл қаласында су деңгейінің көтерілуі осы аптада басталып, шамамен 18-21 сәуір күндері шарықтау шегіне жетеді: болжам бойынша су деңгейі 1050-1070 сантиметрге көтерілмек. Есіл өзені тасып, халықаралық маңызы бар Челябі-Новосибирск тас жолын, сондай-ақ Бірінші Заречная көшесіне, Заречный кентіне, Прибрежное ауылына баратын жолдарды шайып кетуі мүмкін», – деді Қымбат Мергалимова.
«Қазсушар» РМК облыстық филиалының директоры Шұғайып Ибатуллиннің айтуынша, 12 сәуір таңғы 08.00-дегі жағдай бойынша Сергеев су қоймасының деңгейі 139,10 метрді құрайды. «Су көлемі – 827,8 млн текше метр, төменгі бьефке су ағызу қарқыны секундына 598,4 текше метр. Су тасқыны басталғаннан бері Сергеев су қоймасынан төменгі бьефке 589,3 млн текше метрден астам су жіберілді. Бұл орташа жылдық көрсеткіштерден төмен. Көпжылдық көрсеткіштер бойынша орташа жылдық ағын 1,3 млрд текше метрді құрайды. 9 сәуірден бастап Петропавл су торабында оны пайдалану ережелеріне сәйкес, бекітпелермен маневр жасау жұмысы басталды. 11 сәуір күні түнгі сағат 22.00-де Петропавл су торабында барлық үш қақпа көтерілді», – деді ол. Оның айтуынша, өткен жылдың соңында Петропавл және Сергеев қоймалары толық тексеруден өткен. Салынғанына елу жылдан асып кеткеніне қарамастан, бұл нысандардың сапасы жақсы көрінеді.
Көпірдің күйі көңіл көншітпейді
Дегенмен босаңсуға болмайды. Дәл қазір Петропавл мен Сергеевкадағы екі көпірдің жағдайы алаңдатады. Бұл екі стратегиялық нысан апатты жағдайда. Мамандардың айтуынша, жүк көліктерінің бұл көпірлер арқылы өтуіне шектеу қою қажет. Осы мәселені қазір жергілікті атқарушы органдар қарастырып жатыр.
Күні кеше Қызылжар ауданындағы Соколов көпірін де су шайып кетті. Көпір қазір су бетінде қалқып жүр. Осы оқиғаға қатысты Қызылжар аудандық әкімдігі: су көтеріле бастаған кезде Соколовка-Большая Малышка көпірі уақытша алынатынын хабарлады.
Облыстық Төтенше жағдайлар жөніндегі департамент бастығының орынбасары Мұрат Қанғожинов бұл көпір тек жазғы және қысқы кезеңде ғана пайдаланылатынын айтты. Оның түсіндіруінше, су тасқыны кезінде аудандық әкімдік оның аппарельдерін жағаға бекітеді. Кеше сол үшін шақырылған кран бір жағын бекітіп болып, екінші жағалауға бара жатқан кезде су көтеріліп, көпірді шайып кеткен. Енді ол маусым айына дейін осы күйде қалмақ. Жалпы, бұл – жыл сайын жүргізілетін жоспарлы жұмыс екен.
Енді Есіл өзенінің екі жағында орналасқан Соколовка және Большая Малышка ауылдарының арасы алыстай түсті: тұрғындар 2 шақырым емес, айналма жолмен 60 шақырым жол жүруге мәжбүр. Бұл ауылдардың арасына кәдімгі көпір салу туралы сөз болғалы қырық жылдан асты. Бұрынғы ағаш көпір әбден шіріп, істен шыққан отыз жылдан бері осы понтонды көпір пайдаланылып келеді. Ол жылына 7-8 ай ғана жарамды.
Сондай-ақ Петропавл қаласындағы Ойқала шағын ауданындағы көпірдің жағдайы да мүшкіл. Оны 2017 жылғы тасқында су шайып кеткен болатын. Кейін оны қалпына келтіруге 125 миллион теңге бөлініп, аз-мұз жөндеу жасалған-тын. Көп жылдан бері күрделі жөндеу көрмей келе жатқан көпірге қатысты тұрғындардың наразылығы көп. Жуырда бұл жерде жаңа көпір салынатыны белгілі болды. 21,5 миллиард теңгенің жобалық-сметалық құжаттары әзірленіпті. Бірақ мердігер табылмағандықтан, биыл қазіргі бағаларға байланысты қайтадан есеп-қисап жасалмақ.
Биыл сондай-ақ саяжайларды су басу қаупі бар. Қазір Бабықбұрлық, Ақанбұрлық, Шағалалы сияқты шағын өзендердің суы қайтадан көтеріле бастады. Сондай-ақ қар әлі ери қоймаған Айыртау, Тимирязев, Тайынша аудандарындағы жағдай жіті бақылауда. Төтенше жағдай қызметі сақадай сай отыр.
Роза ШӘКЕН,
Солтүстік Қазақстан облысы