Қазақ поэзиясы бағзыдан қалыптасып үл­герген, дәуірлер мен ғасырлар өтінде қарыштап дами түскен құдіретті де өмір­шең поэзия екеніне ешкімнің дауы жоқ. Іл­кіде тасқа қашалған таңбалардың өзі – інжу-­маржандай көркем дүниелер қазақ поэ­зия­сының қайнар бастауы.
Сыңғыр сөздің сүлейі
1,145
оқылды

Халық ауыз әдебиетіндегі, оның ішіндегі батырлар жырындағы өлең үлгілері де қазақ поэзиясының көтерілген зеңгір биігі. Қанша заман өтсе де заңғарынан түспейтін батырлар жырында заманауи әдебиеттің жаңа­ талаптарына, түрлі әдеби ағымның категорияларына жауап бере алатын көр­кем­­дік бар. 

Заман өтіп, ғасырлар ауысқан сайын әдебиеттің де өзгеріп отыратыны, өлең маз­мұны мен формасының жаңа сипатта көрініс беретіні заңды құбылыс. Қазақ поэ­­зияның динамикалық даму кезеңінде айрықша орын алатын дәуір, ол – жыраулар дәуірі. Жыраулар жырындағы ой еркіндігі, тіл еркіндігі тиісінше жыр форма­сын­ да құлаштап, кеңінен көсілетін еркін формаға айналдырды. Жыраулар поэзиясынан заманауи әдебиеттегі түрлі ағым­ның элементтерін де байқауға болады. Ал зар заман өкілдерінің сентименталистік көрінісі қа­з­ақ поэзиясын тағы бір сатыға көтерді. Сыншыл реализмді әкел­ген Абай жырлары қазақ өлеңіне үлкен рев­олюция жасады. Абайдан кейінгі заманда да поэзия үлкен өзгеріске ұшырап, Батыс әдеби­етіндегі әдебиет үлгілері қазақ топырағына да жетіп, батыстық ағымдар көрініс бере бастады. Әсіресе, Мағжан әк­ел­ген символизм, Сәкен Сейфуллин қаламынан құл­аштап туған сом дүниелер ұлттық болмыстағы айшықты ойларды жаңа сипатта дамыта түсті. 

– Күндей көркің көңілге медеу бекем, 

Сыр сандығын сезімнің бебеулетем. 

Сұңқар дейді Сәкенді самғайтұғын, 

Сұңқар деген Сәкенге теңеу ме екен?! 

Ақбоз атты құлатқан жала-керме, 

Магаданға мола іздеп бара берме! 

Сәкен деген – халқымның рухы ғой, 

Рухтарды көмбейді қара жерге. 

Аққулардың арман бар ұясында, 

Ор, Абаның зарлы ән бар қиясында. 

Маңдайына сыймап ең алты Алаштың –­­

Алты шумақ өлеңге сыясың ба?! – деп ақын Ғалым Жайлыбай Сәкен рухына өлеңмен күмбез қояды. Осы өлең жол­дарындағы Сәкен ақынның өр болмысы, тар­ жол, тайғақ кешудегi алмағайып тағ­дыры «Сыр сандықтың» түбінде жатқан естелік парағы iспеттi. 

Сәкен Сейфуллин – жаңа дәуірді ерек­ше жырлаған жаңашыл ақын. Қазақ әдеб­иетіне бұрын болмаған образдар мен тең­­­еулер, сөз оралымдарын әкелген шы­ғарма­шылығымен жаңа бағыттағы әдеби дәстүр­дің негізін салушы болды. Өкіметтің мақ­тау­шы ұраншысына айналмай, қо­ғам­дық өмірдің көлеңке жақтарын да күйзеле суреттеді. «Ауыл байғұс, мінеки», «Келіншек ойы», «Ақсақ киік», «Сыр сандық», тағы бас­қа тамаша жырлары мен «Аққудың ай­ырылуы» атты символикалық көркем поэ­ма­­сы – сол кезеңнің шынайы көркем ту­ын­дылары. 

«Көк торғын, Көкшетауды мұнар бас­қан. 

Кербез тау көкке бойлап бұлттан асқан. 

«Оқжетпес» етегінде бейне найза 

Адамзат жасағандай құйған тастан. 

 

Тау бүркіт, көк қаршыға көкте қалқып, 

Шарықтап шыңында ойнап шаң­қылдасқан. 

Қызықты Көкшетаудың ертегісі, 

Сілекей ағызады сырлы дастан» (Оқжетпес, Бурабай, Жұмбақтас). 

Ақын поэзиясында сөздер сөйлейді. Жаратылысына сай мінез танытады. Болмысына біткен бояуы, табиғатына тән үні де бар. Қас ақынның құдіреттілігі – сөздер сазынан симфония ойната алуында. Ұлы ақынның жасампаздығы – сөздер бояуынан тылсым картиналар тудыруға қабіл­ет­ті­л­ігінде. Ал сөздердің мінезін тани алу, түр­­лі мінезді бір-бірімен үйлестіре білу, өл­ген сөзді тірілту шын шебердің ғана­ қолы­нан келеді. 

Шаңырақ артсаң – шақпайтын, кебеже арт­саң – сындырмайтын, тең артсаң – түсі­р­­мейтін, алтын артсаң да ауырсынбайтын қа­зақтың нағыз атан жілік азаматына, ақ­ын­­­ына айналды. Оның шығар­машылық көз­­қарасы эстетикалық сипат алып, эти­ка­­лық шеңбердің аясында болды. Қо­ғам­ның қасіреті мен қайғысын ақ қағазға тө­г­­іп, оқырманының жанын түсінді, көңі­ліне медеу болды. Шы­ғар­машылығының қай кезеңдерін алып қарасақ та, жазу­шылық шеберліктің ай­қын екені аңғар­ылады. 

Сәкен Сейфуллин – тұлғалы қай­рат­кер, өмiрдiң қалтарыстары мен бұлтар­ыстарын ақындық жүрекпен сезiнiп, аз­а­маттық көзқараспен қабыл­дады. Ұлт әде­би­етіндегi ұлт­тық иiрiммен, ұлттық поэзиямен тыныстады. Әдебиет кеңіс­тігінде қаламын құл­аштап сермеп, жазу­шылық кредосын қалыптастырды. Қалың оқырманның ықыласына бөленуі де тегін­нен-тегін емес. Себебі оның әлеуеті мен шеберлігі айқын көзге ұрып тұратын. Қазақ әдебиетінің алу­­ан жанрында қал­тықсыз қызмет еткені де­ жылдар салып мін­беге көтерілді. Жас бу­­ын­ның қадірлі аға­-ұстазына айналды. 

Ұлтымыздың өшпес алауы, сөнбес шы­р­ағындай болған Сәкен Сейфуллиннiң ғұмырнамалық дастаны – тарихтың таң­ба­лы тастарында күмбірлеп тұрары сөзсіз. 

Азамат СЕРІКҰЛЫ, 

Сәкен Сейфуллин музейінің ғылыми қызметкері