Әрі Қазақстан тәрізді мүмкіндігі күн санап артып келе жатқан орта державалар өз аймақтарында және одан тыс өңірлерде тұрақтылықты, бейбітшілік пен дамуды қамтамасыз етуде шешуші күштерге айнала бастады. Бұл – Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Euronews сайтында жарық көрген мақаласында айтылған ойлардың бірқатары ғана.
Президент «Euroviews. Middle powers have the power to save multilateralism» – «Еурокөзқарас. Орта державалар мультилатерализмді сақтауға қабілетті» деп аталатын мақаласында геосаяси турбуленттіліктің құшағына енген, бітпейтін қақтығыстарға толы жаһанда көпжақты шешімдерге бұрын-соңды болмаған деңгейде мұқтаждық туғанын жазды. Мемлекет басшысының мақаласындағы «мультилатерализм» дегеннің өзі елдердің көпжақты келісімдерге негізделген қарым-қатынасын сипаттайтын ұғым. Мұнда әркімге серіктестермен қарым-қатынаста артықшылықтарды пайдалануға мүмкіндік беретін көпжақты келісімдер механизмі ескеріледі.
Қазақстан басшысы мақаласында көпжақты байланыстардың маңызына тоқтала келе, дүниежүзіндегі күрделі мәселелерді орта державалар тізе қоса отырып шешуге тырысуы керек екенін атап өтті.
«Геосаяси тұрақсыздық пен қақтығыстарға толы қазіргі әлемде көпжақты шешімге деген қажеттілік бұрын-соңды болмаған деңгейде өткір тұр. Еуропадағы, Таяу Шығыс пен Африкадағы соғыстар мыңдаған адамның өмірін қиып жатса, климаттың өзгеруі миллиондарды аш қалдырып, олардың жүдеп-жадап, қоныс аударуына алып келді. Бұл шиеленістер шешілмейтіндей әрі үміт оты сөніп бара жатқандай болып көріне бастады. Жаһандық келіспеушілік аясында ірі державалар – әлемнің экономикалық һәм саяси алыптары тізе қоса әрекет ету қабілетінен ажырап барады», – деген Қ.Тоқаев Украинадағы конфликт дипломатиялық тығырыққа тірегенін, Газа секторындағы жағдай ауқымды гуманитарлық апатқа айналғанын, Үнді-Тынық мұхиты аймағындағы шиеленіс конструктивті өзара іс-қимылға кесірін тигізетін конфронтация қатерін төндіре бастағанын айтты. Сонымен қатар Президент жаһандағы дау-дамайды шешіп, халықаралық консенсус қалыптастыруға тиіс БҰҰ қатарлы ұйымдар тығырыққа тіреліп, сал адамның күйін кешіп отырғанын айтты.
Президент БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің вето қою құқы бар тұрақты мүшелері жаһандық дағдарыстарға қарсы батыл шешім қабылдауға кедергі келтіріп, көп жағдайда тығырыққа тірейтінін атады. Өз кезегінде бұл жағдай көптің көңілінен шығатын әдістен гөрі оңаша, біржақты шешім қабылдауға алып келеді. Әрі мұндай сценарий қайталана береді. Осылайша, көпжақты қатынастарды шайқалтып, халықаралық институттарға деген сенімді төмендетіп келеді.
Сонымен қатар мақалада middle powers немесе «Орта державалардың» халықаралық қатынастарда шешуші һәм икемді ойыншылар екені де айтылған. Президент Қазақстан және мүмкіндігі артып келе жатқан бірқатар мемлекеттер орта державалар қатарында өз аймақтарында және одан тыс өңірлерде тұрақтылықты, бейбітшілік пен дамуды қамтамасыз етуде шешуші рөлге ие екенін атады.
«Іс жүзінде біздің ел сияқты мемлекеттердің әлемдік супердержавалар тәрізді жаһандық ықпалы жоқ. Бірақ біздің экономикалық күшіміз, әскери потенциалымыз бар. Бәлкім одан да маңыздысы – азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздік, «жасыл» және ақпараттық технологиядан бастап тасымалдың тұрақты тізбегін қалыптастыруға дейін әлемдік сахнада сан түрлі мәселеге әжептәуір ықпал етуге қажет саяси ерік-жігер мен дипломатиялық алғырлығымыз да бар. Супердержавалар саясатының ауыр жүгін арқаламаған біздің икемділігіміз күрделі дипломатиялық жағдайларда бағытымызды айқындауға және келісім мен бітім жолын салуға мүмкіндік береді», – деп жазды Қ.Тоқаев. Яғни, түрлі шиеленістерді шешуде орта державалардың рөлі зор екенін меңзеді.
Euronews сайтында жарияланған мақалада Қазақстанның бірқатар шиеленістерді шешудегі рөлі де мысал ретінде айтылған. Мұндағы ойлар Президенттің Сингапурдағы дәрісінің жалғасы іспетті көрінді. Яғни, жаһанда бейбітшілік орнауы үшін алдымен аймақтар тынышталуы қажет дегенге саятын ұстаным. Әрі Қазақстанның бұл бағытта біршама тәжірибесі де бар. Әсіресе, Оңтүстік Кавказдағы шиеленісті шешуге қатысты ұстанымы алғашқы нәтижелерін бере бастады. Алматыда Әзербайжан мен Армения Сыртқы істер министрлерінің кездесіп, бірқатар келісімге келуі аймақтық мәселені сол өңір елдері өздері шешуі қажет екенін көрсетті. Үшінші күштер немесе супердержавалар «ақыл айтпаған» келіссөздер тиімді бола бастады. Бұл дегеніңіз, аймақтық мәселелерде супердержавалар орта держава елдерінің ұстанымын ескеруі керек екенін көрсетеді.
Қазақстан Президенті орта державалар көпжақты көзқарас идеясына берік екенін алға тартады. Қазақстан үнемі халықаралық диалог пен бірлескен іс-қимыл үшін жаңа платформалар құру бастамасын көтеріп келеді. Ядролық қаруды таратпауға, қарусыздануға, жаһандық ауқымда биоқауіпсіздікке бағытталған жаңа көпжақты ведомство жасақтауға, климат өзгерісінің салдарын жеңілдетуге бағытталған қадамдар жасап келеді. Президент Қазақстан Франциямен бірге су тапшылығы мен шөлейттену проблемаларына тап болған әлем елдері мен қауымдастықтың басын қосқан бірінші «бір су» саммитінің тең төрағасы болғанын атап өтті.
Президент мақаласында: «Барлығымыз өз әлемімізге жаңа тыныс беру үшін бірге жұмыс істеуіміз керек. Дегенмен ірі державалардың бұл үдеріске сенім артуға дайындығы барған сайын азайғанын және шағын елдердің жеткілікті ықпалының жоқтығын ескерсек, бұл қозғалысты басқару – орта державалардың міндеті», – деді.
Бір сөзбен айтқанда, Президент орта державалардың көпжақты қарым-қатынас ұстанымының мән-маңызына үңілді әрі дәл осы қатарда тұрған мемлекеттерді бұл бастаманы жақтауға шақырды.
Мақаланың толық нұсқасы ағылшын тілінде Euronews арнасының сайтында жарияланды.
А.ҚҰРМЕТ